Ο Μυστικός Δείπνος του αναγεννησιακού δασκάλου δεν είναι απλώς μια από τις μεγαλύτερες στιγμές της δυτικής ζωγραφικής, αλλά και ένα έργο που σφράγισε τη θρησκευτική τέχνη.
Σε αυτή την εμβληματική, πολύπαθη και εξαίσια μιλανέζικη νωπογραφία επιστρέφουν κάθε τόσο όσοι αναζητούν αλήθειες και «αλήθειες», πραγματικότητες και μυστήρια, ιστορικά στοιχεία και απόκρυφους γρίφους, λες και είναι ο προνομιακός χώρος που συναντιούνται η ιστορία της τέχνης και η συνωμοσιολογική ρητορεία.
Η πελώρια τοιχογραφία του 15ου αιώνα στη μοναστηριακή τραπεζαρία της Παναγίας της Χάριτος (Santa Maria delle Grazie) απεικονίζει το τελευταίο γεύμα του Ιησού από τη Ναζαρέτ με τους μαθητές του, μερικές στιγμές πριν από τη σύλληψή του που θα οδηγούσε στα θεία πάθη και τη σταύρωση.
Ο Λεονάρντο θέλησε να περικλείσει εντός του μία μόνο στιγμή, αυτή που ο Κύριος αποκαλύπτει πως ένας από την ομήγυρη θα τον προδώσει, πυροδοτώντας αντιδράσεις έκπληξης, οργής και σοκ μεταξύ των αποστόλων.
Στη συλλογιστική της αναγεννησιακής ιδιοφυΐας επιστήμης και τέχνης, όσα εκτυλίσσονται στον πίνακά του λαμβάνουν χώρα πριν από τη γέννηση της Θείας Κοινωνίας (Μετάληψη), καθώς ο Ιησούς κάνει να πιάσει το ψωμί και το κρασί, προεικονίζοντας το θεοσύστατο μυστήριο που ψωμί και κρασί μετουσιώνονται σε σώμα και αίμα του Χριστού (κατά τον Ματθαίο).
Σήμερα μπορούμε να πούμε με ασφάλεια πως δεν υπάρχει σπιθαμή του Μυστικού Δείπνου που να μην έχει ερευνηθεί και αναλυθεί από τους ιστορικούς τέχνης και τους μελετητές του απόκρυφου, με τα συμπεράσματα καθενός να καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα ερμηνειών, αναγνώσεων και μεταφράσεων.
Η ιστορία της τέχνης μας λέει πως ο Ντα Βίντσι κατέληξε σε μια δική του τεχνική, χρησιμοποιώντας τέμπερες σε πέτρα, ένα πείραμα που απέτυχε και ήδη από τις αρχές του 16ου αιώνα το έργο παρουσίαζε έντονα τα σημάδια της φθοράς. Μέσα σε 50 χρόνια, η τοιχογραφία είχε σχεδόν καταστραφεί και οι πρώτες προσπάθειες αναβίωσής της έκαναν τα πράγματα ακόμα χειρότερα.
Προσθέστε σε αυτό τους τριγμούς από τους συμμαχικούς βομβαρδισμούς του Μιλάνου κατά τον Β’ Παγκόσμιο και μέχρι το 1980 η νωπογραφία ήταν σε κάκιστη κατάσταση. Τότε ξεκίνησε μια επίπονη προσπάθεια αποκατάστασης του έργου που θα κρατούσε 19 ολόκληρα χρόνια, χάνοντας ωστόσο στην πορεία περισσότερα από όσα θα ήθελαν οι συντηρητές.
Πόσο μάλλον που το 1652 προστέθηκε και μια πόρτα στον τοίχο που φιλοξενεί τη μνημειώδη τοιχογραφία(!), κάτι που εξαφάνισε το κάτω κεντρικό τμήμα του έργου, όπως τα πόδια του Χριστού.
Όσο η ιστορία της τέχνης καταβυθίζεται φιλάρεσκα στο αναγεννησιακό αριστούργημα για να αποθεώσει την τεχνική του Ντα Βίντσι, κάποιοι άλλοι μας λένε ιστορίες ερμητικές και απόκρυφες για την παράσταση.
