Ο κόσμος μας διασχίζεται από σύνορα, με κάθε σπιθαμή γης να διεκδικείται από κάποια χώρα. Δεν υφίσταται κατοικήσιμο αγροτεμάχιο επί του οποίου να μην έχει διατυπωθεί κάποια αξίωση κυριαρχίας. Έτσι τουλάχιστον πιστεύουμε. Κι, όμως, υπάρχει ένα μέρος στον πλανήτη όπου αυτή η λογική καταρρέει. Πρόκειται για μια γη που συναντά κανείς ερημικούς αμμόλοφους, μαύρη πέτρα και ξεροπόταμους που ρέουν μόνο ύστερα από περιστασιακές βροχοπτώσεις. Είναι ένα μέρος που έχει καταφέρει να ξεγλιστρήσει από τις ρωγμές της κρατικής κυριαρχίας. Μπορεί να μην είναι ο ειδυλλιακός τόπος γαλήνης και αγάπης, όμως αυτό το μικρό κομμάτι γης έχει παραμείνει terra nullius («έδαφος χωρίς αφέντη»).
Ένα παραλληλόγραμμο μέσα στην έρημο
Το μέρος αυτό είναι το Μπιρ Ταουίλ, μια γη 2.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων, χωρίς πρόσβαση στη θάλασσα. Εάν τη δει κανείς στον χάρτη, αποτελεί επί της ουσίας ένα παραλληλόγραμμο κομμάτι ερήμου, που συνορεύει βόρεια με την Αίγυπτο και νότια με το Σουδάν.
Όπως αναφέρει ο επίκουρος καθηγητής ανθρωπογεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ του Ηνωμένου Βασιλείου, Paul Richardson, στο νέο του βιβλίο «Μύθοι της Γεωγραφίας – Οκτώ λανθασμένες αντιλήψεις για τον κόσμο», που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις «Ψυχογιός», το μέρος αυτό «δεν το διεκδικεί καμία από τις δύο χώρες, αν και στη λιγοστή βλάστησή του βοσκούν κατά παράδοση τα ζώα της νομαδικής φυλής των Αμπάμπντα. Το βόρειο σύνορο του Μπιρ Ταουίλ εκτείνεται κατά μήκος του 22ου γεωγραφικού παραλλήλου. Στα βορειοανατολικά του, πάνω από αυτό τον παράλληλο, βρίσκεται το μεγαλύτερο τρίγωνο Χαλάιμπ (είναι κωμόπολη διεκδικούμενη εξίσου από Αίγυπτο και Σουδάν, αλλά ελέγχεται de facto από την Αίγυπτο), που έχει ακτογραμμή περίπου 210 χιλιομέτρων στην Ερυθρά Θάλασσα. Η Αίγυπτος διοικεί σήμερα το Χαλάιμπ, αναγνωρίζοντας ένα σύνορο που χαράχθηκε το 1899 από τους Βρετανούς, το οποίο εκτείνεται ακριβώς κατά μήκος του 22ου γεωγραφικού παραλλήλου και κάποτε οριοθετούσε τα βόρεια σύνορα του Αγγλοαιγυπτιακού Σουδάν – που αργότερα έγινε η Δημοκρατία του Σουδάν».
Και προσθέτει: «Αν η Αίγυπτος διεκδικούσε το Μπιρ Ταουίλ, που βρίσκεται κάτω από τη γραμμή, θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι αναγνωρίζει ένα δεύτερο διοικητικό σύνορο, επίσης χαραγμένο από τους Βρετανούς, που τοποθετούσε το Χαλάιμπ στο Σουδάν. Αυτό το διοικητικό σύνορο χαράχθηκε το 1902 και κινείται νότια του 22ου γεωγραφικού παραλλήλου τοποθετώντας το Μπιρ Ταουίλ στην Αίγυπτο, αλλά στη συνέχεια κινείται βόρεια, διασχίζοντας τον παράλληλο, και περιλαμβάνει το Τρίγωνο Χαλάιμπ στο Σουδάν. Αντίστροφα, αν το Σουδάν διεκδικούσε το Μπιρ Ταουίλ, θα μπορούσε αυτό να ερμηνευθεί ως αναγνώριση της γραμμής του 1899, υπονομεύοντας έτσι την αξίωσή του στο Τρίγωνο Χαλάιμπ. Ενώ αυτό αποτελούσε ασήμαντη ανησυχία την εποχή της βρετανικής αποικιοκρατίας, έχει αποκτήσει ιδιαίτερη σημασία από τότε που το Σουδάν απέκτησε την ανεξαρτησία του το 1956».
