Δύσκολο να σκεφτεί κανείς το συγκεκριμένο ζώο όταν ακούει για αυτό που δέχεται το μεγαλύτερο κυνήγι στον κόσμο. Πιο εύκολα θα πάει ο νους σε γνωστά είδη που πλήττονται βάναυσα από τη λαθροθηρία, την αποψίλωση των δασών ή τη συρρίκνωση των βιοτόπων τους.
Κι όμως, το ζώο που δέχεται το πιο ανελέητο κυνήγι στον κόσμο είναι ο παγκολίνος. Κάποιοι λένε πως μοιάζει σαν αγκινάρα, περιγράφοντας τις φολίδες που καλύπτουν το σώμα του. Είναι θηλαστικό της τάξης των φολιδωτών και υπάρχουν οκτώ είδη του που όλα κινδυνεύουν με εξαφάνιση, σύμφωνα με την κόκκινη λίστα της IUCN. Είναι γνωστά και είδη του που έχουν ήδη εξαφανιστεί.
Το όνομά του προέρχεται από τη λέξη «πενγκουλίν», που στα μαλαισιανά σημαίνει «κάτι που κυλάει». Βρίσκεται σε τροπικές περιοχές της Αφρικής και της Ασίας. Οι παγκολίνοι ζουν σε κουφάλες δέντρων ή λαγούμια και είναι νυκτόβια ζώα που τρώνε κυρίως μυρμήγκια και τερμίτες. Συνήθως είναι μοναχικοί και συναντώνται μόνο για να αναπαραχθούν. Γεννούν από ένα μέχρι τρία μικρά κάθε φορά, τα οποία μεγαλώνουν μέσα σε δύο χρόνια.
Η δυστυχία του παγκολίνου, όπως εκ του αποτελέσματος αποδεικνύεται, είναι οι μεγάλες προστατευτικές κεράτινες φολίδες που καλύπτουν το δέρμα του. Εκτός από το κρέας του, το οποίο σε ορισμένες χώρες θωρείται εξαιρετικό έδεσμα, τον κυνηγούν και γι’ αυτό το ασυνήθιστο χαρακτηριστικό του, τα λέπια του, που χρησιμοποιούνται στην παραδοσιακή ιατρική με την ανυπόστατη πεποίθηση πως θεραπεύουν τον καρκίνο κι άλλες ασθένειες, ή προκαλούν γαλακτοφορία. Και κάπως έτσι, οι εκτιμήσεις λένε πως οι πωλήσεις παγκολίνων αποτελούν το 20% της συνολικής μαύρης αγοράς άγριων ζώων.
Οι φολίδες αποτελούν περίπου το 20% του βάρους του παγκολίνου. Για την αφαίρεσή τους, ο άνθρωπος έχει βρει τη βάναυση μέθοδο του βρασμού. Προκαλεί σοκ, αλλά οι παγκολίνοι βράζονται για να αφαιρεθούν τα λέπια αυτά, τα οποία στη συνέχεια στεγνώνουν, αποξηραίνονται και ψήνονται. Στη συνέχεια πωλούνται γιατί, όπως πιστεύεται, για κακή τύχη των παγκολίνων, βοηθούν στη γαλακτοφορία, σε φλύκταινες, σε δερματικές ασθένειες και στην παράλυση. Στη μαύρη αγορά, οι φολίδες αυτές πωλούνται πάνω από 3.000 δολάρια το κιλό.
Ο δεσμός της Elisa Panjang με τους παγκολίνους άρχισε όταν ήταν μόλις δέκα ετών, και ζούσε σε ένα χωριό μέσα στο δάσος, στο βόρειο άκρο του νησιού Βόρνεο.
Πλέον εργάζεται σε Κέντρο Προστασίας στη Μαλαισία, και εξειδικεύεται στους παγκολίνους Sunda, ένα από τα πιο απειλούμενα είδη, που ζει μόνο στη Νοτιοανατολική Ασία.
Πάντα τη συνάρπαζε η όψη αυτού του παράξενου ζώου. Κι έτσι το μελέτησε για την τελευταία της χρονιά στο πανεπιστήμιο, μετά για το μεταπτυχιακό της και στη συνέχεια και στο διδακτορικό της. Εκείνη μαθαίνει ολοένα και περισσότερα για τους παγκολίνους, αλλά την ίδια ώρα ο πληθυσμός τους συρρικνώνεται επικίνδυνα.
