Ζοφερό σκηνικό είναι αυτό που συνθέτουν τα τελευταία στοιχεία από έρευνες και εκθέσεις αναφορικά με το κλίμα. Οι ωκεανοί, σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο Science θερμαίνονται με ρυθμούς 40% ταχύτερους από αυτό που νομίζαμε, ενώ οι ειδικοί της κλιματικής αλλαγής στον ΟΗΕ προειδοποιούν πως οι θερμοκρασίες που όλο και ανεβαίνουν μπορεί να προκαλέσουν εκτεταμένες πλημμύρες, ξηρασία, ελλείψεις τροφίμων και φωτιές έως το 2040, εκτός κι αν ληφθούν δραστικά μέτρα.
Παρότι σε διεθνές επίπεδο οι άνθρωποι έχουν ακόμα μακρύ δρόμο να διανύσουν για να αντιμετωπίσουν την κλιματική αλλαγή και τις ήδη ορατές συνέπειές της, ορισμένες χώρες έχουν θετική συμβολή στην πορεία εξέλιξης του πλανήτη μας. Αυτό προκύπτει σύμφωνα με τον δείκτη Good Country Index, ο οποίος επιχειρεί να «μετρήσει» τον αντίκτυπο κάθε μίας χώρας στον κόσμο, όπως το οικολογικό της αποτύπωμα σε σχέση με το μέγεθος της οικονομίας της και το ποσοστό ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές.
«Στην εποχή μας, αυτή της παγκοσμιοποίησης και της μαζικής αλληλεξάρτησης, όλα έχουν κάποια στιγμή αντίκτυπο στο συνολικό σύστημα, σχολιάζει στο BBC ο Simon Anholt, ο ανεξάρτητος σύμβουλος πολιτικής, που διαμόρφωσε αυτόν τον δείκτη. «Ήθελα να δημιουργήσω τον πρώτο δείκτη που μετρά τι προκαλεί κάθε χώρα στο σύνολο της ανθρωπότητας, στον πλανήτη, έξω από τα σύνορά της».
Η Ελλάδα κατατάσσεται στην 42η θέση στη γενική κατάταξη ενώ στην κατηγορία «πλανήτης και κλίμα» είναι στην 24η θέση. Τη χειρότερη κατάταξη την έχει στην κατηγορία «ευημερία και ισότητα», με την 108η θέση ανάμεσα σε 153 χώρες.
Κατέχει (και) σε αυτή τη λίστα την πρώτη θέση, για τη θετική συμβολή της στον πλανήτη και το κλίμα. Η χώρα ηγείται σε πολλές περιβαλλοντικές πρωτοβουλίες, όπως την ηλεκτροκίνηση,ενώ η κυβέρνηση έχει αναλάβει τη δέσμευση να είναι κλιματικά ουδέτερη έως το 2030.
Ωστόσο στην περίπτωση της Νορβηγίας, η σχέση των πολιτών με τον φυσικό κόσμο κινείται πολύ έξω από τα όρια της πολιτικής. Οι Νορβηγοί ευαγγελίζονται το «friluftsliv», αντίληψη που περιγράφεται ως «ζωή σε ανοιχτό χώρο» και συμπυκνώνει τη σημασία του να περνά κανείς χρόνο έξω για να είναι υγιής και χαρούμενος.
«Είναι ένα κομμάτι της κουλτούρας μας με πολύ βαθιές ρίζες και κάτι που πολλοί τηρούν ευλαβικά, σαν θρησκεία» λέει ο Νορβηγός Axel Bentsen, ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος της Urban Sharing, εταιρείας που διαχειρίζεται το πρόγραμμα κοινής χρήσης ποδηλάτων Oslo City Bike.
«Περνάμε χρόνο στο ύπαιθρο, τα μωρά μας κοιμούνται έξω. Η πρωτεύουσα μας, το Όσλο, είναι μοναδική, από την άποψη πως μπορείς με τη δημόσια συγκοινωνία να βρεθείς κατευθείαν μέσα στο δάσος, οπότε είναι κάτι που πολλοί κάνουν πριν ή μετά τη δουλειά τους».
Το Όσλο ανακηρύχθηκε «Πράσινη Ευρωπαϊκή Πρωτεύουσα 2019» από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, για τη δουλειά που έκανε αποκαθιστώντας τα κανάλια του, για την επένδυση στα μέσα μεταφοράς και τη μετακίνηση με ποδήλατο και για την καινοτόμα προσέγγισή του στον προϋπολογισμό για το κλίμα, με τη μέτρηση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα όπως γίνεται στα οικονομικά στοιχεία. Το Όσλο κινείται επίσης στην κατεύθυνση του συνολικού αποκλεισμού των αυτοκινήτων από το κέντρο του. «Τον τελευταίο χρόνο, ήταν πολύ ωραίο να βλέπεις να ‘φεύγουν’ θέσεις στάθμευσης για να δώσουν περισσότερο χώρο σε πεζούς και ποδηλάτες, ενώ και η υποδομή για τους τελευταίες βελτιώνεται με τη δημιουργία περισσότερων ποδηλατόδρομων» εξηγεί ο Bentsen.