Μουσικοί ανακαλύπτουν κρυμμένες παρτιτούρες, αριθμολόγοι εντοπίζουν προφητικά μηνύματα και συνομωσιολόγοι βλέπουν βλάσφημες εικόνες στο αριστούργημα που αγκάλιασε από την αρχή η καθολική εκκλησία ως εξαίσιο δείγμα θρησκευτικής τέχνης…
Ο ιστορικός ρεβιζιονισμός έχει ασχοληθεί επανειλημμένως με τα κρυφά μηνύματα που ενυπάρχουν στον Μυστικό Δείπνο και σε εξόφθαλμη μάλιστα θέση. Μπορεί τα περισσότερα να έγιναν γνωστά το 2003 από το μπεστ-σέλερ των 80 εκατ. αντιτύπων του Νταν Μπράουν «Κώδικας Ντα Βίντσι», η συνωμοσιολογία εδώ δεν ήταν ωστόσο καινούρια ιστορία.
Και ο Μπράουν πρόσεξε πολύ το υλικό του, μυθιστόρημα είναι μας λέει, ένα μυθιστόρημα στο οποίο οι χαρακτήρες υπαινίσσονται πως ο μαθητής στα δεξιά του Ιησού (ή στα αριστερά του από την οπτική του θεατή) δεν είναι ο Ιωάννης ο Ευαγγελιστής, αλλά η Μαρία η Μαγδαληνή. Η οποία μασκαρεύτηκε σε Ιωάννη, με τις δύο εικόνες να είναι καθρεφτικά είδωλα.
Η παραθρησκευτική αυτή ανάγνωση του Μυστικού Δείπνου δεν ήταν καινούρια ιστορία, παρά την απήχηση του βιβλίου του Νταν Μπράουν και την ομώνυμη ταινία του Ρον Χάουαρντ τρία χρόνια αργότερα που γενίκευσαν την ιερή συνωμοσιολογία. Αντίστοιχα πράγματα υποστήριζαν τόσο οι Michael Baigent, Henry Lincoln και Richard Leigh στο εμβληματικό εδώ «The Holy Blood and the Holy Grail» ήδη από το 1982, όσο και οι Lynn Picknett και Clive Prince στο κλασικό πια «The Templar Revelation» το 1997. Γι’ αυτό και όλοι αυτοί μήνυσαν τον Νταν Μπράουν για λογοκλοπή, χωρίς να δικαιωθούν ωστόσο.
Η συνωμοσιολογία εξιστορεί μια διαφορετική ιστορία μεταξύ Ιησού και Μαρίας Μαγδαληνής, μια ιστορία που η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία έκανε τα πάντα για να εξαφανίσει από τα κιτάπια. Επιλέγοντας, ας πούμε, προσεκτικά ποια Ευαγγέλια θα περιληφθούν στον επίσημο Κανόνα του χριστιανισμού και καταδικάζοντας όλα τα άλλα ως «βλάσφημα» και «αιρετικά».
Πολλοί έχουν διαβάσει αντισυμβατικά και εξόχως ανορθόδοξα τον Μυστικό Δείπνο του Ντα Βίντσι, διακρίνοντας μια άλλη αντιμετώπιση της παράστασης. Όπως, για παράδειγμα, το γεγονός ότι τα σώματά τους σχηματίζουν το γράμμα «Μ», που στα χρόνια μας έφτασε να συμβολίζει συνωμοσιολογικά το «Matrimonio» (γάμος στα ιταλικά), στις αρχές της αποκρυφιστικής παράδοσης παρέπεμπε ωστόσο στη «Μαγδαληνή».
Και βέβαια Μαγδαληνή (Ιωάννης) και Ιησούς είναι ντυμένοι με τα ίδια χρώματα, αλλά αντεστραμμένα, σαν να είναι ο ένας το αρνητικό του άλλου, το συμπληρωματικό του. Η θεωρία εδώ είναι αρκετά παλιά και πηγαίνει πίσω στους αιώνες, μπλέκοντας Ναΐτες Ιππότες, γνωστικισμό, Καθαρούς (τη γνωστικο-χριστιανική αίρεση της Νότιας Γαλλίας) και Άγιο Δισκοπότηρο, καθώς όλοι τους είχαν ένα κοινό σημείο: τη Μαρία Μαγδαληνή ως ερωμένη, γυναίκα και μητέρα του παιδιού του Ιησού.
