Ως ένας από τους κύριους ολύμπιους θεούς, ο Ήφαιστος διαδραμάτιζε κεφαλαιώδη ρόλο στη δωδεκαθεϊστική λατρεία των αρχαίων Ελλήνων.
Ήταν ο θεός της φωτιάς, αλλά και κύριος της σιδηρουργίας, της χαλκουργίας, της μεταλλουργίας και οποιασδήποτε τέχνης ή τεχνικής είχε να κάνει με το πυρ. Ακόμα και η γλυπτική και η ξυλουργική φαίνονται να του ανήκουν, τέτοια περίβλεπτη θέση κατείχε στο ολύμπιο πάνθεο.
Ήταν εξάλλου γιος του Δία και της Ήρας και έτσι πέρασε στη μυθολογία των προγόνων μας, ως ακμάζουσα ενσάρκωση κάθε φωτιάς, κυριολεκτικής και μεταφορικής, εξωτερικής και εσωτερικής. Από τη φωτιά ενός ηφαιστείου δηλαδή μέχρι και κείνη τη φλόγα που καίει μέσα στον άνθρωπο εμπνέοντάς τον για δημιουργία.
Ήταν όμως ακραία άσχημος ο φουκαράς και η δυσμορφία του θα τον έβαζε σε τεράστιες περιπέτειες. Ούτε η ίδια του η μάνα δεν τον ήθελε να φανταστείτε. Κι όμως, αυτός ο πανάσχημος θεός κατάφερε όχι μόνο να επιστρέψει στον Όλυμπο, αλλά και να πάρει γυναίκα το σκοτεινό αντικείμενο του πόθου όλων των θεών, την πανέμορφη θεά του έρωτα, την ίδια την ενσάρκωση της σεξουαλικότητας. Τη φιλήδονη Αφροδίτη!
Η περιώνυμη ομορφιά της οποίας είχε φέρει τέτοια αναστάτωση και καρδιοχτύπια στο βουνό των θεών που έπρεπε να βρεθεί μια λύση για να μη γίνουν όλα στάχτη από τους τόσους και τόσους μνηστήρες που την πολιορκούσαν. Κι εκεί ακριβώς μπαίνει ο θεός που δεν θα περίμενες με τίποτα να τη διεκδικήσει…
Μπορεί ο Όμηρος να μας λέει στην «Ιλιάδα» πως ο Ήφαιστος ήταν καρπός του έρωτα Δία και Ήρας, ο Ησίοδος όμως στη «Θεογονία» του αποκαλύπτει μια ολότελα διαφορετική εκδοχή, κάτι που επιβεβαιώνει και η «Βιβλιοθήκη του Απολλόδωρου» του Ψευδο-Απολλόδωρου: ο Ήφαιστος δεν ήταν καρπός αγάπης αλλά αποτέλεσμα της έριδας και της ζήλιας που είχε εγκαθιδρυθεί στο θεϊκό ζευγάρι!
Η Ήρα τον γέννησε με παρθενογένεση, μας λέει ο Ησίοδος, και όταν τον αντίκρισε για πρώτη φορά τρόμαξε τόσο από την ασχήμια του που τον πέταξε κάτω από τον Όλυμπο. Εδώ συμφωνούν όλοι, πως η καταντροπιασμένη Ήρα θέλησε να ξεφορτωθεί το παραμορφωμένο και κουτσό μωρό, κάτι που λογιζόταν ανεπανόρθωτη ανωμαλία μέσα στη φυσική τελειότητα των ολύμπιων θεών.
Το θείο βρέφος έπεσε στη θάλασσα, όπου το έσωσαν η Θέτις και η Ευρυνόμη και το μεγάλωσαν με αγάπη και στοργή. Κι αυτός τους ανταπέδωσε την καλοσύνη σφυρηλατώντας πανέμορφα τεχνουργήματα για τις δυο τους, στήνοντας στον πυθμένα του Αιγαίου το πρώτο του σιδηρουργείο.
Σε μεταγενέστερη εκδοχή του μύθου, ήταν ο Δίας αυτός που πέταξε τον Ήφαιστο από τον Όλυμπο, όταν ο γιος προσπάθησε να σώσει τη μητέρα του από τις ανήθικες ορέξεις του Δία. Σε αυτή την ιστορία, ο Ήφαιστος έπεφτε από το βουνό για μία ολόκληρη μέρα και προσγειώθηκε τελικά στη Λήμνο, όπου ανατράφηκε από τους ντόπιους. Και κουτσάθηκε μάλιστα από αυτή την πτώση, δεν ήταν κουτσός από τη γέννα του όπως ήθελε ο Όμηρος.