Παρότι το 99% της ενέργειας της Νορβηγίας παράγεται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και συγκεκριμένα υδροηλεκτρικά, από τα φιόρδ και τους καταρράκτες της, η χώρα εξακολουθεί να αποτελεί βασικό «παίκτη» στην εξόρυξη και εξαγωγή πετρελαίου, θέμα που έχει αναδειχθεί μάλιστα σε πολιτικό ζήτημα που προκαλεί αντιπαράθεση.
«Αξίζει τον κόπο η εξόρυξη και η εξαγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου επειδή φέρνει τα τεράστια ποσά που ξοδεύονται στις υποδομές για το περιβάλλον που δεν θα ήταν σε άλλη περίπτωση διαθέσιμα;» διερωτάται ο David Nikel, Βρετανός της διασποράς που ζει στη Νορβηγία από το 2011 και διατηρεί το μπλογκ Life in Norway. «Πολλοί πιστεύουν πως τα λεφτά που επενδύονται σε περιβαλλοντικές υποδομές θα εμπνεύσουν κι άλλες πόλεις κι άλλες χώρες και τελικά θα οδηγήσουν σε έναν πιο πράσινο κόσμο. Άλλοι πιστεύουν πως υπάρχουν δύο μέτρα και δύο σταθμά. Εξαρτάται από την πλευρά που το βλέπει κανείς».
Για τη συμβολή της στον πλανήτη, στην κατηγορία «πλανήτης και κλίμα», η Πορτογαλία κατατάσσεται στην τρίτη θέση. Ξεχώρισε από νωρίς στις επενδύσεις σε πλήρες δίκτυο σταθμών επαναφόρτισης ηλεκτρικών αυτοκινήτων (που μέχρι πρόσφατα ήταν δωρεάν) ενώ δίνει στους πολίτες της κίνητρα για να εγκαταστήσουν ηλιακά πάνελ, παρέχοντας χαμηλά κόστη αλλά και την ευκαιρία να μεταπωλούν ενέργεια στο δίκτυο.
«Οι περισσότεροι από τους γείτονές μου έχουν είτε ηλιακά πάνελ είτε αντλία νερού. Στο σπίτι μου, οι γονείς μου έχουν εγκαταστήσει μια αντλία που φιλτράρει το νερό της βροχής ώστε να το χρησιμοποιούμε, κυρίως για το πότισμα, το πλύσιμο των ρούχων και για τα κατοικίδιά μας» περιγράφει η Mariana Magalhães, Πορτογαλίδα που ζει τώρα στο Ηνωμένο Βασίλειο. Της έκανε, συνεχίζει, πολύ μεγάλη εντύπωση το πόσο λίγοι σταθμοί φόρτισης ηλεκτρικών αυτοκινήτων υπήρχαν στο Λονδίνο σε σχέση με τη μικρή αγροτική πόλη από την οποία προέρχεται.
Η ανακύκλωση και η κομποστοποίηση είναι τρόπος ζωής στην Πορτογαλία, με ειδικούς κάδους σε κάθε γειτονιά- κι έναν ξεχωριστό για τις μπαταρίες. Η εκπαίδευση παίζει μεγάλο ρόλο στο να γίνονται οι καθημερινές «πράσινες» προσπάθειες πραγματικότητα. «Στο σχολείο είχαμε μάθημα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και συχνά κάναμε μάθημα στο κοντινό πάρκο, για να αναπτυχθεί μέσα μας η αγάπη για το περιβάλλον» εξηγεί η Magalhães.
Η Πορτογαλία έχει επικεντρωθεί εδώ και χρόνια στον αγροτικό τομέα κι έχει αξιοποιήσει τους φυσικούς της πόρους. «Στα σύνορα με την Ισπανία στον βορρά μπορείς να δεις τα βουνά γεμάτα με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Στις λίμνες υπάρχουν υδροηλεκτρικά φράγματα για την παραγωγή ενέργειας από το νερό» προσθέτει.
«Έχουμε συνθήκες που ευνοούν τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας» εξήγησε η Joana Mendes, διευθύντρια του bed and breakfast Molinum στη νότια Πορτογαλία. «Είναι πιο οικονομικές και σταδιακά στραφήκαμε προς αυτές».
