Τραγικές λεπτομέρειες από τη γενοκτονία των Ερυθρών Χμερ

Το εξτρεμιστικό «κόκκινο» καθεστώς του μαοϊστή Πολ Ποτ, που έψαχνε να εγκαθιδρύσει μια αγροτική ουτοπία στην Καμπότζη, κυβέρνησε τη χώρα χοντρικά τέσσερα χρόνια (1975-1979), παρά το σύντομο όμως του διαστήματος κατάφερε να αφήσει μια τέτοιας έκτασης θηριωδία και κτηνωδία που ευτυχώς σπάνια έχει ξαναδεί ο πλανήτης. Οι κομμουνιστικές μεταρρυθμίσεις του Πολ Ποτ και η ηθελημένη κάθαρση της κοινωνίας από μεγάλες πληθυσμιακές ομάδες που δεν χωρούσαν στα ανατριχιαστικά παραληρήματα του δικτάτορα θα άφηναν περισσότερους από 1,7 εκατ. ανθρώπους νεκρούς (σύμφωνα με τις πιο αισιόδοξες εκτιμήσεις). Στην προσπάθεια «εξαγνισμού» της Καμπότζης και της κάθαρσής της από καπιταλιστικά συμφέροντα και ξένες επιρροές, εκατομμύρια άνθρωποι εξαναγκάστηκαν να αφήσουν τις αστικές εστίες τους και να μετακομίσουν στην ύπαιθρο ζώντας πια κάτω από απάνθρωπες συνθήκες. Πολιτικοί αντιφρονούντες, διανοούμενοι αλλά και σύσσωμη η μεσαία τάξη εκτελέστηκαν μαζικά κατά εκατοντάδες χιλιάδες, την ίδια ώρα που άλλοι τόσοι πέθαναν από τις κακουχίες, τον λιμό και την εξοντωτική εργασία στη μεταρρυθμισμένη αγροτική οικονομία του Πολ Ποτ. Μέχρι να εισβάλει το Βιετνάμ στην Καμπότζη και να ανατρέψει τους Ερυθρούς Χμερ το 1979, η ζημιά είχε ήδη γίνει και ήταν ανεπανόρθωτη: περισσότερο από το 1/4 του πληθυσμού είχε εξοντωθεί και παραχωθεί σε μαζικούς τάφους που ονομάστηκαν «χωράφια του θανάτου»…