Όπως κι αν έγιναν τα πράγματα πάντως, ο Ήφαιστος έγινε ξεφτέρι στην τέχνη του κατά την περίοδο της εξορίας του από τον Όλυμπο. Είτε κάτω από τη θάλασσα για τα επόμενα εννιά χρόνια προστατευόμενος της Νηρηίδας είτε πάνω στο νησί υπό την προστασία του Κηδαλίωνα, ο νεαρός θεός έμαθε την τέχνη της σιδηρουργίας, αυτή που θα ξεκλείδωνε ουσιαστικά την επιστροφή του στην κατοικία των θεών…
Κι εδώ υπάρχουν δύο εκδοχές για τη θριαμβευτική επιστροφή του Ήφαιστου στο ιερό βουνό. Η παλαιότερη μάς λέει πως ήταν αποτέλεσμα της δίψας του για εκδίκηση κατά της Ήρας που τόσο αποτρόπαια τον είχε ξεφορτωθεί. Της έφτιαξε λοιπόν έναν χρυσό θρόνο απαράμιλλης ομορφιάς, μόνο που ήταν μαγεμένος. Κι όταν κάθισε πάνω του η μητέρα των θεών, παγιδεύτηκε από αόρατα δεσμά.
Η Ήρα ζήτησε τη βοήθειά του για να απεγκλωβιστεί, σηματοδοτώντας τη μεγάλη επάνοδό του στις κορυφές του Ολύμπου. Κατά την άλλη εκδοχή, ήταν οι άλλοι θεοί που του ζήτησαν να βοηθήσει τη μητέρα τους και όταν εκείνος αρνήθηκε, επιστράτευσαν τον Διόνυσο να τον μεθύσει με κρασί και να τον σύρει στο βουνό πάνω σε γαϊδουράκι.
Σε ακόμα μεταγενέστερη εκδοχή για την επιστροφή του Ήφαιστου στον Όλυμπο, είναι η Ήρα που θαμπώνεται από τα ζηλευτά κοσμήματα που είχε φτιάξει ο μεγάλος μεταλλουργός στη Θέτιδα και της ζητά να μάθει την ταυτότητα του τεχνίτη. Η Νηρηίδα της αποκαλύπτει πως είναι ο γιος που είχε γκρεμίσει από τον Όλυμπο, όταν μετανιωμένη η μητέρα πηγαίνει και τον βρίσκει και επιστρέφουν παρέα στο όρος των θεών, όπου του έχτισε το περίφημο σιδηρουργείο του…
Όσο γίνονταν αυτά, η Αφροδίτη είχε ήδη μετατραπεί σε αντικείμενο πόθου θεών και ανθρώπων! Διατηρούσε δεσμούς με θνητούς (όπως ο Αγχίσης, ο πατέρας του Αινεία) και αθάνατους (όπως ο Άρης, ο Διόνυσος και ο Ποσειδώνας) και όλοι ανταγωνίζονταν για μια της ματιά. Ο Δίας ανησυχούσε λοιπόν πως ο Όλυμπος οδεύει ολοταχώς σε εμφύλια σύρραξη για το χέρι της πανέμορφης Αφροδίτης και αναζητούσε επείγουσα λύση.
Ο Ήφαιστος, από την άλλη, είχε μόλις επιστρέψει στον Όλυμπο για να απελευθερώσει την Ήρα από τον μαγεμένο θρόνο. Αντικρίζοντάς τον ο Δίας, ήξερε τι πρέπει να κάνει: να δώσει την Αφροδίτη στον πιο άσχημο θεό, τελειώνοντας μια και καλή τον λυσσαλέο ανταγωνισμό των άλλων του γιων. Τους πάντρεψε γρήγορα-γρήγορα πιστεύοντας πως η πέτρα του σκανδάλου θα καταλάγιαζε στην αγκαλιά του άντρα της και η ολύμπια ζωή θα επέστρεφε στην κανονικότητά της.
Σύμφωνα με μια δεύτερη και δημοφιλέστερη εκδοχή ωστόσο, ήταν ένα δαιμόνιο τέχνασμα του διψασμένου για εκδίκηση Ήφαιστου αυτό που έφερε στα χέρια του την πολυπόθητη Αφροδίτη. Ο Δίας προσπάθησε κι αυτός να τον πείσει να απελευθερώσει τη μαμά του από τον θρόνο-παγίδα, μόνο που αγνοούσε πως ο Ήφαιστος είχε ήδη συμφωνήσει, γι’ αυτό και επέστρεψε εξάλλου στον Όλυμπο.
