Η ιστορία των φυλακών Κορυδαλλού

Οι ειδήσεις που βλέπουν σήμερα το φως της δημοσιότητας και αφορούν στο σωφρονιστικό κατάστημα του Κορυδαλλού είναι συνήθως ιστορίες ανείπωτης φρίκης ή κωμικοτραγικές καταστάσεις, από αυτές που αγαπάμε να μισούμε, όπως τα νέα για τη διαβόητη πισίνα που κόσμησε τον Κορυδαλλό το 2012 και οι ιθύνοντες της φυλακής την ήθελαν ποτίστρα για παπάκια!

Είναι ευρύτερα γνωστό, για παράδειγμα, πώς περνάνε τις ημέρες τους στην 6ή Πτέρυγα οι VIP κρατούμενοι του Κορυδαλλού, εκεί δηλαδή που φιλοξενούνται πολιτικοί, επιχειρηματίες και οι μέχρι πρότινος οικονομικοί παράγοντες της χώρας: ο τομέας κράτησης των «διάσημων κατηγορουμένων» προσφέρει ευρύχωρα κελιά-σουίτες και οι προνομιούχοι ένοικοι απολαμβάνουν ανέσεις και προνόμια που δεν προσιδιάζουν στη ζωή της φυλακής.

Πλάι όμως στο «Κορυδαλλός Spa» και την VIP Πτέρυγα, υπάρχει και ο άλλος Κορυδαλλός, αυτόν που οι έγκλειστοι αποκαλούν φυλακή των φυλακών και δεν είναι άλλος από την ανατριχιαστική Πτέρυγα Δ, τη χειρότερη όλων. Τα ναρκωτικά, οι αυτοκτονίες, οι ξυλοδαρμοί και οι εκβιασμοί συνθέτουν τη φριχτή πραγματικότητα αυτών των κελιών, με τις συνθήκες κράτησης να λογίζονται επιεικώς άθλιες και απάνθρωπες.

Το μεγαλύτερο σωφρονιστικό κατάστημα της Ελλάδας χαρακτηρίζεται κόλαση απ’ όσους έχουν θητεύσει στα θρανία του, με έναν καταιγισμό αποκαλύψεων, καταγγελιών και ζοφερών γεγονότων να προσυπογράφουν τα όσα σκοτεινά λαμβάνουν χώρα πίσω από τις σφαλιστές πύλες του Κορυδαλλού εδώ και δεκαετίες.

Η εκρηκτική κατάσταση στο εσωτερικό των φυλακών δεν περιορίζεται όμως εντός του συρματοπλέγματος, καθώς η αγανάκτηση και η δυσφορία των κατοίκων του δήμου για τις φυλακές μέσα στην πόλη τους και έντονη είναι και χρόνια. Η παρουσία φυλακής πλήρως ενταγμένης μέσα στον πυκνοκατοικημένο αστικό ιστό, με αθλητικές εγκαταστάσεις και σχολεία τριγύρω, τρομάζει τους περίοικους, που επιμένουν εδώ και χρόνια να μεταστεγαστεί αλλού.

Από την άλλη, η ανέγερση σωφρονιστικού καταστήματος καλωσοριζόταν άλλοτε από τους δήμους ως έργο πνοής, που θα έδινε νέα ώθηση στις παρακμασμένες οικονομίες παρέχοντας θέσεις εργασίας και άλλα οφέλη στην περιοχή. Οι δήμοι παραχωρούσαν συχνά τις εκτάσεις όπου χτίζονταν οι φυλακές, κι έτσι τόσο οι τοπικοί άρχοντες όσο και η κεντρική κυβέρνηση παρέμεναν αμφότεροι ικανοποιημένοι.

Ο Δήμος του Κορυδαλλού στενάζει όμως πια από το σήμα-κατατεθέν του, το σωφρονιστικό κατάστημα που απασχολεί την επικαιρότητα για όλους τους λάθους λόγους, και δεν είναι μόνο η τεράστια έκταση που καταλαμβάνει καταμεσής του πολεοδομικού ιστού: είναι οι ιδιαίτερες λειτουργίες που το απαρτίζουν που επηρεάζουν άμεσα τη ζωή των κατοίκων.

