Υποσιτισμός, απαγωγές, καταναγκαστική εργασία, βασανιστήρια: οι μη κυβερνητικές οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στη Λιβύη καταγγέλλουν τις συνθήκες κράτησης των μεταναστών που έχουν παγιδευτεί στη χώρα αυτή, λόγω της μεταναστευτικής πολιτικής των ευρωπαϊκών χωρών και της συμφωνίας τους με την Τρίπολη, όπως υποστηρίζουν.

Όπως μεταδίδει το ΑΠΕ-ΜΠΕ, στα μέσα Μαΐου, ένας μετανάστης που προσπαθούσε να φύγει από τη Λιβύη με μια βάρκα, προτίμησε να διακινδυνεύσει τη ζωή του βουτώντας στο πέλαγος, όταν είδε να καταφθάνει ένα σκάφος της λιβυκής ακτοφυλακής. Επιχείρησε να φτάσει κολυμπώντας σε ένα εμπορικό πλοίο που περνούσε από εκεί, όπως δείχνει το βίντεο που τραβήχθηκε από το αεροσκάφος έρευνας και διάσωσης της γερμανικής ΜΚΟ Sea-Watch.

Οι εικόνες αυτές είναι μια ακόμη έκφραση της απελπισίας των μεταναστών, που στην πλειονότητά τους προέρχονται από την Αφρική – συνήθως από χώρες που αντιμετωπίζουν σοβαρές κρίσεις, όπως το Σουδάν, η Ερυθραία και η Σομαλία. Οι περισσότεροι από αυτούς τους ανθρώπους είναι έτοιμοι να κάνουν τα πάντα για να μην τους κλείσουν και πάλι αυθαίρετα σε κάποιο κέντρο κράτησης, σε μια χώρα σε εμπόλεμη κατάσταση.

Τον περασμένο Φεβρουάριο το Channel 4 μετέδωσε μια σειρά βίντεο απίστευτης σκληρότητας, τα οποία συνέλεξε μια Ιρλανδή δημοσιογράφος. Τα περισσότερα τραβήχτηκαν σε παράνομες φυλακές που ανήκουν σε διακινητές ανθρώπων και δίνουν μια αμυδρή εικόνα των βασανιστηρίων που υφίστανται ορισμένοι από τους μετανάστες, με στόχο να ζητήσουν λύτρα από τις οικογένειές τους. Ξαπλωμένος γυμνός στο πάτωμα, με την κάνη ενός όπλου να τον σημαδεύει, ένας άνδρας σφαδάζει από τον πόνο καθώς του καίνε τα πόδια με μια συσκευή συγκόλλησης. Ένας άλλος, που φοράει ένα ματωμένο μπλουζάκι, κρέμεται από το ταβάνι, έχοντας ένα όπλο κολλημένο στον κρόταφο. Ο τρίτος είναι δεμένος με σχοινιά και του κάνουν φάλαγγα ενώ το στήθος και τα χέρια του συντρίβονται κάτω από ένα κομμάτι μπετόν.

Η κακομεταχείριση των μεταναστών έφτασε στο ζενίθ τη νύχτα της Τρίτης προς την Τετάρτη, όταν τουλάχιστον 44 από αυτούς σκοτώθηκαν και άλλοι 70 τραυματίστηκαν κατά τον βομβαρδισμό του κέντρου κράτησης στην Τατζούρα. Η επίθεση αυτή αποδίδεται στις δυνάμεις του στρατάρχη Χαλίφα Χάφταρ, που προσπαθεί να καταλάβει την πρωτεύουσα Τρίπολη.

Η τραγωδία αυτή ήταν αναμενόμενη, τονίζουν πολλές ανθρωπιστικές οργανώσεις.

Από τον Ιανουάριο, περισσότεροι από 2.300 άνθρωποι έχουν οδηγηθεί σε τέτοια κέντρα. «Πάνω από χίλιοι περισυνελέχθηκαν από τη λιβυκή ακτοφυλακή που στηρίζεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση αφότου ξεκίνησαν οι συγκρούσεις, τον Απρίλιο. Φτάνοντας στην ξηρά, οι άνθρωποι αυτοί οδηγούνται κατόπιν σε κέντρα κράτησης, όπως αυτό της Τατζούρα», όπως εξήγησε στο Γαλλικό Πρακτορείο ο Ζουλιέν Ράικμαν, ο επικεφαλής της αποστολής των Γιατρών Χωρίς Σύνορα (MSF) στη Λιβύη.

Με βάση τα πιο πρόσφατα στοιχεία του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης (ΔΟΜ), τουλάχιστον 5.200 άνθρωποι βρίσκονται σήμερα σε κέντρα κράτησης στη Λιβύη. Δεν υπάρχει ασφαλώς κανένα δεδομένο για όσους κρατούνται στους παράνομους καταυλισμούς των διακινητών.