Απέχει δύο ημέρες με το αμάξι από την πλησιέστερη πόλη
Η πρόσβαση στο Μπιρ Ταουίλ δεν είναι εύκολη για τους ξένους. Αυτή η αφιλόξενη περιοχή βρίσκεται στην τεράστια έρημο της Νουβίας και απέχει περίπου δύο ημέρες οδήγηση από την πλησιέστερη πόλη στο Σουδάν. Δεν υπάρχουν συνδετήριοι δρόμοι, και οι ξεροί άνεμοι που φυσούν συχνά από την Αραβική Χερσόνησο σηκώνουν σύννεφα σκόνης που μπορούν να εξαφανίσουν προσωρινά την περιοχή από την οπτική επαφή. Απαιτείται άδεια από το Σουδάν ή την Αίγυπτο για να την επισκεφθεί κανείς, ωστόσο παράνομοι χρυσοθήρες, καθώς και ένοπλες συμμορίες και λαθρέμποροι, δραστηριοποιούνται εντός του εδάφους αυτού, καθώς και περιμετρικά.
Οι… «διεκδικητές» από τα social media
Όπως γράφει ο καθηγητής Paul Richardson, «παρά τις προκλήσεις και τους κινδύνους, η άνοδος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης το έχει κάνει ελκυστικό προορισμό για τους λάτρεις της περιπέτειας: ορειβάτες που προσπαθούν να ανέβουν στο ψηλότερο σημείο σε κάθε αφρικανική χώρα, γεωγράφους σε αποστολές σε δύσβατους τόπους, καθώς και πολλούς που έχουν διεκδικήσει την περιοχή για τον εαυτό τους. Μεταξύ των διεκδικητών, είναι ένας αγρότης από τη Βιρτζίνια, ένας Ρώσος ραδιοερασιτέχνης, ένας Γερμανός επιχειρηματίας, ένας Βρετανός ανταποκριτής εφημερίδας, ένας θαυμαστής του Game of Thrones από την Ινδία, και κάποιος στο Χ (πρώην Twitter) που ονομάζεται “Βασιλιάς Ντουέιν, Πρώτος του Ονόματός Του, Άρχοντας του Μπιρ Ταουίλ, Προστάτης του Βασιλείου”».
«Ωστόσο, καμία από αυτές τις διεκδικήσεις δεν αναγνωρίζεται, και το Μπιρ Ταουίλ παραμένει εκτός του ελέγχου οποιουδήποτε ηγεμόνα ή κράτους. Στο Μπιρ Ταουίλ η έννοια της κυριαρχίας είναι συγκεχυμένη. Θέτει άβολα ερωτήματα σχετικά με το αν μια περιοχή χωρίς χώρα θα μπορούσε ή θα έπρεπε να υπάρχει. Σε ποιον ανήκουν τα ορυκτά της και τα εδάφη της; Ισχύουν κάποιοι νόμοι εδώ; Και αν ναι, ποιου; Εν ολίγοις, είναι δυνατό να υπάρχει περιοχή χωρίς κυριαρχία; Και ποιος ή τι κυβερνά έναν τέτοιο τόπο;» αναρωτιέται.