Ας δούμε όμως πώς κατασκευάστηκε το σωφρονιστικό κατάστημα που «όποιος πιει νερό απ’ τον Κορυδαλλό ξαναεπιστρέφει», όπως εξομολογούνται γλαφυρά οι χιλιάδες έγκλειστοι που έχουν κατά καιρούς περάσει και ξαναπεράσει από τα κελιά του…

Προϊστορία

Ο δήμος του Κορυδαλλού αποτελούσε άλλοτε έναν τους δήμους της αρχαίας Αθήνας, με συνεχή ανθρώπινη παρουσία εδώ και χιλιάδες χρόνια. Εκεί κατέλυσαν πρόχειρα και προσωρινά πολλοί πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία το 1922, ενώ μέχρι το 1928 ο πληθυσμός του είχε φτάσει στους 2.423 κατοίκους, στην πλειονότητά τους νησιώτες και πρόσφυγες. Το 1931 υπάγεται διοικητικά στον Πειραιά και αργότερα, το 1944, αναγνωρίστηκε ως ανεξάρτητος δήμος, με πληθυσμό περισσότερο από 10.000 κατοίκους.

Τόσο προπολεμικά όσο και μεταπολεμικά, ο Κορυδαλλός παρέμενε μια αρκετά αραιοκατοικημένη περιοχή με έντονο το φυσικό στοιχείο, ιδανική δηλαδή για αποκεντρωμένα έργα υποδομής. Εδώ λειτούργησε, για παράδειγμα, από το 1936-1938 η Νυχτερινή Σχολή Απόρων και Εργαζομένων Παιδιών και από το 1939 η Νυχτερινή Επαγγελματική και Εμπορική Σχολή, αλλά και το Άσυλο Αλητοπαίδων, το οποίο μετονομάστηκε αργότερα σε Αναμορφωτικό Κατάστημα Ανηλίκων Κορυδαλλού, φιλοξενώντας ορφανά και ανέστια παιδιά από όλη την Αττική.

Μέσα στο πρόσφορο έδαφος του αραιοκατοικημένου Κορυδαλλού αρχίζουν να παίρνουν σάρκα και οστά τα πρώτα σχέδια για την ανέγερση των δικαστικών φυλακών το 1961, την ίδια στιγμή που ξεφυτρώνουν οι πρώτες πολυκατοικίες. Παράλληλα δηλαδή με την ανέγερση των φυλακών, ο Κορυδαλλός γίνεται μάρτυρας μιας καλπάζουσας οικοδομικής δραστηριότητας, προκειμένου να στεγάσει τον ολοένα και αυξανόμενο πληθυσμό του (61.313 κάτοικοι στην επίσημη απογραφή του 1961)…

Ο Κορυδαλλός ανεγείρεται με πάσα επισημότητα

Πρώτο θέμα στον Τύπο το σωτήριον έτος 1961 ήταν η λειτουργία των νέων και πρότυπων φυλακών που κατασκευάζονταν πυρετωδώς στην ημιαστική περιοχή του Κορυδαλλού. Ενταγμένο στα νέα υποδείγματα εγκλεισμού και σωφρονισμού που σάρωναν την Ευρώπη, το σωφρονιστικό κατάστημα του Κορυδαλλού ήταν το καμάρι του υπουργείου Δικαιοσύνης, το οποίο ευελπιστούσε μέσα στο κλίμα αισιοδοξίας της εποχής ότι με το πρότυπο κέντρο κράτησης Αθηνών-Πειραιώς θα μεταμόρφωνε τη στέρηση της ελευθερίας των ελλήνων πολιτών.

«Ένα βασικόν κοινωνικόν πρόβλημα που απασχολεί το Ελληνικόν Κράτος επί εκατό και πλέον έτη λύεται επιτέλους με τον καλύτερον δυνατόν τρόπον», έγραφαν οι εφημερίδες μη κρύβοντας την ελπίδα για καλύτερες συνθήκης κράτησης των φυλακισμένων. Ο τότε υπουργός Καλλίας δήλωνε περιχαρής για την κατασκευή των Δικαστικών Φυλακών ότι περιλάμβαναν «έξι περίπτερα με σύστημα κελλιωτόν απολύτως συγχρονισμένον αλλά και κέντρο ψυχικής και κοινωνικής ερεύνης των καταδίκων». Η ψυχοκοινωνική μέριμνα των καταδίκων θα πλαισιωνόταν από ενσωματωμένο νοσοκομείο, τμήμα ανηλίκων αλλά και ειδική πτέρυγα για κρατούμενους από χρέη.

Τα πρότυπα για την εποχή κελιά δεν μοιράζονταν τίποτα κοινό με τα αντίστοιχα των φυλακών που λειτουργούσαν ήδη στην ελληνική περιφέρεια: ήταν ευρύχωρα και διέθεταν ξεχωριστό γραφείο, νιπτήρα αλλά και λουτήρα. Αν και το στοιχείο που τα διαφοροποιούσε καθοριστικά ήταν το γεγονός ότι ήταν ατομικά, καθώς η χωρητικότητα που είχε προβλεφθεί μιλούσε για 600 τροφίμους. «Όταν ολοκληρωθεί η επίπλωσις, δεν θα διαφέρει κατά τίποτα από ένα δωμάτιο σχετικώς καλού ξενοδοχείου», ανέφερε το ρεπορτάζ της εποχής.