Στη Λισαβόνα η χρήση ποδηλάτου δεν είναι τόσο διαδεδομένη όσο σε άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, αλλά χρησιμοποιούνται όλο και περισσότερο άλλοι βιώσιμοι τρόποι μετακίνησης. «Τα ενοικιαζόμενα ηλεκτρικά σκούτερ έχουν μεγάλη επιτυχία» εξηγεί η Αμερικανίδα Wendy Werneth, που έζησε στην Πορτογαλία για δύο χρόνια και έχει το μπλογκ The Nomadic Vegan. «Οι κάτοικοι της Λισαβόνας έχουν υιοθετήσει σε μεγάλο βαθμό το ηλεκτρικό σκούτερ ως έναν φιλικό τρόπο μετακίνησης στην πόλη» προσθέτει.
Βρίσκεται στην 15η θέση στην κατηγορία «πλανήτης και κλίμα» αλλά είναι πρώτη μεταξύ των χωρών της Νότιας Αμερικής. Οι κοινωνικές και περιβαλλοντικές πολιτικές της την έχουν αναδείξει σε ηγέτη αναφορικά με την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, τόσο από ανάγκη όσο και από σεβασμό προς τον πλανήτη.
«Η Ουρουγουάη δεν έχει αποθέματα πετρελαίου και δαπανούσε πολλά στην εισαγωγή του. Έτσι, αρχίσαμε να αντικαθιστούμε καύσιμα με βάση το πετρέλαιο με καθαρή ενέργεια, κάτι που επιτεύχθηκε σε λιγότερο από μία δεκαετία», όπως λέει η Αμερικανο-ουρουγουανή Lola Méndez. Σήμερα, το 95% του ηλεκτρικού ρεύματος προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές, κυρίως από υδροηλεκτρική ενέργεια, αλλά παρέχεται και από ηλιακή ενέργεια, αιολική ενέργεια και βιοκαύσιμα.
«Το 2012, το ποσοστό ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές στην Ουρουγουάη έφτανε το 40%, οπότε έγινε δραστική αλλαγή σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα» προσθέτει η Méndez, που διατηρεί το μπλογκ Miss Filatelista.
Η δέσμευση των Ουρουγουανών απέδωσε καρπούς, καθώς η χώρα τράβηξε το παγκόσμιο ενδιαφέρον στη Συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα, το 2015, για τη μεγάλη αλλαγή που είχε πετύχει και χωρίς κρατική χρηματοδότηση.
Εκτός από τα οικονομικά κίνητρα, οι κάτοικοι έχουν αναπτύξει στενό δεσμό με την ίδια τη γη, με το πέρασμα των αιώνων. «Οι Ουρουγουανοί πάντα αγαπούσαν και σέβονταν την Tierra Madre. Από τους αυτόχθονες Charrúa μέχρι τους gauchos που ανέπτυξαν τα κοπάδια με τα εκατομμύρια αγελάδες και πρόβατα, το να ζει κανείς από τη γη ήταν πάντα ο τρόπος που τους οδηγούσε στην ευημερία» συμπληρώνει.
Δημόσια μέσα μεταφοράς, τα οποία είναι κυρίως ηλεκτρικά, υπάρχουν στις περισσότερες μεγάλες πόλεις ενώ και το αεροδρόμιο Carrasco International Airport στην πρωτεύουσα Μοντεβιδέο πλησιάζει την πλήρη αυτονομία του χάρη στην εγκατάσταση φωτοβολταϊκών.
Με τις ακραίες καιρικές συνθήκες και τις ολοένα και συχνότερες ξηρασίες, η Κένυα βιώνει ήδη τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Αντιδρώντας, η κυβέρνηση της χώρας εργάζεται για να προστατεύσει την αγροτική της οικονομία, εγκαινιάζοντας το Σχέδιο Δράσης για την αλλαγή του Κλίματος, με την παράλληλη δέσμευση να περιορίσει τις εκπομπές αερίων που ευνοούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου κατά 30% το 2030.
Ακόμα μία προσπάθεια που έχει βοηθήσει την Κένυα να φτάσει στην 26η θέση στον δείκτη «πλανήτης και κλίμα» είναι η πρόσφατη απαγόρευση της χρήσης πλαστικής σακούλας, με στόχο την προστασία των υδάτινων οδών και του τοπικού περιβάλλοντος. Η απαγόρευση είναι από τις αυστηρότερες στον κόσμο, καθώς προβλέπει ποινή φυλάκισης και βαριά πρόστιμα σε κατοίκους αλλά και σε τουρίστες εάν χρησιμοποιήσουν πλαστικές σακούλες.
Δεν χρειάζεται πάντως πάντα κυβερνητική παρέμβαση για την προστασία του περιβάλλοντος. «Οι τοπικές κοινότητες έχουν παραδοσιακά συστήματα προστασίας του περιβάλλοντος, και λειτουργούν και αυτά» λέει η Αμερικανίδα Faye Cuevas, που ζει στο Ναϊρόμπι και είναι αντιπρόεδρος του IFWA, Παγκόσμιου Ταμείου για την Προστασία των Ζώων. «Το δάσος Maasai Loita είναι ένα παράδειγμα, είναι ένα από τα λίγα εναπομείναντα δάση στην Κένυα τα οποία διαχειρίζονται αυτόχθονες και είναι σε άριστη κατάσταση, σε μεγάλο βαθμό επειδή οι τοπικοί κανόνες και τα παραδοσιακά συστήματα είναι σε θέση να το προστατεύσουν».