Χώρα χωρίς κυβερνήτη
Το Μπιρ Ταουίλ δεν είναι η μόνη «κυρίαρχη» παραδοξότητα στον κόσμο μας, όμως, καθώς υπάρχει και μια χώρα χωρίς επικράτεια και σύνορα, αλλά που μπορεί να εκδίδει διαβατήρια και να έχει τις δικές της επίσημες πινακίδες κυκλοφορίας, χωρίς όμως δρόμους. Διαθέτει πρεσβευτές σε 112 χώρες και στην Ευρωπαϊκή Ένωση, καθώς και μόνιμες αποστολές παρατηρητών στα Ηνωμένα Έθνη και σε υπηρεσίες των οργανισμών αυτών. Ωστόσο, δεν έχει πρόεδρο, πρωθυπουργό ή μονάρχη. Αυτό είναι το «Κυρίαρχο Στρατιωτικό Οσπιτάλιο Τάγμα του Αγίου Ιωάννη της Ιερουσαλήμ, της Ρόδου και της Μάλτας», ή αλλιώς «Κυρίαρχο Τάγμα της Μάλτας», εν συντομία. Αυτό το καθολικό τάγμα Ιωαννιτών ιπποτών διαθέτει λοιπόν όλα τα χαρακτηριστικά ενός κράτους, χωρίς όμως εδάφη.
Η μακρά ιστορία
Όπως γράφει ο κ. Paul Richardson, «ιδρύθηκε το 1099 στην Ιερουσαλήμ, πολύ πριν από την ύπαρξη οποιουδήποτε έθνους-κράτους. Η επίσημη γλώσσα του σήμερα είναι τα ιταλικά και το νόμισμα είναι το μαλτέζικο σκούδο. Ακόμα, το Κυρίαρχο Τάγμα εκδίδει επίσημα γραμματόσημα και νομίσματα, καθώς και πεντακόσια βιομετρικά διαβατήρια που είναι απολύτως έγκυρα για ταξίδια.
Στη μακρά του ιστορία, το Τάγμα είχε κατά καιρούς ως έδρα του τους Αγίους Τόπους, την Κύπρο, τη Ρόδο, την Ιταλία, τη Μάλτα και, για λίγο, την τσαρική Ρωσία. Οι σταυροφορικές του ημέρες έχουν προ πολλού παρέλθει και σήμερα επικεντρώνεται σε ανθρωπιστικές αποστολές. Ο Μέγας Μάγιστρος προεδρεύει του τάγματος ως ηγεμόνας και ανώτερος θρησκευτικός ηγέτης, επικεφαλής του Κυρίαρχου Συμβουλίου, το οποίο εκλέγεται για πέντε χρόνια, ενώ η δικαστική εξουσία είναι στα χέρια του Δικαστηρίου του Τάγματος. Αυτό μας υπενθυμίζει την εποχή που η εκκλησιαστική και θρησκευτική εξουσία κυριαρχούσε σε μεγάλο μέρος του κόσμου.
Αν και η άνοδος των οργανωμένων θρησκειών έσβησε τους μύθους των ηρώων που συνυπήρχαν με πνεύματα και τέρατα –και των θεών που ήταν συνδεδεμένοι με βουνά, ποτάμια, φυτά και ζώα-, η ιερή σημασία της θρησκείας αντιμετώπισε αργότερα τις δικές της προκλήσεις στην εποχή του Διαφωτισμού και του ορθολογισμού. Αυτή ήταν μια εποχή κατά την οποία διακόπηκε η αποκλειστική σύνδεση μεταξύ εδάφους και κυρίαρχης εξουσίας ενός θεϊκά διορισμένου ηγεμόνα ή αυτοκράτορα, δημιουργώντας χώρο να αναδυθεί ένα νέο είδος μύθου. Με τη νόμιμη εξουσία επί της επικράτειας να μην προέρχεται πλέον από την εκχώρηση θεϊκών δυνάμεων σε έναν ηγέτη στη γη, εμφανίστηκε στη λαϊκή βούληση του έθνους, το οποίο έπρεπε να λαμβάνεται υπόψη».