Η δυτική υποστήριξη των Ερυθρών Χμερ

Όταν κατέλαβαν την εξουσία της Καμπότζης οι «κόκκινοι» αντάρτες το 1975, αρκετοί δυτικοί διανοητές και οπαδοί του μαοϊσμού έσπευσαν να χαιρετίσουν το νέο καθεστώς ως απελευθερωτές. Κι αυτό γιατί το προηγούμενο καθεστώς είχε την υποστήριξη των ΗΠΑ, κάτι που δεν μπορούσαν να συγχωρήσουν οι ακτιβιστές της ειρήνης, μιας και οι Αμερικανοί είχαν ισοπεδώσει και την Καμπότζη κατά τη διάρκεια του Πολέμου του Βιετνάμ. Η ελπίδα ανέτειλε λοιπόν πως ο Πολ Ποτ και η παρέα του θα οδηγούσαν τη χώρα στην ανοικοδόμηση και την κοινωνική ευημερία στη χαροκαμένη από τον πόλεμο αυτή γωνιά της νοτιοανατολικής Ασίας. Ακόμα και όταν οι πρώτες ζοφερές ιστορίες για τα πεπραγμένα του καθεστώτος άρχισαν να βγαίνουν από τα στόματα των προσφύγων της Καμπότζης, η δυτική διανόηση έσπευδε να υποβαθμίζει τις θηριωδίες των Χμερ και να χαρακτηρίζει τις μαρτυρίες των αντιφρονούντων από υπερβολικές μέχρι και κατασκευασμένες. Τον Μάιο του 1977 το αμερικανικό Κογκρέσο εγκαινίασε μια έρευνα για την κρίση στην Καμπότζη και αντιπρόσωπος της κυβέρνησης, που είχε βρεθεί στην Ταϊλάνδη για να συνομιλήσει με καμποτζιανούς πρόσφυγες, σχολίασε: «Η αδιαφορία του κόσμου για τα γεγονότα της Καμπότζης είναι σχεδόν τόσο αποκρουστική όσο και τα ίδια τα γεγονότα που εκτυλίσσονται εκεί». Παρά τις μαύρες μαρτυρίες που έβλεπαν πια μαζικά το φως της δημοσιότητας, ευρωπαίοι και αμερικανοί στοχαστές συνέχιζαν να υποβαθμίζουν τους αριθμούς του φόρου αίματος του Πολ Ποτ, ισχυριζόμενοι με νόημα ότι η διακυβέρνηση των Χμερ ήταν σαφώς καλύτερη από το καθεστώς που είχαν ανατρέψει. Διάφορα συγγράμματα που κυκλοφόρησαν (και τα επαίνεσε ακόμα και ο Νόαμ Τσόμσκι) αρνούνταν σθεναρά τον λιμό και ξέχασαν βολικά να αναφέρουν τις δημόσιες εκτελέσεις και τις άλλες θηριωδίες κατά των μειονοτήτων της Καμπότζης. Όταν το Βιετνάμ ανέτρεψε τους Ερυθρούς Χμερ το 1979, ο Πολ Ποτ και τα πρωτοπαλίκαρά του διέφυγαν στην Ταϊλάνδη, όπου ενορχήστρωσαν νέο αντάρτικο κατά του νέας καμποτζιανής κυβέρνησης που είχε εγκαθιδρύσει το Βιετνάμ. Αντί να τον φέρουν ενώπιον των ευθυνών του, μεγάλες δυνάμεις όπως οι ΗΠΑ και η Κίνα χρηματοδότησαν εκ νέου τον αγώνα του και τον εξόπλισαν με στρατιωτικό υλικό εκατομμυρίων δολαρίων. Κι αυτό γιατί το Βιετνάμ χρηματοδοτούνταν από τη Σοβιετική Ένωση! Υπό τον ψυχροπολεμικό φόβο της ΕΣΣΔ, η Δύση έσπευσε να αναγνωρίσει τους Ερυθρούς Χμερ ως τη μόνη νόμιμη καμποτζιανή κυβέρνηση. Μέχρι να γενικευτεί η παγκόσμια κατακραυγή και η πίεση για τη δίωξη των υπαιτίων της γενοκτονίας στη δεκαετία του 1990, οι Χμερ συνέχιζαν να κρατούν την έδρα της Καμπότζης στα Ηνωμένα Έθνη ως μέρος του αντιβιετναμέζικου συνασπισμού (μέχρι και το 1991)! Και βέβαια παρά το γεγονός ότι αρκετοί ηγέτες των ζοφερών Χμερ αντιμετώπισαν τον πέλεκυ της δικαιοσύνης, ο ίδιος ο ενορχηστρωτής Πολ Ποτ πέθανε πριν καθίσει στο εδώλιο του κατηγορουμένου για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας…

