Η απόφαση του τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν τον περασμένο μήνα να φυλακίσει τον Δήμαρχο Κωνσταντινούπολης Εκρέμ Ιμάμογλου, τον πιο ισχυρό πολιτικό του αντίπαλο, προκάλεσε τις σφοδρότερες πολιτικές διαμαρτυρίες και μποϊκοτάζ στη χώρα εδώ και χρόνια. Η κίνηση αυτή βασίστηκε σε κατηγορίες για διαφθορά και τρομοκρατία, αλλά παρατηρητές και η τουρκική αντιπολίτευση τη χαρακτήρισαν ως σημείο χωρίς επιστροφή για τη δημοκρατία στην Τουρκία, σηματοδοτώντας ένα καθοριστικό βήμα προς την πλήρη απολυταρχία.
Ωστόσο, σύμφωνα με το Foreign Policy, ενώ ο Ερντογάν έχει προχωρήσει σε σημαντικά βήματα για την εδραίωση απολυταρχικής διακυβέρνησης, η Τουρκία δεν διαθέτει τις οικονομικές και πολιτικές δομές που απαιτούνται για μια πλήρη δικτατορία. Το πιο χαρακτηριστικό είναι ότι ο Ερντογάν δεν διαθέτει έναν απόλυτα πιστό κατασταλτικό μηχανισμό που να μπορεί να επιβάλει άνευ όρων τη θέλησή του — ειδικά τον στρατό, ο οποίος θεωρείται από καιρό απαραίτητος για τη διατήρηση σθεναρών απολυταρχικών καθεστώτων.
Από τα μέσα της δεκαετίας του 2000, ο Ερντογάν προσπάθησε να θωρακίσει τον στρατό απέναντι σε πραξικοπήματα, αναδιαμορφώνοντας την ηγεσία του και εκκαθαρίζοντας ύποπτους αντιφρονούντες. Αυτή η προσπάθεια εντάθηκε μετά την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος του 2016, η οποία οργανώθηκε κυρίως από οπαδούς του εκλιπόντος μουσουλμάνου ιεροκήρυκα Φετουλάχ Γκιουλέν, που επιδίωξαν να ανατρέψουν τον Ερντογάν — και απέτυχαν.
Αν και ο Ερντογάν κατάφερε να εξασφαλίσει υπακοή στην κορυφή της στρατιωτικής ηγεσίας, το αποτέλεσμα δεν είναι μια ομοιόμορφα πιστή δύναμη, αλλά ένας στρατός βαθιά πολιτικοποιημένος σε όλα τα επίπεδα. Η διαφορά είναι σημαντική: Ένας πιστός στρατός υπακούει άνευ όρων και ευθυγραμμίζεται ιδεολογικά με το καθεστώς, ενώ ένας πολιτικοποιημένος στρατός είναι διχασμένος, πιεσμένος από πολιτικές προσδοκίες και εσωτερικά δύσπιστος, παρά τη συμμορφωμένη και ενιαία πρόσοψη.
Οι στρατοί και άλλοι ιεραρχικά δομημένοι θεσμοί, που διαθέτουν τις δικές τους πολιτισμικές νόρμες και οργανωτικές δομές, τείνουν να μετριάζουν την πολιτική παρέμβαση. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στην Τουρκία, όπου η κοινωνικοποίηση στο στρατό ξεκινά νωρίς και είναι τόσο έντονη όσο και διαρκής. Επιπλέον, η ιδεολογική πίστη δεν μπορεί να κατασκευαστεί απλώς και μόνο μέσω της τοποθέτησης πολιτικά επιλεγμένων προσώπων σε στρατιωτικές θέσεις. Η επίδειξη πολιτικής πίστης και η εξασφάλιση πολιτικών συστάσεων μπορεί να βοηθούν τους υποψήφιους να γίνουν δεκτοί ή να προαχθούν, αλλά δεν εγγυώνται μακροπρόθεσμη αφοσίωση.
Σύμφωνα με το Foreign Policy, τα πρότυπα στρατολόγησης στον στρατό επηρεάζονται επίσης από άτυπα κοινωνικά δίκτυα που συνδέουν τις ένοπλες δυνάμεις με συγκεκριμένες περιοχές και κοινωνικές ομάδες. Όπως ο αμερικανικός στρατός έχει ρίζες σε συγκεκριμένα γεωγραφικά, πολιτισμικά και οικογενειακά περιβάλλοντα, έτσι και το τουρκικό αξιωματικό σώμα αντλεί από μακροχρόνια κοινωνικά κανάλια που αντιστέκονται στην πολιτική ομογενοποίηση.
Όταν προσπαθούν να δημιουργήσουν έναν «στρατό του καθεστώτος», οι αυταρχικοί ηγέτες συχνά δίνουν προτεραιότητα στην οικοδόμηση πίστης στην ανώτερη ηγεσία, αλλά ακόμη και αυτή η στρατηγική έχει τα όριά της. Οι ανώτεροι αξιωματικοί προέρχονται από μικρές ομάδες που έχουν υποστεί έντονη κοινωνικοποίηση με βάση τις θεσμικές αξίες. Ακόμη και στρατηγοί που αναδείχθηκαν υπό την ηγεσία του Ερντογάν, όπως ο Τεβφίκ Αλγκάν, έχουν παρ’ όλα αυτά επιδείξει πίστη στις ιδρυτικές αρχές της Τουρκικής Δημοκρατίας, όπως επίσης και συντηρητικά πρόσωπα όπως ο Χουλουσί Ακάρ όταν ο στρατός παρέμενε έντονα κοσμικός.
Η Τουρκία του Ερντογάν έχει εδώ και καιρό χαρακτηριστεί ως ένα ανταγωνιστικό αυταρχικό καθεστώς, όπου οι εκλογές είναι μεν υπαρκτές, αλλά όχι δίκαιες. Οι συλλήψεις του Ιμάμογλου και των προέδρων του εθνικιστικού κόμματος Zafer και του φιλοκουρδικού Κόμματος Ισότητας και Δημοκρατίας των Λαών, σε συνδυασμό με τη διάβρωση της εκλογικής ακεραιότητας, έχουν ωθήσει τη χώρα σε ακόμα πιο θολά πολιτικά νερά. Οι εκλογές πλέον φαίνονται σε μεγάλο βαθμό συμβολικές· ακόμη και φιλοκυβερνητικές φωνές παραδέχονται ανοιχτά ότι η εναλλαγή εξουσίας μέσω της κάλπης είναι σχεδόν αδύνατη.
Ωστόσο, χωρίς έναν στρατό πλήρως πιστό στο καθεστώς, η Τουρκία δεν έχει μετατραπεί σε μια πλήρως κατασταλτική απολυταρχία. Αυτή τη στιγμή, η χώρα βρίσκεται σε μια ασταθή ενδιάμεση κατάσταση — κάτι που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως «μη ανταγωνιστική απολυταρχία» ή «ημι-κατασταλτική δικτατορία» — που συνιστά έναν ιδιαίτερο κίνδυνο.
Ο Ερντογάν ενδέχεται να επιχειρήσει να χρησιμοποιήσει τις ένοπλες δυνάμεις για να καταπνίξει τη διαφωνία. Αλλά, όπως δείχνει τόσο η ιστορία της Τουρκίας όσο και της ευρύτερης περιοχής, όσο περισσότερο οι αυταρχικοί ηγέτες στηρίζονται στους στρατούς τους για την καταστολή, τόσο πιο πιθανό είναι να χάσουν τον έλεγχο επάνω τους.