Παρότι το εμπόριό τους απαγορεύτηκε τον περασμένο Ιανουάριο, το λαθρεμπόριο ανθεί. Στην Νοτιοανατολική Ασία, οι παγκολίνοι πέφτουν θύματα λαθροθηρίας και μεταφέρονται παράνομα δια θαλάσσης στο Βιετνάμ και την Κίνα, όπου το κρέας και οι φολίδες τους πιστεύεται πως έχουν θεραπευτικά οφέλη.
Από το 2015, η Panjang κι άλλοι επιστήμονες και ειδικοί της άγριας ζωής απαιτούσαν το κράτος να παρέχει αυστηρότερη προστασία στο απειλούμενο είδος. Η προσπάθειά τους ευοδώθηκε το 2018, με την παγκόσμια ημέρα παγκολίνου, που είναι στις 18 Φεβρουαρίου, όταν η τοπική κυβέρνηση αύξησε το επίπεδο προστασίας, με αποτέλεσμα το κυνήγι να απαγορευτεί πλήρως. Είχε, βέβαια, προηγουμένως, απορρίψει έξι φορές αυτή την πρόταση.
Μεταξύ 2010 και 2015, οι αρχές σε 67 χώρες κατέσχεσαν ολόκληρα φορτία από περίπου 47.000 παγκολίνους κι ακόμα 120 τόνους ολόκληρων ζώων ή μελών τους. Τα στοιχεία αυτά παρουσίασε το 2017 η ΜΚΟ Traffic, που παρακολουθεί το εμπόριο άγριας ζωής. Η έρευνα της οργάνωσης έδειξε επίσης πως οι λαθρέμποροι ήταν πολύ ευέλικτοι, χρησιμοποιώντας περισσότερες από 150 διαδρομές και προσθέτοντας άλλες 27 κάθε χρόνο. Τα περισσότερα μέλη παγκολίνων κατέληγαν στην Κίνα. Τον Νοέμβριο του 2017, οι κινεζικές αρχές κατέσχεσαν σχεδόν 12 τόνους φολίδες παγκολίνων σε νησί στον νότο. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, προέρχονταν από περίπου 20.000 παγκολίνους στην Αφρική.
Σίγουρα ο παγκολίνος δεν μπορεί να βοηθήσει ιδιαίτερα τον εαυτό του, καθώς έχει δυσανάλογα μεγάλα νύχια και περπατά πολύ αργά. «Αν βρεις έναν στο δάσος, σίγουρα μπορείς να τον πιάσεις» εξηγεί η Panjang. «Απλώς είναι δύσκολο να τους δεις». Στα επτά χρόνια που μελετά τους παγκολίνους, η Panjang έχει δει ελεύθερους στη φύση μόλις επτά.
Κι αν είναι τόσο δύσκολο να τους βρει κανείς, πώς τους πιάνουν οι λαθροθήρες κατά χιλιάδες; Προφανώς και οι λαθροθήρες δυσκολεύονται, σύμφωνα με όσα εξομολογήθηκαν πρώην κυνηγοί στην Panjang. Αλλά τους πιάνουν τοποθετώντας δίχτυα μήκους εκατό μέτρων στο έδαφος και στη συνέχεια τους πουλούν μόνο εφόσον έχουν πιάσει ικανό αριθμό.
Στη Μαλαισία, οι ντόπιοι κάποτε κυνηγούσαν παγκολίνους για να θρέψουν τις οικογένειές τους. Πλέον τους κυνηγούν γιατί βγάζουν μεγάλο κέρδος από αυτό το λαθρεμπόριο, καθώς η ζήτηση από το Βιετνάμ και την Κίνα είναι μεγάλη.
Η προσπάθεια των ειδικών πάντως είχε αναμφίβολα αποτελέσματα, καθώς δεν άλλαξε μόνο τον νόμο αλλά και τη στάση των ανθρώπων απέναντι στο πολυκυνηγημένο αυτό ζώο. Πλέον η Panjang λαμβάνει τηλεφωνήματα μέσα στη μέση της νύχτας, από ανθρώπους που την ειδοποιούν πως είναι ένας παγκολίνος, τραυματισμένος από δάγκωμα σκύλου, στον κήπο τους. Τότε εκείνη καλεί τις υπηρεσίες προστασίας άγριας ζωής. «Αυτό δεν συνέβαινε ποτέ στο παρελθόν» εξηγεί η ίδια.
