Τι κι αν έχουν περάσει 45 ολόκληρα χρόνια από την ημέρα που ο ποιητής του λαού και της αγάπης έκλεισε για πάντα τα μάτια του; Η ζωή και κυρίως η πολιτική του δράση, έχουν «τυλίξει» με ένα πέπλο μυστηρίου το θάνατό του. Πολλοί ήταν αυτοί που δεν πείστηκαν ποτέ πως ο Πάμπλο Νερούδα, εντελώς… συμπτωματικά έφυγε από τη ζωή λίγες μέρες μετά την εκδήλωση του αιματηρού πραξικοπήματος στη Χιλή από τον στυγνό δικτάτορα Αουγκούστο Πινοσέτ.
Δεν παράτησαν ποτέ μια υπόθεση που στα πρώτα της χρόνια έμοιαζε εντελώς χαμένη. Επί τέσσερις δεκαετίες πάλευαν για να αποδείξουν αυτό που για τους ίδιους αποτελεί βαθιά πεποίθηση. Πως ο Νερούδα θα ήταν μια εξαιρετικά ενοχλητική παρουσία για τη χούντα του Πινοσέτ και έτσι έπρεπε να φύγει από την μέση.
Από τότε, πολύ νερό κύλησε στο ποτάμι. Αυτό το πολιτικό θρίλερ, ωστόσο, μοιάζει να πλησιάζει στο τέλος. Αν όλα πάνε με βάση το χρονοδιάγραμμα που έχουν δώσει οι επιστήμονες που ασχολούνται με την υπόθεση, είναι ζήτημα λίγων εβδομάδων, ώστε, να δοθεί μια οριστική απάντηση στο πιο καυτό ερώτημα. Δολοφονήθηκε ή όχι ο Πάμπλο Νερούδα;
Ο ποιητής του λαού και της αγάπης
Για πολλούς ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών, ανάμεσα σε αυτούς και ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, ο Πάμπλο Νερούδα είναι ο σπουδαιότερος ποιητής του 20ου αιώνα.
Ο Ρικάρντο Νεφταλί Ελιέθερ Ρέγιες Μποσοάλτο, γεννήθηκε στις 12 Ιουλίου 1904 στην πόλη Παράλ της Χιλής. Στην ηλικία που τα άλλα παιδάκια έπαιζαν ποδόσφαιρο στις αλάνες, εκείνος γράφει ποιήματα. Είχε ξεκινήσει από τα 10 και ήδη στα 15 του έκανε τις πρώτες του δημοσιεύσεις σε τοπικά έντυπα. Σε εκείνη την ηλικία κερδίζει και το πρώτο του βραβείο. Ακολούθησαν πολλά ακόμα. Από τα πλέον μικρά μέχρι την κορύφωση του νόμπελ λογοτεχνίας το 1971.
«Έχω για τη ζωή μιαν αντίληψη δραματική και ρομαντική. Ό,τι δεν αγγίζει βαθιά την ευαισθησία μου δεν με ενδιαφέρει. Όσον αφορά την ποίηση, στην πραγματικότητα καταλαβαίνω πολύ λίγα πράγματα. Γι’ αυτό συνεχίζω με τις αναμνήσεις της παιδικής ηλικίας. Ίσως απ’ αυτά τα φυτά, τη μοναξιά, τη σκληρή ζωή, βγαίνουν οι μυστικές, αληθινά βαθιές “Ποιητικές Πραμάτειες” που κανείς δεν μπορεί να διαβάσει, γιατί κανείς δεν τις έγραψε. Η ποίηση διδάσκεται βήμα-βήμα ανάμεσα στα πράγματα και στις υπάρξεις, χωρίς να τα χωρίσουμε, αλλά ενώνοντάς τα με την ανιδιοτελή απλωσιά της αγάπης», είχε γράψει ο ίδιος για το έργο του.
Ο φλογερός κομμουνιστής, το πολιτικό του έργο και η συνάντηση με τον Θεοδωράκη
Το βραβείο νόμπελ στον Πάμπλο Νερούδα έχει δυο ιδιαιτερότητες. Πρώτον η απονομή του ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων διότι η Σουηδική Ακαδημία απέφευγε να βραβεύει κομμουνιστές και δεύτερον ήρθε λίγο καιρό αργότερα από την διάγνωση πως πάσχει από καρκίνο.
