Η ηρωίνη είναι από τις πιο επικίνδυνες ουσίες και ευθύνεται για χιλιάδες θανάτους κάθε χρόνο, ενώ η μεγαλύτερη καλλιέργεια λευκής παπαρούνας πραγματοποιείται στο Αφγανιστάν, το οποίο προμηθεύει σχεδόν εξολοκλήρου την Ευρώπη, μία από τη βασικότερη αγορά του συγκεκριμένου ναρκωτικού. Εντούτοις, από το 2023 η παραγωγή του φυτού σταματάει με εντολή των Ταλιμπάν, κάτι που ενδέχεται να ανοίξει το δρόμο στη φαιντανύλη για να εισχωρήσει στη γηραιά ήπειρο. Ενδεχόμενο που τρομοκρατεί τις υγειονομικές και διωκτικές αρχές, για τη διακίνηση μιας πιο σκληρής ουσίας.
Σύμφωνα με την αμερικανική Διεύθυνση Δίωξης Ναρκωτικών (DEA) η φαινταλύνη είναι ένα εγκεκριμένο ισχυρό συνθετικό οπιοειδές φάρμακο που κυκλοφορεί ως αναλγητικό, δηλαδή για ανακούφιση από τον πόνο, ενώ χρησιμοποιείται και ως αναισθητικό. Μάλιστα, είναι περίπου 100 φορές πιο ισχυρό από τη μορφίνη και 50 φορές πιο ισχυρό από την ηρωίνη ως αναλγητικό.
Το POLITICO σε άρθρο που υπογράφει ο δημοσιογράφος Noah Alcala Bach αναλύει τους κινδύνους που εμπεριέχει η συγκεκριμένη ουσία, που κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στις ΗΠΑ και έκτοτε προκαλεί «πονοκέφαλο» στις αμερικανικές αρχές. Παράλληλα, παραθέτει τους λόγους, για τους οποίους μπορεί να αντικαταστήσει την ηρωίνη στην Ευρώπη και να εθίσει ακόμη περισσότερους ανθρώπους στα ναρκωτικά.
Η κατάσταση στις ΗΠΑ σε σχέση με την Ευρώπη
Τη δεκαετία του 1990 κυκλοφορούν ευρέως στην αμερικανική αγορά διάφορα οπιοειδή που χρησιμεύουν ως αναλγητικά και διατίθενται σε αρκετές περιπτώσεις χωρίς συνταγογράφηση. Έτσι, γίνεται ασύστολη χρήση και κόσμος εθίζεται, με τις αρχές να κάνουν επίσημη αναφορά για «επιδημία οπιοειδών στην Αμερική». Ταυτόχρονα, καταγράφονται υπερβολικές δόσεις από αναλγητικά και αύξηση του εθισμού στην ηρωίνη, που λειτουργεί ως «πιο ισχυρό φάρμακο για τον πόνο».
Αυτό που ξεχωρίζει είναι η φαιντανύλη, γιατί εθίζει γρήγορα, παράγεται εύκολα με χαμηλό κόστος, ενώ συνδιάζεται με σχεδόν όλα τα ναρκωτικά, προσφέροντας πιο δυνατό αποτέλεσμα. Εισχωρεί λοιπόν αμέσως στις πιάτσες των ναρκωτικών και αναμειγνύεται με Xanax, MDMA, κοκαΐνη, ακόμη και κάνναβη, ενώ κάνει θραύση στους εφήβους, αυξάνοντας δραματικά τους θανάτους στις νεαρές ηλικίες.
Εντούτοις, στην Ευρώπη καθυστερεί να φτάσει περίπου μια δεκαετία και έρχεται για πρώτη φορά στις αρχές του 2000, όταν οι Ταλιμπάν απαγόρευσαν τότε την παραγωγή λευκής παπαρούνας, λίγο καιρό πριν εισβάλουν οι Αμερικανοί στο Αφγανιστάν.
«Από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 και μετά, είχαμε πρόβλημα με τη φαιντανύλη στη Βαλτική, ιδιαίτερα στην Εσθονία, όπου ήταν υπεύθυνη για αρκετά υψηλά επίπεδα θανάτων που σχετίζονται με τα ναρκωτικά και ήταν ένα αρκετά μακροπρόθεσμο δυσεπίλυτο πρόβλημα εκεί», λέει χαρακτηριστικά ο Paul Griffiths, επιστημονικός διευθυντής του Ευρωπαϊκού Κέντρου Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας (EMCDDA).
Η φαιντανύλη κάνει θραύση στην Εσθονία, όπου δημιουργούνται πολλά εργαστήρια, τα οποία την παρασκευάζουν παράνομα. Έως το 2017 τίθεται υπό έλεγχο η παραγωγή της, όχι όμως και οι θάνατοι από υπερβολική της δόση.