Οι θρύλοι συνδέονται με τη νότια Γαλλία, όπου κατέφυγε υποτίθεται η Μαρία με το αγέννητο (ή το γεννημένο) παιδί του Ιησού. Οι συνωμοσιολόγοι παραπέμπουν εδώ σε ακαδημαϊκές βιβλικές και ιστορικές μελέτες μεγάλων ερευνητών, συσκοτίζοντας ωστόσο το τοπίο με αναπόδεικτες δοξασίες.
Επιστρέφοντας στην τοιχογραφία, το γεγονός ότι η Μαγδαληνή έγινε Ιωάννης ανήκει στην καθολική εκκλησία και όχι στον Ντα Βίντσι, διατείνεται αυτή η σχολή παραθρησκευτικής φιλολογίας. Γι’ αυτό και ο μεγάλος μαέστρος της τέχνης δεν έβαλε φωτοστέφανα στους αποστόλους του, μας λένε οι συνωμοσιολόγοι, κάνοντάς τους όσο πιο «γήινους» έπαιρνε. Ίσως και βουτηγμένους στην αμαρτία;
Η μάχη ιστορίας τέχνης και συνωμοσιολογικής πένας μαίνεται για δεκαετίες. «Μα είναι ξεκάθαρα γυναίκα», υποστήριζαν οι αποκρυφιστές για τη φιγούρα του ευαγγελιστή Ιωάννη, για να εισπράττουν την απάντηση των ιστορικών πως έχει πράγματι θηλυπρεπή χαρακτηριστικά εξαιτίας της χαρακτηριστικής τεχνοτροπίας του Λεονάρντο να θολώνει τις διαχωριστικές γραμμές μεταξύ των φύλων. Το ίδιο είχε κάνει και σε άλλους πίνακές του, με πιο ξακουστό εδώ τον «Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή» (1513-1516).
Οι Christopher Hodapp και Alice Von Kannon σχολίασαν κάποια στιγμή χαρακτηριστικά: «Αν ο Ιωάννης μοιάζει θηλυπρεπής και χρειάζεται κούρεμα, το ίδιο χρειάζεται και ο Ιάκωβος, η δεύτερη μορφή από τα αριστερά». Πειστικά απάντησε και ο ειδικός στην αναγεννησιακή τέχνη Ross King, λέγοντας πως η εμφάνιση της Μαρίας της Μαγδαληνής στον Μυστικό Δείπνο δεν θα ήταν βλάσφημη στην εποχή του Ντα Βίντσι και ο ζωγράφος δεν θα χρειαζόταν να την κρύψει ως μαθητή.
Κι αυτό γιατί ο καθολικισμός την αναγνώριζε ήδη ως αγία, ως «Απόστολο των Αποστόλων» μάλιστα, την ίδια ώρα που ήταν και η προστάτιδα του Δομινικανού Τάγματος, για λογαριασμό του οποίου είχε απεικονιστεί ο Μυστικός Δείπνος.
Αλλά και η ίδια η συμπερίληψη της Μαγδαληνής στον Μυστικό Δείπνο δεν ήταν καν καινούρια ιστορία, καθώς πολλοί αναγεννησιακοί δάσκαλοι την είχαν περιλάβει στις δικές τους αναπαραστάσεις. Μεταξύ αυτών και ο τρισμέγιστος Φρα Αντζέλικο, που ήταν μάλιστα και δομινικανός μοναχός…
Ήταν τον Ιούλιο του 2007 όταν ένα νέο μυστήριο έσκασε με πάταγο για τον Μυστικό Δείπνο, επιπέδου Νταν Μπράουν, αλίμονο. Η παράσταση περιείχε τώρα την κρυμμένη εικόνα μιας γυναίκας που κρατά ένα παιδί, μια διακήρυξη που προκάλεσε ρίγη συγκίνησης στον συνωμοσιολογικό κόσμο.
Ένας ερασιτέχνης ιταλός ερευνητής ήταν τώρα η αιχμή του δόρατος της νέας θεωρίας. Ο Slavisa Pesci έφτιαξε ένα καθρεφτικό αντίγραφο του έργου και έβαλε κατόπιν τη μία παράσταση πάνω στην άλλη (superimposition), κάνοντάς τες αμφότερες μερικώς διαφανείς.
