Οι κόντρες Σοβιετικών και Αμερικανών, ειδικά την εποχή του Ψυχρού Πολέμου, προκαλούσαν πάντα το ενδιαφέρον του κόσμου, ασχέτως του τι πραγματεύονταν, ποιο ήταν το διακύβευμα και ποια ήταν η κατάληξη. Ο αθλητισμός δεν θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση, καθώς ανέκαθεν ήταν «όπλο» της εκάστοτε πλευράς για να απο-δείξει την υπεροχή της απέναντι στην άλλη. Τα στάδια, τα γήπεδα, τα παρκέ, οι σάλες, ακόμη και οι σκακιέρες μετατρέπονταν σε… πεδίο μάχης κάθε φορά που σε αυτές συναντιούνταν Σοβιετική Ένωση και ΗΠΑ.
Εξαίρεση δεν αποτέλεσε ούτε ο τελικός στο μπάσκετ Ανδρών, κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων του Μονάχου, που πραγματοποιήθηκε στις 9 Σεπτεμβρίου του 1972. Για την ακρίβεια, αυτή η προ 46 ετών αναμέτρηση πέρασε στην ιστορία ως η πλέον αμφιλεγόμενη στην ιστορία της διοργάνωσης, τουλάχιστον όσον αφορά το άθλημα με τη «σπυριάρα». Τα τελευταία 3 δευτερόλεπτα εκείνου του ματς, είχαν τελικά τόσο μεγάλη διάρκεια, που έμοιαζαν… αιώνας. Για κάποιους, μάλιστα, που έζησαν και ακόμη θυμούνται το όλο σκηνικό, το χρονόμετρο παραμένει κολλημένο εκεί. Σε αυτά τα 3 δεύτερα!
Στη σκιά του Ψυχρού Πολέμου και του τρομοκρατικού χτυπήματος
Μοιάζει με παιχνίδι της μοίρας εναντίον των Γερμανών, αλλά και οι δύο Ολυμπιακοί Αγώνες που διοργάνωσαν, θεωρούνται ως οι πιο αμφιλεγόμενοι στην ιστορία. Το 1936, στο Βερολίνο, αποτέλεσαν ουσιαστικά «όχημα» προπαγάνδας για τη ναζιστική οικοδόμηση που σχεδίαζε και υλοποίησε ο Χίτλερ, λίγα χρόνια πριν ξεκινήσει ο όλεθρος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ενώ το 1972 επισκιάστηκαν από το τρομοκρατικό χτύπημα της παλαιστινιακής οργάνωσης «Μαύρος Σεπτέμβρης», που είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο 11 μελών της ισραηλινής αποστολής και στιγμάτισε για πάντα τη συγκεκριμένη Ολυμπιάδα, καθώς και τους Αγώνες στο σύνολό τους.
Αλλά, η συγκεκριμένη διοργάνωση έμεινε στην ιστορία και για τον τελικό των 3 δευτερολέπτων, που αποτέλεσε ένα ακόμη πεδίο αντιπαράθεσης μεταξύ Σοβιετικών και Αμερικανών, με θεωρίες συνωμοσίας να αναπτύσσονται γύρω από όσα συνέβησαν. Για τους μεν ήταν η «γλυκιά εκδίκηση» για την απρόσμενη ήττα του Σπάσκι από τον Φίσερ στο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Σκάκι, που έσπασε την κυριαρχία 27 ετών, και από την άλλη ήταν μια «σκευωρία» εναντίον της μοναδικής μέχρι εκείνη την ημέρα αήττητης ομάδας σε Ολυμπιακούς Αγώνες, έχοντας ένα εκπληκτικό σερί 63-0.