Για τους Μαασάι η οικογένεια και το περιβάλλον δεν μπορούν να διαχωριστούν. «Όταν ακούς τους Μαασάι να χαιρετούν ο ένας τον άλλο, ο χαιρετισμός είναι μια σειρά ανταλλαγής πληροφοριών. Πρώτα συζητούν για το περιβάλλον, τις βροχές, τη βοσκή, το νερό. Μετά συζητούν για τα κοπάδια και τελικά και για τις οικογένειές τους» εξηγεί ο Κενυάτης John Kamanga. «Οι ίδιες παραδοσιακές αρχές χρησιμοποιούνται σε όλες τις πτυχές της ζωής, καθώς η έλλειψη υγιούς περιβάλλοντος σημαίνει έλλειψη κοπαδιών, αυτό σημαίνει έλλειψη παιδιών, αυτό σημαίνει απώλεια παραδοσιακής κουλτούρας και του παραδοσιακού τρόπου ζωής».
Κατατάσσεται στην 39η θέση στον δείκτη «πλανήτης και κλίμα» αλλά είναι στην υψηλότερη θέση μεταξύ των χωρών Ασίας- Ειρηνικού. Η Νέα Ζηλανδία παίρνει πολύ σοβαρά την προστασία των φυσικών της πόρων, κυρίως επειδή η οικονομία της, που βασίζεται στη γεωργία και τον τουρισμό, εξαρτάται από αυτούς.
«Η χώρα μας είναι γνωστή σε όλο τον κόσμο ως ‘καθαρή πράσινη Νέα Ζηλανδία’ και η ταυτότητά μας είναι συνυφασμένη με αυτό» λέει ο Brendan Lee που μπλογκάρει στο Bren on the Road. «Είμαστε πολύ περήφανοι όταν οι επισκέπτες μας λένε πως η φύση είναι πανέμορφη, πως η χώρα μας είναι πανέμορφη».
Λόγω κυρίως των εκπομπών μεθανίου από τα πολυάριθμα κοπάδια και την κτηνοτροφία, αλλά και τη διογκούμενη βιομηχανία ενέργειας, η Νέα Ζηλανδία είναι μεταξύ των πρώτων στην εκπομπή αερίων κατά κεφαλή. Αλλά η χώρα προχώρησε στον σχηματισμό διακομματικής επιτροπής στο κοινοβούλιό της για να δημιουργήσει το Net Zero in New Zealand, ένα σχέδιο καταγραφής των πολιτικών που χρειάζονται για να επιτευχθεί η ουδετερότητα στην εκπομπή αερίων έως το 2050.
Παρότι η Νέα Ζηλανδία έχει έκταση όσο τα δύο τρίτα της Καλιφόρνιας, έχει πληθυσμό όσο το 10% του πληθυσμού της αμερικανικής πολιτείας, κι έτσι δεν χρειάζεται να ανησυχεί τόσο για περιβαλλοντικά ζητήματα της καθημερινότητας, όπως η ατμοσφαιρική ρύπανση, ή η υπερχείλιση χώρων υγειονομικής ταφής απορριμμάτων σε σχέση με άλλα αστικά κέντρα. Ωστόσο αυτό αλλάζει τα τελευταία χρόνια. «Είναι πολύ σπάνιο να δει κανείς ΧΥΤΑ στη Νέα Ζηλανδία να ξεχειλίζουν από πλαστικό ή πλαστικά μπουκάλια και πλαστικές σακούλες να επιπλέουν σε ρυάκια. Οπότε είναι κάτι που δεν βλέπουμε και βγάζουμε από το μυαλό μας» τονίζει ο Lee. Ωστόσο κι αυτό αλλάζει τα τελευταία χρόνια.
«Οι πλαστικές σακούλες απαγορεύονται από το σούπερ μάρκετ, δεν βλέπεις πλαστικά καλαμάκια και είναι trendy να έχεις επαναχρησιμοποιούμενο μπουκάλι νερού» εξηγεί η Βρετανίδα Jess Tonking, η οποία ζει στο Κουίνσταουν. «Σκέφτομαι πολύ περισσότερο το περιβάλλον τώρα που ζω στη Νέα Ζηλανδία. Ανακυκλώνω τα πάντα, έχω περιορίσει τα ζωικά προϊόντα που αγοράζω και θέλω να πιστεύω πως έχω έναν πιο βιώσιμο τρόπο ζωής».