Η ΕΕ βοηθά τη λιβυκή ακτοφυλακή ώστε να περιοριστούν οι αφίξεις μεταναστών στα ιταλικά παράλια. Το 2017 είχε επικυρωθεί η συμφωνία που σύναψαν η Ιταλία με τη Λιβύη για την εκπαίδευση και τον εξοπλισμό του λιβυκού λιμενικού. Έκτοτε, ο αριθμός των αφίξεων στην Ευρώπη μέσω της Μεσογείου μειώθηκε δραστικά.

Τα λόγια είναι φτωχά

Στα τέλη Μαΐου, σε μια σπάνια δημόσια παρέμβασή τους, δέκα διεθνείς ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στη Λιβύη (μεταξύ άλλων οι Danish Refugee Council, International Rescue Committee, Mercy Corps και Premiere Urgence Internationale-PUI) έσπασαν τη σιωπή τους. Κάλεσαν την ΕΕ και τις χώρες μέλη της να αναθεωρήσουν κατεπειγόντως τη μεταναστευτική πολιτικής τους που, όπως υποστηρίζουν, εκτρέφει ένα “σύστημα ποινικοποίησης” υπογραμμίζοντας ότι οι μετανάστες, συμπεριλαμβανομένων των γυναικών και των παιδιών, κρατούνται αυθαίρετα και επ’ αόριστον στη Λιβύη κάτω από “αποτρόπαιες” συνθήκες.

«Σταματείστε να στέλνετε πίσω τους μετανάστες στη Λιβύη! Η κατάσταση είναι ασταθής, δεν είναι υπό έλεγχο και δεν προστατεύονται σε καμία περίπτωση, ούτε από το νομοθετικό πλαίσιο, ούτε για λόγους ασφαλείας», τόνισε σήμερα ο Μπενζαμέν Γκοντέν, ο επικεφαλής της αποστολής της PUI στη χώρα. Η οργάνωση αυτή είναι μια από τις ελάχιστες που παρέχουν υπηρεσίες υγείας σε έξι κέντρα κράτησης στη Λιβύη. “Η καταστροφή δεν συμβαίνει μόνο στη Μεσόγειο αλλά και στο λιβυκό έδαφος. Όταν οι μετανάστες φτάνουν στα παράλια της Λιβύης, έχουν ήδη ζήσει μια κόλαση”, είπε, σε μια από τις σπάνιες συνεντεύξεις που δίνει.

Σε ορισμένα από τα επίσημε κέντρα κράτησης «οι συνθήκες είναι φρικτές», πρόσθεσε ο Γκοντέν. «Κάποιες φορές οι μετανάστες ζουν ο ένας πάνω στον άλλο, με άθλιες συνθήκες υγιεινής και σοβαρά προβλήματα με το νερό – συχνά δεν υπάρχει καθόλου πόσιμο νερό. Δεν λαμβάνουν αρκετό φαγητό. Σε κάποια κέντρα δεν δεν έχουν απολύτως τίποτα για να προστατευθούν από το κρύο ή τη ζέστη. Κάποια δεν έχουν καν αυλή, οι μετανάστες δεν βλέπουν ποτέ το φως της ημέρας», περιέγραψε.

Η Human Rights Watch, η οποία κατάφερε το 2018 να αποκτήσει πρόσβαση σε πολλά κέντρα κράτησης και να μιλήσει με περίπου 100 μετανάστες, κατηγόρησε στη φετινή έκθεσή της “τη συνεργασία της ΕΕ με τη Λιβύη” υποστηρίζοντας ότι συμβάλει στη διαιώνιση ενός φαύλου κύκλου ακραίας κακομεταχείρισης.

«Οι νεκροί στοιβάζονται στα κέντρα κράτησης της Λιβύης – πέθαναν από επιδημία φυματίωσης στη Ζιντάν, από τον βομβαρισμό στην Τατζούρα. Η παρουσία μιας χούφτας ανθρωπιστικών οργανώσεων επί τόπου δεν μπορεί να διασφαλίσει αποδεκτές συνθήκες στα κέντρα αυτά», τόνισε ο Ράικμαν των MSF. «Οι άνθρωποι που κρατούνται εκεί, στην πλειονότητά τους πρόσφυγες, εξακολουθούν να πεθαίνουν από ασθένειες, από την πείνα, είναι θύματα κάθε είδους βιαιοπραγίας, βιασμών, της αυθαιρεσίας των παραστρατιωτικών. Και βρίσκονται παγιδευμένοι εν μέσω των συνεχιζόμενων μαχών», πρόσθεσε.

Ο ΟΗΕ είχε καταγγείλει από τις 7 Ιουνίου τις άθλιες συνθήκες σε αυτά τα κέντρα. «Περίπου 22 άνθρωποι πέθαναν από φυματίωση και άλλες ασθένειες στη Ζιντάν από τις αρχές Σεπτεμβρίου», εξήγησε ο Ρούπερτ Κόλβιλ, ένας εκπρόσωπος της Ύπατης Αρμοστίας του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.