Στη σύνθετη εικόνα που προέκυψε μια φιγούρα φαίνεται να κρατά ένα μικρό παιδί στη θέση του μακρυμάλλη Φιλίππου με τα πορτοκαλί ρούχα (τέταρτος από δεξιά). Κατ’ άλλους πάντως η διπλή εικόνα παραείναι θολή και αμφίσημη για να αποφανθούν πειστικά.
Ο Pesci, που προκάλεσε σάλο με το εύρημά του, επέλεξε να μη σπεκουλάρει αναφορικά με την ταυτότητα του παιδιού, το μυαλό όλων πήγε ωστόσο στην ιστορία με τον Ιησού και τη Μαγδαληνή και τον καρπό του έρωτά τους.
Το πείραμα του Pesci μεταμόρφωνε μάλιστα δύο από τους μαθητές σε μεσαιωνικούς ιππότες, φέρνοντας στο μυαλό όλων τους διαβόητους Ναΐτες που προστάτευαν υποτίθεται τους απογόνους του γιου του Ιησού, τους Μεροβίγγειους, καθώς για την ιερή σέχτα το Άγιο Δισκοπότηρο ήταν πάντα η Μαρία η Μαγδαληνή.
«Από κάποιες τέτοιες λεπτομέρειες μπορεί κανείς να συνάγει πως δεν μιλάμε για τύχη, αλλά και ακριβείς υπολογισμούς», είχε δηλώσει χαρακτηριστικά ο άνθρωπος που ταρακούνησε το οικοδόμημα της ιστορίας της τέχνης.
Ακόμα και η σύνθεση του έργου δεν είναι καθόλου τυχαία, υποδεικνύουν όσοι αρέσκονται σε τέτοιες αναγνώσεις, μόνο που ο Ντα Βίντσι δεν είχε ακριβώς την αισθητική αρτιότητα του κάδρου υπόψιν. Όπως βλέπουμε λοιπόν, έχει βάλει τους μαθητές σε ομάδες των τριών, κάτι που μας δίνει το μοτίβο 33133 (3 μαθητές, 3 μαθητές, ο Ιησούς, 3 μαθητές, 3 μαθητές).
Κι αυτό δεν έγινε συμπτωματικά, υποδεικνύεται με νόημα. Ο Ντα Βίντσι είχε κατηγορηθεί για σοδομισμό ενός νεαρού άντρα (Jacopo Saltarelli) στη Φλωρεντία το 1476, όταν ήταν ακόμα στο εργαστήριο του Βερόκιο. Κάτι που εκείνη την εποχή θα διακινδύνευε στα σίγουρα τη σωτηρία της ψυχής του. Όπως ξέρουμε, ο Ντα Βίντσι ζήτησε τη βοήθεια των Μεδίκων και εκείνοι κατάφεραν με τις διασυνδέσεις τους να αποσυρθεί η κατηγορία.
Βάζοντας λοιπόν τους μαθητές σε διάταξη 33133, κάποιοι υποστηρίζουν πως ο Λεονάρντο παραπέμπει με την προσωπική του περιπέτεια στους Θρήνους Ιερεμίου της Παλαιάς Διαθήκης, όπου στο 3 κεφάλαιο και στους στίχους 31-33 (3:31-33 δηλαδή) διαβάζουμε: «31. Επειδή, ο Κύριος δεν απορρίπτει για πάντα 32. αλλά, και αν θλίψει, θα δείξει, όμως, και οικτιρμούς, σύμφωνα με το πλήθος τού ελέους του. 33 Επειδή, δεν θλίβει από καρδιάς ούτε καταθλίβει τους γιους των ανθρώπων».
Ακόμα πιο πρόσφατα, το 2010, αναδύθηκε ένα ακόμα μυστήριο του Μυστικού Δείπνου, «ένας μαθηματικός και αστρολογικός» γρίφος που μια ερευνήτρια του Βατικανού ισχυρίστηκε πως κατάφερε να αποκωδικοποιήσει. Ο Ντα Βίντσι προφητεύει δηλαδή τη συντέλεια του κόσμου την 1η Νοεμβρίου 4006 μέσω της μνημειώδους τοιχογραφίας του!