Τα Χωράφια του Θανάτου

Χιλιάδες μαζικοί τάφοι σπάρθηκαν στα μήκη και τα πλάτη της Καμπότζης για να φιλοξενήσουν τις πληθυσμιακές ομάδες που δεν χωρούσαν στο μεταρρυθμιστικό όραμα του μαοϊστή Πολ Ποτ. Οι απαγορευμένοι στα χρόνια της μεταρρύθμισης βουδιστικοί ναοί μετατράπηκαν σε αποθήκες ανθρώπινων κρανίων και το χώμα γέμισε με ακέφαλα πτώματα, καθώς ήταν εκατοντάδες χιλιάδες αυτοί που έπρεπε να εξοντωθούν στο πλαίσιο της κοινωνικής κάθαρσης: αξιωματούχοι της προηγούμενης κυβέρνησης, αλλόθρησκοι, διανοούμενοι, όσοι ήταν ανίκανοι να εργαστούν και όσοι φορούσαν γυαλιά(!). Τα περισσότερα θύματα βασανίζονταν μάλιστα πριν εκτελεστούν και οι Ερυθροί Χμερ δεν έδειχναν έλεος ούτε στα παιδιά. Συνήθως αναγκάζονταν να σκάβουν μόνοι τους τάφους τους και κατόπιν τους γέμιζαν μαζικά, καθώς οι στρατιώτες των Χμερ τους σκότωναν με ό,τι είχαν εύκαιρο: μαχαίρια, τσεκούρια, ακόμα και καλάμια μπαμπού, μιας και οι σφαίρες ήταν πολύτιμες για να σπαταλούνται έτσι άδοξα. Άλλοτε πάλι μικρά παιδιά και βρέφη κοπανιόνταν μακάβρια στα δέντρα μέχρι να εκπνεύσουν. Όσοι επιβίωναν μάλιστα από τα βασανιστήρια ενταφιάζονταν ζωντανοί. Ακόμα και σήμερα που μιλάμε υπάρχουν χωράφια του θανάτου που δεν έχουν εκσκαφτεί, ενώ πολλά ακόμα παραμένουν άγνωστα και μέλλει να ανακαλυφθούν τυχαία στο μέλλον. Είναι όμως και το άλλο: εξαιτίας της επιπολαιότητας του σκαψίματος και του μικρού τους βάθους, κόκαλα και δόντια ξεθάβονται διαρκώς από μεγάλες βροχοπτώσεις και κυλούν στα ρυάκια που σχηματίζουν τα νερά…

Οι βουδιστές μοναχοί της Καμπότζης

Πριν από το μοιραίο 1975, ο βουδισμός ήταν η παραδοσιακή και επικρατούσα θρησκεία των Χμερ ήδη από τα τέλη του 13ου αιώνα. Οι ναοί ήταν μάλιστα κέντρα γνώσης για τους νέους και κοινωνικές υπηρεσίες προσφοράς στους φτωχούς και αρρώστους. Ο βουδισμός ήταν για την Καμπότζη ένας πολυεπίπεδος ευεργετικός θεσμός, αν και οι Ερυθροί Χμερ τον είδαν ως αντιδραστική θρησκεία και θέλησαν να τον εξαφανίσουν από τη χώρα, σβήνοντας λες κάθε παραδοσιακό ίχνος του. Οι βουδιστές μοναχοί χλευάζονταν και εξευτελίζονταν και για να σπάσουν πλάκα οι φριχτοί Χμερ, τους ανάγκαζαν να παραβαίνουν τους αυστηρούς διατροφικούς τους νόμους τρώγοντας μεγάλες μερίδες και πίνοντας αλκοόλ. Τα ιερά βιβλία κάηκαν μαζικά, οι ναοί γκρεμίστηκαν και οι μοναχοί μετατράπηκαν σε κολίγους και στάλθηκαν σε καταναγκαστική αγροτική εργασία. Όπου και πέθαιναν μαζικά από την πείνα και την κακουχία, καθώς το κρατικό σχέδιο γι’ αυτούς ήταν η εξόντωση. Όσοι μοναστήρια επιβίωσαν από τη λαίλαπα του Πολ Ποτ ήταν μόνο για να μετατραπούν σε μαντριά, αποθήκες και θαλάμους βασανιστηρίων. Το 1975 το «κόκκινο» καθεστώς μέτρησε 66.000 μοναχούς που ζούσαν σε 4.000 μονές, ενώ το 1989 σχετική μελέτη εκτίμησε ότι 25.000 μοναχοί είχαν εκτελεστεί και τα μισά μοναστήρια είχαν κατεδαφιστεί. Σήμερα ο βουδισμός έχει ανακάμψει ως επίσημη θρησκεία της Καμπότζης, αν και ο αντίκτυπος από τα χρόνια των Ερυθρών Χμερ δεν έχει παρέλθει…