Παρότι η ευαισθητοποίηση των πολιτών για το θέμα των παγκολίνων έχει αποτέλεσμα, παραμένει προτεραιότητα η ενίσχυση των μέτρων προστασίας και η λειτουργία καταφυγίων σε όλες τις χώρες όπου ζουν. Οι παγκολίνοι δεν μπορούν να επιβιώσουν στην αιχμαλωσία και οι περισσότεροι πεθαίνουν σε διάστημα έξι μηνών. Εάν δεν γίνει κάτι για τον τερματισμό του παράνομου εμπορίου και της λαθροθηρίας, οι παγκολίνοι Sunda θα οδηγηθούν σε βέβαιη εξαφάνιση.
Η πραγματική έκταση της σφαγής των παγκολίνων στην Αφρική αποκαλύφθηκε από έρευνα του 2017. Ο πραγματικός πληθυσμός τους είναι πολύ δύσκολο να υπολογιστεί με ακρίβεια, καθώς πρόκειται για νυκτόβια ζώα, ορισμένα είδη των οποίων ζουν πάνω στα δέντρα. Έτσι, ο ακριβής αριθμός τους στην Αφρική είναι άγνωστος. Η νέα ανάλυση ωστόσο έδειξε πως 2,7 εκατομμύρια ζώα σκοτώνονται κάθε χρόνο, ενώ η πιο συντηρητική εκτίμηση κάνει λόγο για 400.000 τον χρόνο.
«Ο αριθμός είναι σοκαριστικός» σχολιάζει ο Daniel Ingram από το Πανεπιστήμιο του Σάσεξ, που ήταν επικεφαλής της έρευνας. «Τα στοιχεία δείχνουν αυξανόμενο διεθνές εμπόριο μεταξύ Αφρικής και Ασίας. Αν δεν δράσουμε για να κατανοήσουμε και να προστατεύσουμε αυτά τα χαρισματικά ζώα, μπορεί να τα χάσουμε».
Όταν απειλούνται, οι παγκολίνοι τυλίγονται σαν μπάλα, αντιμετωπίζοντας έτσι θηρευτές όπως τα λιοντάρια. Δεν έχει όμως η τακτική αυτή κανένα αποτέλεσμα όταν πρόκειται για ανθρώπους. Όπως διαπίστωσαν οι ερευνητές, τα μισά από τα ζώα είχαν πιαστεί με παγίδες, παρότι θεωρούνται παράνομες στις περισσότερες από τις χώρες της κεντρικής Αφρικής.
Σύμφωνα με την ίδια έρευνα, περίπου οι μισοί από τους παγκολίνους που σκοτώνονταν ήταν μικροί σε ηλικία, κάτι που επιβεβαιώνει πως το πλήγμα στον πληθυσμό είναι τεράστιο, αφού πιάνονται πριν μπορέσουν να αναπαραχθούν. Αυτό είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο, αφού η αναπαραγωγή τους είναι περιορισμένη και αργή.
Παράνομο είναι και το κυνήγι των γιγάντιων παγκολίνων, ωστόσο η τιμή τους εκτοξεύτηκε από τη δεκαετία του 1990 και είναι πλέον εξαπλάσια. Το 2014, το κυνήγι των αφρικανικών παγκολίνων ήταν 150% μεγαλύτερο από ό,τι τη δεκαετία του 1970.
Η ζήτηση για κρέας και φολίδες παγκολίνου παίζει μεγάλο ρόλο στο διασυνοριακό εμπόριό τους στην Ασία, καθώς άλλοι τα θέλουνε για τη γεύση τους κι άλλοι για τις θεραπευτικές τους ιδιότητες. Μεγάλη ποσότητά τους όμως καταναλώνεται και από ντόπιους. Οι ειδικοί τονίζουν πως παράλληλα με τα μέτρα προστασίας, θα πρέπει να βρεθούν κι εναλλακτικές λύσεις βιοπορισμού για τους κυνηγούς των παγκολίνων στην Αφρική. Ο Ingram είναι αισιόδοξος, θεωρώντας πως υπάρχει ακόμα χρόνος για δράση. «Είμαι αισιόδοξος πως κάτι μπορεί να γίνει» λέει.