Η Sabrina Sforza Galitzia παρατήρησε καλύτερα από όλους αυτό το παράθυρο σε σχήμα μισοφέγγαρου πίσω από τον Ιησού, το οποίο μας καταμαρτυρά πως ο Ντα Βίντσι διείδε μια «παγκόσμια πλημμύρα» που θα ξεκινήσει στις 21 Μαρτίου 4006 και θα τελειώσει με τον αφανισμό της ανθρωπότητας την 1η Νοεμβρίου του ίδιου έτους.
«Υπάρχει πράγματι ένας κώδικας Ντα Βίντσι, μόνο που δεν είναι αυτός που έκανε δημοφιλή ο Νταν Μπράουν», είχε δηλώσει χαρακτηριστικά η ακαδημαϊκή ερευνήτρια που είχε ξεψαχνίσει τα χειρόγραφα του Λεονάρντο για λογαριασμό του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια, πριν την προσλάβουν τα Αρχεία του Βατικανού.
Η μελέτη της («The Last Supper of Leonardo in the Vatican») εκδόθηκε μάλιστα με τη βούλα του παπικού κρατιδίου και είχε να κάνει με μια ταπισερί του Μυστικού Δείπνου που έγινε για λογαριασμό του βασιλιά Λουδοβίκου ΙΓ’ της Γαλλίας, πιστό αντίγραφο της τοιχογραφίας του Μιλάνου.
Εκεί ανακάλυψε τον «μυστικό κώδικα», όπως δήλωσε στην εφημερίδα «La Repubblica», που περιλαμβάνει τον ζωδιακό κύκλο και τα 24 γράμματα του λατινικού αλφαβήτου, που αντιπροσωπεύουν εδώ τις 24 ώρες της ημέρας. Την ίδια ώρα, ο Ντα Βίντσι είχε ισχυριστεί στα χειρόγραφά του πως αυτός ο κατακλυσμός θα σηματοδοτήσει μια «νέα αρχή για την ανθρωπότητα».
Ο Λεονάρντο πίστευε στην Ημέρα της Κρίσης, έτσι όπως αυτή περιγράφεται στην Αποκάλυψη, όντας επιστήμονας αλλά και άνθρωπος της πίστης που έζησε σε μια «δύσκολη περίοδο». Γι’ αυτό και αναγκαζόταν να κρύβει τα μηνύματά του, «προκειμένου να μη δέχεται επιθέσεις», υποστήριξε η Galitzia.
Ήταν Νοέμβριος του 2007 όταν ένας πληροφορικός ισχυρίστηκε πως έσπασε τον πραγματικό κώδικα Ντα Βίντσι, βρίσκοντας μουσικές νότες κωδικοποιημένες στο ζωγραφικό αριστούργημα.
Ο Λεονάρντο μάς άφησε μια μουσική σύνθεση 40 δευτερολέπτων στο έργο του, όπως είπε χαρακτηριστικά ο Giovanni Maria Pala, καθώς κάθε φραντζόλα ψωμί στην παράσταση αντιπροσωπεύει και μια νότα. Όταν συνδυαστούν τα μουσικά αυτά σημεία, τότε προκύπτει «κάτι σαν ρέκβιεμ».
Λιγότερο συνωμοσιολογική και αιρετική αυτή η θεωρία, χαρακτηρίστηκε «αληθοφανής» από τον Alessandro Vezzosi, τον διευθυντή του μουσείου Ντα Βίντσι στην Τοσκάνη. Ο Pala έφτιαξε ένα πεντάγραμμο πάνω στο έργο και παρατήρησε πως τόσο τα ψωμιά όσο και τα χέρια του Ιησού και των μαθητών του μπορούν να αποδώσουν νότες.
Οι οποίες βγάζουν μουσικό νόημα όταν παιχτούν, από τα δεξιά προς τα αριστερά μάλιστα, όπως ακριβώς έγραφε ο Ντα Βίντσι δηλαδή. Όπως διατείνεται ο Pala στο σχετικό βιβλίο του «Η κρυμμένη μουσική» (La Musica Celata), το 40 δευτερολέπτων κομμάτι είναι ένας «ύμνος στον Θεό», «σαν ένα soundtrack που τονίζει τα πάθη του Ιησού»…
Περισσότερο ή λιγότερο βλάσφημες, οι αλλιώτικες αναγνώσεις του Μυστικού Δείπνου έχουν πάντα ενδιαφέρον, είναι δεν είναι εκεί όσα αρέσκονται να βλέπουν κάποιοι…