Οι μειονότητες της Καμπότζης

Οι αριστεροί Ερυθροί Χμερ ήταν ολότελα ξενόφοβοι και άρχισαν από την πρώτη στιγμή να παίρνουν μέτρα για τον περιορισμό του κινδύνου της ρύπανσης του εθνικού πληθυσμού. Ένα από τα πρώτα που έκανε ο Πολ Ποτ ήταν να διακηρύξει ότι οι 24 μειονοτικές ομάδες της Καμπότζης που αντιστοιχούσαν στο 15% του πληθυσμού ήταν μια λανθασμένη εκτίμηση του εχθρού, καθώς το πραγματικό ποσοστό των ξένων στη χώρα ήταν κατ’ αυτόν μόλις στο 1%! Και μετά έβαλε σκοπό να ρίξει το ποσοστό στα επίπεδα αυτά. Οι περισσότερες μειονοτικές ομάδες εξοντώθηκαν σχεδόν πλήρως στη γενοκτονία του Πολ Ποτ. Οι Βιετναμένοι, για παράδειγμα, περισσότεροι από 100.000 εκπατρίστηκαν από την Καμπότζη το 1976 και η συντριπτική πλειονότητα των άλλων 100.000 που παρέμειναν στη χώρα δολοφονήθηκε σταδιακά στα επόμενα χρόνια. Η κινεζική παροικία που ζούσε διαχρονικά στις πόλεις εξαναγκάστηκε σε μεταστέγαση στην ύπαιθρο, όπου έχασε τελικά τον μισό της πληθυσμό από τις στερήσεις και τις βαριές χειρωνακτικές δουλειές. Αν και τα μεγαλύτερα δεινά τα υπέστη η μουσουλμανική μειονότητα της Καμπότζης, οι Χαμ, που ήταν πολιτισμικά και ιστορικά πολύ διαφορετικοί από τους Χμερ. Τα τζαμιά γκρεμίστηκαν, η θρησκεία απαγορεύτηκε (στο πλαίσιο της ολικής απαγόρευσης της πίστης στα θεία), ακόμα και οι ιδιωτικές προσευχές στο σπίτι, και τα Κοράνια χρησίμευαν τώρα για χαρτιά τουαλέτας. Όσο για τους ανθρώπους, εκτοπίστηκαν, δολοφονήθηκαν και οι παραδοσιακές κοινότητές τους κάηκαν, με τον φόρο αίματος να αριθμεί από 100.000-400.000 ψυχές. Η πλούσια ανθρωπογεωγραφία της Καμπότζης φτώχυνε άρδην μέσα σε τέσσερα χρόνια…

Η Φυλακή Ασφαλείας 21

Άγνωστη στην οικουμένη αλλά και στην ίδια την Καμπότζη μέχρι τον Ιανουάριο του 1979, όταν ανακαλύφθηκε συμπτωματικά από δύο βιετναμέζους δημοσιογράφους, η Φυλακή Ασφαλείας 21 ήταν ένα πρώην Γυμνάσιο που μετατράπηκε σε κολαστήριο για 15.000 ανθρώπους κατά τη βασιλεία των Ερυθρών Χμερ. Ελάχιστοι έχουν καταφέρει να γλιτώσουν από κει, τόσο λίγοι που τα περισσότερα που ξέρουμε για τα πεπραγμένα της μυστικής φυλακής προέρχονται από τα εξαντλητικά ημερολόγια και μητρώα που τηρούσαν οι δεσμοφύλακες στα 3,5 χρόνια λειτουργίας της. Ο σκοπός ύπαρξης της Φυλακής 21 ήταν η απόσπαση ομολογιών και οι μέθοδοί της ήταν τέτοιες που κανείς δεν μπορούσε να κρατήσει το στόμα του κλειστό. Οι τρόφιμοι κακοποιούνταν αδυσώπητα και καθημερινά, ενώ έλαβαν χώρα και μια σειρά από ανατριχιαστικά πειράματα σε ανθρώπους. Μόλις αποσπούσαν την ομολογία του κρατουμένου ακόμα και για εγκλήματα που δεν είχε κάνει, υπέγραφε την κατάθεσή του και περίμενε κατόπιν την εκτέλεση, αν και συνήθως θα πέθαινε από την έλλειψη τροφής πολύ πριν φτάσει η μέρα της κρίσης του. Σήμερα η φυλακή είναι μουσείο αφιερωμένο στους ανθρώπους που άφησαν εκεί την τελευταία τους πνοή, φιλοξενώντας χιλιάδες φωτογραφίες και έγγραφες ομολογίες…