Η οργάνωση MSF, που πρόσφατα ξεκίνησε να παρέχει ιατροφαρμακευτική κάλυψη στα κέντρα της Ζιντάν και του Γαριάν, περιέγραψε μια «υγειονομική καταστροφή», επισημαίνοντας ότι οι άνθρωποι που ζουν έγκλειστοι εκεί προέρχονται κυρίως από την Ερυθραία και τη Σομαλία και έχουν βιώσει φρικιαστικές εμπειρίες μετά τη φυγή τους από τις χώρες τους. Σύμφωνα με πολλές ΜΚΟ και την Ύπατη Αρμοστεία, πάρα πολλοί από τους χιλιάδες κρατούμενους είναι πρόσφυγες και θα μπορούσαν να αποκτήσουν αυτό το καθεστώς σε μια αναπτυγμένη χώρα, όχι όμως και στη Λιβύη.

Έγκλειστοι επί έναν χρόνο

Σήμερα έχει περιοριστεί πάρα πολύ ο αριθμός των ανθρώπων εκείνων που μεταφέρονται από τη Λιβύη προς κάποια τρίτη χώρα (ή χώρα τράνζιτ), κυρίως επειδή δεν υπάρχουν θέσεις σε ασφαλείς χώρες που θα παρείχαν άσυλο στους πρόσφυγες, εξήγησε ο Ράικμαν. «Υπάρχει πολύ έντονο το αίσθημα της απελπισίας απέναντι σε αυτό το αδιέξοδο. Στα κέντρα όπου δραστηριοποιούμαστε, στην περιοχή της Μιζουράτα και τη Χομς, οι άνθρωποι παραμένουν έγκλειστοι επί έναν χρόνο», είπε.

Απαντώντας σε ερώτηση του Γαλλικού Πρακτορείου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπερασπίστηκε τη δράση της και την οικονομική «δέσμευσή» της, υπογραμμίζοντας ότι μετά το 2014 χορήγησε τουλάχιστον 338 εκατομμύρια ευρώ σε προγράμματα σχετικά με τη μετανάστευση στη Λιβύη. «Ανησυχούμε εξαιρετικά από την επιδείνωση της κατάστασης», δήλωσε πρόσφατα μια εκπρόσωπος της Κομισιόν, η Νατάσα Μπερτό. Όπως είπε, χάρη στη συνεργασία των Βρυξελλών με τον ΔΟΜ, την Ύπατη Αρμοστεία και την Αφρικανική Ένωση, τους τελευταίους 16 μήνες απομακρύνθηκαν 38.000 άνθρωποι από τη Λιβύη και επέστρεψαν στις πατρίδες τους –με βάση τα προγράμματα εθελοντικής επιστροφής– και με τη χρηματοδότηση της ΕΕ.

«Από τους ανθρώπους που χρειάζονται προστασία –αυτούς που προέρχονται από την Ερυθραία ή το Σουδάν, για παράδειγμα– απομακρύναμε περίπου 2.700 από τη Λιβύη προς τον Νίγηρα (…) και οργανώσαμε την επιτυχή εγκατάσταση στην ΕΕ 1.400 προσώπων που χρειάζονταν διεθνή προστασία», πρόσθεσε η Μπερτό.

Η εκπρόσωπος υπενθύμισε ότι η Κομισιόν έχει κατ’ επανάληψη προτρέψει τις χώρες μέλη της ΕΕ να βρουν μια λύση για τις ζώνες αποβίβασης των μεταναστών, ώστε να μπει ένα τέλος στο σημερινό αδιέξοδο: «κάθε φορά που ένα πλοίο μη κυβερνητικής οργάνωσης διασώζει ανθρώπους και υπάρχει μια διένεξη μεταξύ της Μάλτας και της Ιταλίας, η Κομισόν απευθύνει έκκληση στις 28 ευρωπαϊκές πρωτεύουσες για να βρεθεί κάποιος τόπος όπου θα μπορέσουν αυτοί οι άνθρωποι να αποβιβαστούν», συνέχισε.

Από την πλευρά του, ο εκπρόσωπος της λιβυκής ακτοφυλακής, στρατηγός Αγιούμπ Κάσεμ, έριξε την ευθύνη στην ΕΕ: «Οι ευρωπαϊκές χώρες σαμποτάρουν κάθε βιώσιμη λύση για τη μετανάστευση στη Μεσόγειο, επειδή δεν δέχονταν να φιλοξενήσουν ένα μέρος αυτών των μεταναστών και αισθάνονται ότι δεν τις αφορά το θέμα» είπε, καλώντας τους Ευρωπαίους να επιδείξουν «περισσότερη σοβαρότητα» και να τηρήσουν ένα ενιαίο μέτωπο.

«Οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν σκανδαλώδη ευθύνη για όλους αυτούς τους θανάτους και όλα αυτά τα δεινά. Αυτό που χρειάζεται, είναι πράξεις: να απομακρυνθούν κατεπειγόντως οι πρόσφυγες και οι μετανάστες που παραμένουν εγκλωβισμένοι, κάτω από πολύ επικίνδυνες συνθήκες, στη Λιβύη», κατέληξε ο Ράικμαν.