Όσο για το υπέρογκο κόστος κατασκευής, άγγιζε τα 28,6 εκατομμύρια δραχμές και ανάγκασε σε συμπράξεις και εκποιήσεις: τα 16 εκατ. προέρχονταν από δημόσιες επενδύσεις, τα 11 εκατ. από πωλήσεις οικοπέδων στην περιοχή του Άγιου Σώστη και τα εναπομείναντα 1,6 εκατ. από τον ετήσιο κρατικό προϋπολογισμό. Η ανέγερση των φυλακών ανάγκασε μάλιστα την κυβέρνηση σε ένα ενιαίο σχέδιο για τον σωφρονισμό, αφού για να λειτουργήσει ο Κορυδαλλός απαιτούνταν να βάλουν λουκέτο όλα τα γειτονικά σωφρονιστικά καταστήματα και κυρίως οι διαβόητες φυλακές Καλλιθέας.

Το μεγαλόπνοο σχέδιο για την ίδρυση του νέου σωφρονιστικού καταστήματος απασχολούσε την ελληνική πολιτεία ήδη από το 1922. Τότε ήταν που καθιερώθηκε ένα σύστημα εξαγοράς ποινών με απώτερο σκοπό να εξευρεθούν τα κονδύλια για τη στέγαση των νέων φυλακών στον Κορυδαλλό. Όχι όμως στον ίδιο τον Κορυδαλλό, καθώς τα αρχικά πλάνα ήθελαν τις πρότυπες φυλακές να κατασκευάζονται στην περιοχή του Αγίου Σώστη.

Σημείο καμπής αποτέλεσε το 1933, όταν ένα σεβαστό μέρος της χρηματοδότησης ήταν ήδη στα δημόσια ταμεία, αλλά ο διεθνής διαγωνισμός για την ανέγερση του σωφρονιστικού καταστήματος ναυάγησε. Ήταν η γνώριμη πληγή του ελληνικού κράτους, η κωλυσιεργία των υπευθύνων (του υπουργείου Δικαιοσύνης εν προκειμένω) και η πανταχού παρούσα γραφειοκρατία δηλαδή που ανέκοψαν το χτίσιμο των φυλακών, με τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο που ακολούθησε να ματαιώνει το σχέδιο μέχρι νεοτέρας.

Οι Φυλακές Κορυδαλλού άνοιξαν τελικά τις πύλες τους το 1967, ενώ κατά τη διάρκεια της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών είναι που αποφασίστηκε η επέκταση του σωφρονιστικού καταστήματος, ώστε να περιλαμβάνει και γυναικεία πτέρυγα. Αργότερα ακολούθησε περαιτέρω εξάπλωση των εγκαταστάσεων στο τεράστιο οικόπεδο του Κορυδαλλού, κι έτσι ανεγέρθηκαν τα νεότερα κτίρια του Ψυχιατρείου-Νοσοκομείου των φυλακών…

Η φυσιογνωμία των φυλακών Κορυδαλλού

Οι φυλακές στον Δήμο Κορυδαλλού καταλαμβάνουν χώρο 260 στρεμμάτων (κατά προσέγγιση) και είναι εκτός εγκεκριμένου σχεδίου. Το Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο του Κορυδαλλού καλούσε εδώ και χρόνια για την απομάκρυνσή τους και τη δημιουργία κοινωφελών χρήσεων στον χώρο που θα απομείνει, απελευθερώνοντας εκτάσεις από το ήδη εγκεκριμένο Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τα Σωφρονιστήρια.

Η προοπτική ολοκληρωτικής ή τμηματικής απελευθέρωσης της έκτασης και η απόδοσή της σε κοινή χρήση είχε θεωρηθεί από την πρώτη στιγμή ως μια αξιόλογη ευκαιρία δημιουργίας υπερτοπικού πόλου πρασίνου, αθλητισμού και εν γένει μητροπολιτικών λειτουργιών, ισχυροποιώντας τον ρόλο των δυτικών προαστίων στον αστικό ιστό του Λεκανοπεδίου. Την ίδια στιγμή, εκεί που άλλοτε ο Κορυδαλλός ήταν αραιοκατοικημένος, σήμερα αποτελεί έναν από τους πλέον πυκνοδομημένους δήμους της Δυτικής Αττικής και η μετακίνηση των φυλακών θα ανακούφιζε το οικιστικό πλέγμα του Κορυδαλλού.