Σαρωτικές και οι δύο μέχρι και τον τελικό
Ας τα πιάσουμε από την αρχή… Για την πρόκριση στα ημιτελικά του τουρνουά και τη διεκδίκηση μεταλλίου, προκρίνονταν από τους δύο ομίλους των οκτώ ομάδων οι δύο καλύτεροι. Όπως φαντάζει λογικό, οι Αμερικανοί ήταν στο ένα γκρουπ, όπου τερμάτισαν πρώτοι, με την Κούβα να παίρνει τη δεύτερη θέση, ενώ οι Σοβιετικοί στο άλλο. Στον 2ο όμιλο έγινε μάχη για τη δεύτερη θέση μεταξύ Ιταλών, Γιουγκοσλάβων και Πορτορικανών, η οποία στην τριπλή ισοβαθμία έβγαλε νικητές τους «ατζούρι». Η δεύτερη στο Μεξικό και στο Μόντρεαλ και θριαμβεύτρια στη Μόσχα Γιουγκοσλαβία πλήρωσε το γεγονός ότι υπέστη ανέλπιστη ήττα από το Πουέρτο Ρίκο, με αποτέλεσμα να φέρει στον δρόμο των ΗΠΑ ένα ακόμη μικρότερο εμπόδιο.
Οι αγώνες για τη φάση των «4» έφεραν εύκολη πρόκριση για τους Αμερικανούς των Νταγκ Κόλινς και του θηριώδη (ύψους 2,25 μέτρων) Τόμι Μπάρλεσον, καθώς επικράτησαν με 68-38 των Ιταλών, ενώ οι Σοβιετικοί των Σεργκέι Μπελόφ και Μοντέστας Παουλάουσκας δυσκολεύτηκαν σαφώς περισσότερο κόντρα στη… συμμαχική Κούβα, με τον ηλεκτρονικό πίνακα να γράφει στο τέλος. 67-61. Το παιχνίδι που περίμεναν όλοι, ήταν πλέον γεγονός!
Σοβιετική υπεροχή και αμερικανική αντεπίθεση
Στις 9 του μήνα οι δύο ομάδες πήραν τη θέση τους στο παρκέ. Το παιχνίδι εξελισσόταν αρκετά καλά για τους τυπικά γηπεδούχους Σοβιετικούς, οι οποίοι κρατούσαν μια διαφορά 4 μέχρι 8 πόντων στη διάρκεια όλου του πρώτου μέρους. Οι δύο αντίπαλοι πήγαν στην ανάπαυλα με 26-21, με τους Αμερικανούς να μην βρίσκονται ποτέ σε παρόμοια θέση κατά τη διάρκεια όλης της διοργάνωσης. Μάλιστα, στα μισά του δευτέρου ημιχρόνου τα πράγματα έγιναν ακόμη χειρότερα για εκείνους, καθώς η διαφορά είχε φτάσει μέχρι και τους 10 πόντους.
Στο 28ο λεπτό ήρθε το πρώτο σημάδι πως τα πράγματα δεν θα εξελιχθούν ομαλά, όταν ο Ντουάιντ Τζόουνς προκλήθηκε από τον Μιχαίλ Κόρκια, εκείνος αντέδρασε, με αποτέλεσμα και οι δύο να αποβληθούν από το παιχνίδι. Για τους Σοβιετικούς θεωρήθηκε μια μικρή νίκη αυτό το mind game, καθώς αποχώρησε από τους αντιπάλους ένας παίκτης που θεωρούσαν σημαντικό και από τους ίδιους μια απλή ρεζέρβα. Ένα λεπτό αργότερα ο έτερος Μπελόφ, ο Αλεξάντερ, έκανε ένα σκληρό φάουλ πάνω στον Τζιμ Μπρούερ, που δεν μπόρεσε να συνεχίσει το παιχνίδι, δημιουργώντας νέα παράπονα στην πλευρά των Αμερικανών.