Μέχρι στιγμής η κατάσταση είναι πιο ανησυχητική στις ΗΠΑ σε σχέση με τη γηραιά ήπειρο. Ενδεικτικά το 2020 από φαιντανύλη πέθαναν 58.000 άνθρωποι στην Αμερική, σε σχέση με 97 στην ΕΕ, ενώ το επόμενο έτος ο αριθμός των θανάτων στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού αυξήθηκε σε 68.000.
Τα δεδομένα για την Ευρώπη
Οι Ταλιμπάν ανέλαβαν την εξουσία στο Αφγανιστάν το 2021 και τον Απρίλιο του 2022 ανακοίνωσαν ότι σταματάει η παραγωγή λευκής παπαρούνας στη χώρα, με εξαίρεση την καλλιέργεια εκείνου του έτους. Έτσι, τα αποτελέσματα από την έλλειψη ηρωίνης θα είναι ορατά μετά τον Απρίλιο του 2023 και συγκεκριμένα σε λιγότερο από ένα χρόνο.
«Εάν η απαγόρευση των Ταλιμπάν όντως οδηγήσει σε δραματική μείωση της ηρωίνης που παράγεται από τη λευκή παπαρούνα, αυτό θα μπορεί να δημιουργήσει την πιθανότητα να δούμε περισσότερα συνθετικά οπιοειδή», λέει ο Paul Griffiths και προσθέτει πως «φαίνεται περίεργο να το λέμε αυτό, αλλά σχεδόν όσον αφορά τα συνθετικά ναρκωτικά, η υψηλή διαθεσιμότητα ηρωίνης αυτή τη στιγμή είναι… αναμφισβήτητα ένας προστατευτικός παράγοντας».
Σύμφωνα με επιστολή του Arnt Schellekens, καθηγητή στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Radboud στην Ολλανδία, που δημοσιεύτηκε στο ιατρικό περιοδικό The Lancet τον Οκτώβριο, η Ευρώπη είναι προστατευμένη ακόμη από τη φαιντανύλη. Όπως αναφέρει υπάρχουν λίγα παράνομα εργαστήρια παραγωγής της, ενώ οι Ευρωπαίοι εθίζονται λιγότερο σε οπιοειδή, επειδή υπάρχει εύκολη πρόσβαση σε υγειονομικές υπηρεσίες. «Σε πολλές χώρες της Ευρώπης τα ποσοστά συνταγογράφησης δεν είναι απαραίτητα μικρότερα από τις ΗΠΑ, αλλά οι χρήστες δεν επιδίδονται στην παράνομη χρήση οπιοειδών ή στα παράνομα παρασκευασμένα οπιούχα», λέει χαρακτηριστικά ο Arnt Schellekens.
Όμως, τα τελευταία χρόνια στην Ευρώπη παρατηρείται αύξηση στη χρήση ναρκωτικών που αναμειγνύονται με οπιοειδή ή φαιντανύλη, τα οποία σε πολλές περιπτώσεις δεν ανιχνεύονται, ενώ τόσο χρήστες, όσο και γιατροί δεν γνωρίζουν πόσο επικίνδυνα μπορεί να γίνουν. Ο εκπρόσωπος της Europol, Jan Op Gen Oorth, αναφέρει πως «είναι μάλλον απίθανο ένα φάρμακο που λέγεται φαιντανύλη ή όπως αλλιώς ονομάζεται… να εμφανιστεί στην ευρωπαϊκή αγορά. Αυτό που μπορεί να δούμε εδώ, από το επόμενο έτος, είναι ομάδες που προσπαθούν να κόψουν ένα άλλο φάρμακο ή ναρκωτικό με μείγμα φαιντανύλης. Αυτό, δημιουργεί νέες αγορές γνωρίζοντας ότι η φαιντανύλη είναι φθηνή και εξαιρετικά εθιστική».
Εντούτοις, υπάρχει ακόμη σημαντικό περιθώριο αντίδρασης από την Ευρώπη, ώστε να σταματήσει την ενδεχόμενη διασπορά φαιντανύλης. «Εδώ είχαμε μια χρονική καθυστέρηση 10 ετών ή κάτι τέτοιο. Στην αρχή, η ιδέα στις ΗΠΑ ήταν ότι αυτά τα συνταγογραφούμενα οπιούχα δεν είναι εθιστικά. Όταν ήρθαν στην Ευρώπη, είχαμε αυτά τα πολύ σημαντικά μαθήματα. Είναι απλώς το πλεονέκτημα να μην βιώνεις πρώτος κάτι, αλλά να το βλέπεις σε άλλον», λέει ο Arnt Schellekens.