Είναι όμως και το άλλο: γύρω από το σωφρονιστικό κατάστημα βρίσκονται πια 11 εκπαιδευτικά συγκροτήματα (βρεφονηπιακοί σταθμοί, δημοτικά σχολεία, γυμνάσια και λύκεια), σε απόσταση που συχνά δεν υπερβαίνει το πλάτος του δρόμου! Το 65% των μαθητών του Κορυδαλλού φοιτά πράγματι σε σχολεία που γειτνιάζουν επικινδύνως με τις φυλακές, την ίδια ώρα που απέναντι ακριβώς από την κεντρική πύλη των φυλακών βρίσκεται εγκατεστημένο και το αθλητικό κέντρο του δήμου!

Έχοντας βιώσει εξεγέρσεις, επεισοδιακές αποδράσεις και βίαιες καταστολές, οι κάτοικοι του Κορυδαλλού, τα γειτνιάζοντα σχολεία και οι αθλητικές εγκαταστάσεις καρδιοχτυπούν να δουν να γίνεται πράξη η οριστική απομάκρυνση των φυλακών από την πόλη και τα 120 στρέμματα που θα απελευθερωθούν να επιστραφούν στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, ώστε να αξιοποιηθούν περιβαλλοντικά προς όφελος της ποιότητας ζωής των πολιτών.

Σε αυτό έχει παίξει σαφώς ρόλο το γεγονός ότι οι Δικαστικές Φυλακές Κορυδαλλού κατασκευάστηκαν προκειμένου να στεγάσουν 600 κατάδικους, αν και σήμερα οι τρόφιμοι στοιβάζονται χωρίς μέριμνα ο ένας πάνω στον άλλον, με τον συνολικό αριθμό τους να υπολογίζεται γύρω στους 2.200 κρατουμένους. Αλλά και η λειτουργία του ψυχιατρείου είναι προβληματική, καθώς εδώ φιλοξενούνται 360 έγκλειστοι ασθενείς υπό την επίβλεψη 2 γιατρών και 2 νοσοκόμων!

Κι όλα αυτά μάλιστα την ίδια στιγμή που οι 4 αγροτικές φυλακές της χώρας υπολειτουργούν: ενώ μπορούν δηλαδή να φιλοξενήσουν 900 τροφίμους, αριθμούν μόλις 580. Πολλές από τις αγροτικές φυλακές, όπως της Τίρυνθας, έχουν τους μισούς εγκλείστους απ’ όσους θα μπορούσαν να στεγάσουν. Ταυτοχρόνως, την ώρα που το 30% περίπου του πληθυσμού των ελληνικών φυλακών είναι τοξικοεξαρτημένοι άνθρωποι, το Κέντρο Απεξάρτησης Τοξικομανών Κρατουμένων στη Θήβα υπολειτουργεί: μπορεί να φιλοξενήσει σε ανθρώπινες συνθήκες 300 άτομα και έχει μόλις 55! Γιατί όλοι στέλνονται στον Κορυδαλλό, αυτό συνεχίζει να αποτελεί αντικείμενο διερεύνησης (αλλά και αντιπαράθεσης, αλίμονο!).

Το πλέον παράδοξο όμως είναι η έντονη μείξη των ασύμβατων χρήσεων γης στον Κορυδαλλό. Τις φυλακές περικυκλώνουν όπως είπαμε σχολικά συγκροτήματα, αθλητικές εγκαταστάσεις, πλατείες, κατοικίες αλλά και το τοπικό εμπόριο. Δίνεται έτσι η εντύπωση ότι η φυλακή περιορίζεται αυστηρά στους περιμετρικούς της τοίχους χωρίς κανένα περιθώριο επέκτασης. Η καθημερινή ρουτίνα των πολιτών, παρ’ όλο που
απειλείται από τη φυλακή, φαίνεται να τη ζώνει ασφυκτικά. Εκεί που αρχίζουν τα όρια των φυλακών, εκεί τελειώνει και η δυνατότητα του ανθρώπου να μπορεί να επιλέγει το οπτικό του τοπίο.

Και κάτι ακόμα: το μόνο που δεν είχε προβλεφθεί στον αρχικό σχεδιασμό των φυλακών Κορυδαλλού ήταν το ελικοδρόμιο. Την «παράλειψη» αυτή συμπλήρωσαν όπως θυμόμαστε όλοι εντυπωσιακά, αν και με μερικές δεκαετίες διαφορά, οι Βασίλης Παλαιοκώστας και Αλκέτ Ριζάι. Και μάλιστα δύο φορές!

Διαβάστε όλα τα θέματα της ενότητας Weekend του newsbeast.gr