Παρόλα αυτά, μετά το 30’ η αντεπίθεση των ΗΠΑ ξεκίνησε και περίπου ένα λεπτό πριν το τέλος του αγώνα βρίσκονταν μόλις έναν πόντο πίσω (49-48). Ο Κόλινς έκλεψε την μπάλα σε μια πάσα των Σοβιετικών και εκεί ήταν που φάνηκε να έρχεται η μεγάλη ανατροπή. Το φάουλ του Ζουράμπ Σακαντελίτζε στον τρεις φορές All Star αντίπαλό του, την ώρα που εκείνος επιχείρησε προσπάθεια για σουτ, έδινε στους Αμερικανούς μια «χρυσή» ευκαιρία για τον θρίαμβο. Η πρώτη βολή ήταν εύστοχη και πλέον το θρίλερ βρισκόταν στην κορύφωσή του. Την ώρα που η μπάλα έφευγε από τα χέρια του για τη δεύτερη βολή, ήχησε η κόρνα της γραμματείας. Η μπάλα… αναπαύθηκε στο διχτάκι, αλλά εκεί ήταν που ξεκίνησε το «ροντέο».
Δύο επαναφορές που βγήκαν άκυρες
Ο πρώτος διαιτητής της αναμέτρησης, ο Ιταλός Ρενάτο Ριγκέτο, κατευθύνθηκε προς τη γραμματεία για να μάθει για ποιο λόγο ήχησε η κόρνα. Οι Σοβιετικοί την ίδια ώρα συνέχισαν κανονικά το ματς, με επαναφορά της μπάλας από τον Αλζάν Ζαρμουκαμέντοφ στον Σεργκέι Μπελόφ, ο οποίος «κόπηκε» από τους ρέφερι στα μέσα του γηπέδου και ενώ εξορμούσε προς το αντίπαλο καλάθι, με την κλεψύδρα να αδειάζει. Παράλληλα, ο βοηθός του προπονητή των Σοβιετικών, Σεργκέι Μπασκίν, ο Βλαντιμίρ Κοντράσιν, είχε μπει στον αγωνιστικό χώρο και φώναζε στους «άρχοντες» της αναμέτρησης ότι η ομάδα του έχει ζητήσει τάιμ άουτ.
Σύμφωνα με τους κανονισμούς, το τάιμ άουτ μπορούσε να ζητηθεί είτε μεταξύ των δυο βολών, είτε πριν την εκτέλεσή τους. Η διαδικασία προέβλεπε το πάτημα ενός κουμπιού, που ενημέρωνε αυτόματα τη γραμματεία με μια φωτεινή ένδειξη. Στην περίπτωση αυτή, η κόρνα ήχησε ενώ είχε ξεκινήσει το ταξίδι της προς το καλάθι. Ένας από τους κομισάριους της FIBA, ο Βρετανός Ρενάτο Ουίλαμς Τζόουνς, που δεν είχε κανέναν λόγο να υποστηρίξει τους Σοβιετικούς, είπε αργότερα ότι το κουμπί είχε όντως πατηθεί. Και πράγματι, εμπειρογνώμονες διαπίστωσαν πως οι ισχυρισμοί ήταν βάσιμοι. Όμως, και οι Αμερικανοί είχαν λόγο να διαμαρτύρονται, καθώς κανένας από τον πάγκο δεν μπορούσε να μπει στον αγωνιστικό χώρο όσο η μπάλα ήταν «ζωντανή», κάτι που έκανε ο Κοντράσιν και -βάσει κανονισμών- θα έπρεπε να δοθεί τεχνική ποινή.