Συνειδητοποιώντας λοιπόν πως ο πατέρας του το αγνοούσε αυτό, εκμεταλλεύτηκε την ευνοϊκή γι’ αυτόν περίσταση και άρχισε τα παζάρια, το χέρι της Αφροδίτης δηλαδή για την απελευθέρωση της Ήρας. Κι έτσι ο κουτσός και δύσμορφος Ήφαιστος πήρε για γυναίκα την πανώρια θεά του έρωτα…
Η ευτυχία του Ήφαιστου στο πλευρό της Αφροδίτης δεν θα μακροημέρευε όμως, καθώς σύντομα θα έπιανε τη νόμιμη σύζυγό του στα πράσα με τον γοητευτικό Άρη, τον θεό του πολέμου! Ήταν ο Ήλιος αυτός που του καταμαρτύρησε τον παράνομο δεσμό και ο Ήφαιστος τους έκανε τσακωτούς πάνω στη συζυγική τους κλίνη.
Τους είχε στήσει παγίδα δηλαδή, κι έτσι τους αιφνιδίασε παγιδεύοντάς τους σε ένα μεταλλικό δίχτυ τόσο λεπτό που ήταν πρακτικά αόρατο. Και κατόπιν περιέφερε το γυμνό ζευγάρι σε όλο τον Όλυμπο ατιμάζοντάς τους μπροστά στα μάτια των άλλων θεών.
Όλοι γέλασαν με το πάθημά τους και ήταν ο Ποσειδώνας αυτός που έπεισε τον Ήφαιστο να τους απελευθερώσει, υποσχόμενος πως ο Άρης θα πλήρωνε για τη μοιχεία. Ο Όμηρος μας λέει στην «Οδύσσεια» ότι ο Ήφαιστος έσπευσε κατόπιν να επιστρέψει την άπιστη Αφροδίτη στον πατέρα της τον Δία.
Η Αφροδίτη πάντως ως σύζυγος του Ήφαιστου δεν αναφέρεται από όλες τις πηγές. Στην «Ιλιάδα», για παράδειγμα, ο Όμηρος ονομάζει ως σύζυγο του θεού της φωτιάς την Αγλαΐα, μια από τις Χάριτες, λέγοντάς μας πως η Αφροδίτη ήταν η ανύμφευτη ερωμένη του Άρη. Γεγονός που επιβεβαιώνει και ο Ησίοδος, καταμαρτυρώντας μάλιστα πως η Αγλαΐα ήταν ο νεότερη από τις χάριτες. Αλλά και στη μυθολογία της Λήμνου ως σύζυγος του Ήφαιστου αναφερόταν η νύμφη Καβειρώ.
Μόνο στην «Οδύσσεια» βάζει ο Όμηρος τον τυφλό φαιάκα αοιδό Δημόδοκο να εκμυστηρευτεί πως Ήφαιστος και Αφροδίτη ήταν αντρόγυνο και πως εκείνη τον απάτησε με τον Άρη κατά τη διάρκεια του Τρωικού Πολέμου. Μετά τον διασυρμό του παράνομου ζεύγους από τον Ήφαιστο, η ντροπιασμένη Αφροδίτη επέστρεψε στην Κύπρο και ο γάμος έλαβε τέλος.
Ένας γάμος που για τον Ήφαιστο σήμαινε απόλυτη ευτυχία, όπως μας λέει ο Δημόδοκος, και για την Αφροδίτη εξαίσια δώρα που ούτε οι θεοί δεν είχαν αντικρίσει. Ο θεός της φωτιάς τής έφτιαχνε απίστευτης ομορφιάς κοσμήματα και τεχνουργήματα που τόνιζαν ακόμα περισσότερο τη σεξουαλικότητά της.
Ποιος δεν έχει ακούσει για την περιβόητη ζώνη της Αφροδίτης («κεστός ιμάς»), το κεντητό ζωνάρι που δενόταν κάτω ακριβώς από το στήθος για να τονίζει τη θηλυκότητά της; Δώρο του Ήφαιστου ήταν, αν γνώριζε όμως εκ των προτέρων τον αντίκτυπό του στους άντρες δεν θα της το έφτιαχνε με τίποτα.
Γιατί όπως διαβεβαίωνε η ίδια η Αφροδίτη την Ήρα («Ιλιάδα»): «Κανείς δεν θα μπορεί να της αντισταθεί, αν βάλει στον κόρφο της την πλουμιστή αυτή λωρίδα»…