Με τα πολλά, η βολή του Κόλινς μέτρησε κανονικά και το παιχνίδι θα συνεχιζόταν χωρίς τάιμ άουτ, ούτε με τεχνική ποινή, με επαναφορά της μπάλας από τους Σοβιετικούς και τον χρόνο στα 3 δεύτερα. Δεν έμελλε όμως να τελειώσει εκεί η ιστορία… Οι Σοβιετικοί έκαναν αλλαγή όσο γινόταν διαβουλεύσεις στη γραμματεία, με τον Ιβάν Εντέσκο να περνά στη θέση του Ζαρμουκαμέντοφ για να δώσει την πρώτη πάσα. Μόνο που οι υπεύθυνοι του αγώνα δεν μπόρεσαν να ρυθμίσουν σωστά το ρολόι, το οποίο έγραφε 50 δευτερόλεπτα. Ο Τομ ΜακΜίλεν έπαιξε «σκυλίσια» άμυνα στην επαναφορά της μπάλας, αλλά ο Σοβιετικός πλέι μέικερ κατάφερε να βρει τον Αλεξάντερ Μπελόφ στο κέντρο του γηπέδου. Η κόρνα ήχησε ξανά, με μόλις ένα δεύτερο να έχει κυλήσει. Όλοι νόμιζαν ότι το παιχνίδι τελείωσε και οι Αμερικανοί ξεκίνησαν να πανηγυρίζουν έξαλα. Έλα όμως που δεν θα κρατούσε η χαρά τους για πολύ…
Η ανατροπή στην ανατροπή και ο κακός χαμός
Η τρίτη προσπάθεια αποδείχθηκε και… φαρμακερή. Μετά την εκκένωση του παρκέ για την επανάληψη (ξανά) της φάσης, οι Αμερικανοί ήθελαν να αποσύρουν την ομάδα τους, διαμαρτυρόμενοι για όσα είχαν προηγηθεί. Ωστόσο, ο Χένρι Ίμπα, προπονητής των Αμερικανών, έπεισε τους παίκτες του ότι δεν έπρεπε να αποχωρήσουν, γιατί κάτι τέτοιο θα χρησιμοποιούνταν από τους Σοβιετικούς ως προπαγάνδα. Στην τρίτη επαναφορά, ο ΜακΜίλεν, έμεινε μερικά μέτρα μακριά από την τελική γραμμή, μετά από υπόδειξη ενός εκ των διαιτητών. Έτσι, ο Εντέσκο είχε πιο εύκολο έργο να στείλει την μπάλα προς τον Αλεξάντερ Μπελόφ.
«Δεν ήταν στη δικαιοδοσία του διαιτητή να μου υποδείξει κάτι τέτοιο, ωστόσο φοβήθηκα πιθανή τεχνική ποινή και έτσι έκανα πίσω», δήλωσε αργότερα ο ΜακΜίλεν. Η μπάλα έφυγε από τα χέρια του Σοβιετικού πόιντ γκαρντ, ταξίδεψε με ακρίβεια μέχρι τα χέρια του Μπέλοφ, που δεν πτοήθηκε από το μαρκάρισμα δύο αντιπάλων, τους οποίους ξάπλωσε στο παρκέ, για να αφήσει την μπάλα να αναπαυθεί στο αντίπαλο καλάθι. Εκεί η κόρνα της λήξης ήχησε ξανά, για τελευταία φορά, όπως αποδείχθηκε.
Παίκτες και τεχνικό επιτελείο της ΕΣΣΔ άρχισαν να πανηγυρίζουν εκείνοι έξαλα, με τους Αμερικανούς να περνούν στην αντίπερα όχθη και να διαμαρτύρονται. Η τύχη του αγώνα μεταφέρθηκε στα αθλητικά δικαστήρια, εκεί όπου εξετάστηκε η ένσταση από πλευράς ΗΠΑ. Το αίτημα για κατοχύρωση της νίκης σε εκείνους απορρίφθηκε και το 51-50 έμελλε να καταχωρηθεί στα βιβλία της ιστορίας ως το τελικό αποτέλεσμα.
Οι Αμερικανοί δεν δέχθηκαν τα μετάλλια της δεύτερης θέσης και η απόφασή τους αυτή κρατά μέχρι σήμερα. Σαράντα χρόνια μετά, το 2012, οι παίκτες εκείνης της ομάδας συναντήθηκαν και αποφάσισαν ομόφωνα -σύμφωνα με τον τότε παίκτη τους, Κένεθ Ντέιβις- να απορρίψουν οριστικά το ασημένιο μετάλλιο, παρά τις όποιες προσπάθειες από πλευράς ΔΟΕ να μεταπειστούν. Μάλιστα, κάποια ΜΜΕ των ΗΠΑ έχουν γράψει ότι ο Ντέιβις συνέταξε τη διαθήκη του με μια ειδική ρήτρα, που απαγόρευε στη γυναίκα του, τα παιδιά του και όλους τους απογόνους του να δεχθούν αυτό το μετάλλιο.