Ο Νερούδα ταξίδεψε πολύ στη ζωή του και αυτό τον στιγμάτισε δεδομένου πως ήρθε αντιμέτωπος με διάφορα απολυταρχικά καθεστώτα (ανάμεσα σε αυτά και του Φράνκο στην Ισπανία) με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί η πολιτική του ταυτότητα. Η δολοφονία του φίλου του Φρεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, ωστόσο, τον γέμισε θυμό και οργή και έτσι αποφάσισε να ενταχθεί στο κομμουνιστικό κόμμα. Από τότε ξεκινάει μια περίοδος με διώξεις. Ο ίδιος, ωστόσο, έδειχνε να μη το βάζει κάτω.
Καθοριστικό αποδεικνύεται και το ταξίδι του στη Σοβιετική Ένωση του Στάλιν, το 1949. Εκεί γνωρίζει και τον Τούρκο ποιητή Ναζίμ Χικμέτ, ο οποίος του διηγείται τις άθλιες συνθήκες επιβίωσης του λαού του. Στην αυτοβιογραφία του, ο Νερούδα, αναφέρει χαρακτηριστικά γι’ αυτό του το ταξίδι: «Αγάπησα με την πρώτη ματιά τη σοβιετική γη και κατάλαβα ότι απ’ αυτήν, όχι μόνον προέκυπτε ένα ηθικό μάθημα για όλες τις γωνιές της ανθρώπινης ύπαρξης, αλλά θα προέκυπτε και το μεγάλο πέταγμα»!
Το 1950 γράφει ένα άκρως πολιτικό έργο το οποίο θεωρείται ακόμα και σήμερα ένα από τα σπουδαιότερά του. Το «Canto general» που αποτελείται από 231 ποιήματα και πάνω από 15.000 στίχους, οι οποίοι αφηγούνται την ιστορία της Λατινικής Αμερικής. Το επικό αυτό έργο μελοποιήθηκε από τον Μίκη Θεοδωράκη.
Οι δυο τους είχαν συναντηθεί πρώτη φορά το 1966 στο Παρίσι. Η μεταξύ τους χημεία ήταν ξεκάθαρη. Το 1971 ο Χιλιανός ποιητής καλεί τον Έλληνα συνθέτη στη χώρα της Λατινικής Αμερικής. Οι δυο τους συναντιούνται με τον πρώτο Μαρξιστή πρόεδρο της Χιλής, τον Σαλβαδόρ Αλιέντε.
Μιλάνε για την κατάσταση που επικρατεί στη Χιλή. Λίγο πριν φύγει από τη χώρα ο Θεοδωράκης, ο Αλιέντε του χαρίζει τους δυο τόμους του «Canto general» και τον διαβεβαιώνει πως έχει λύσει όλα τα προβλήματα της χώρας εκτός από ένα: το πρόβλημα του στρατού. «Θα το λύσω όμως με τον στρατηγό Πινοσέτ, που τον εμπιστεύομαι», λέει ο Αλιέντε στον Θεοδωράκη και τον αποχαιρετά.
Το πραξικόπημα και ένας θάνατος άλυτο μυστήριο που κρατά 45 χρόνια
Τα λόγια αυτά του Αλιέντε προκαλούν ανατριχίλα σήμερα, δεδομένου πως δυο χρόνια αργότερα, στις 11 Σεπτεμβρίου του 1973, ο στρατηγός Πινοσέτ ήταν αυτός που με ένα αιματηρό πραξικόπημα τον ανέτρεψε και βύθισε τη Χιλή σε ένα σκοτεινό και σκληρό καθεστώς.
Ο Αλιέντε έπεσε νεκρός στη διάρκεια της πολιορκίας του προεδρικού μεγάρου από τους στρατιώτες του Πινοσέτ. Ο Νερούδα ήξερε πως πλησιάζει και η δική του ώρα και προετοιμάζει τη φυγή του. Δεν προλαβαίνει, ωστόσο, καθώς δυο εβδομάδες μετά την εκδήλωση του πραξικοπήματος, στις 23 Σεπτεμβρίου αφήνει την τελευταία του πνοή σε νοσοκομείο του Σαντιάγο όπου είχε μεταφερθεί έξι ώρες νωρίτερα. Την επόμενη ημέρα θα έφευγε από τη Χιλή.
Μέχρι και την πτώση της χούντας του Πινοσέτ το 1990, η επίσημη αιτία θανάτου του Νερούδα ήταν επιπλοκές από τον καρκίνο. Μέχρι τότε υπήρχαν μόνο ψίθυροι για το ότι το καθεστώς «έβγαλε από τη μέση» τον σπουδαίο ποιητή. Από τότε, ωστόσο, ξεκίνησε ένας μαραθώνιος από συγγενείς και φίλους προκειμένου να αποδειχθεί πως ο Νερούδα δολοφονήθηκε. 
Ο Μανουέλ Αράγια, οδηγός και προσωπικός βοηθός του Νερούδα, πολλές φορές στο παρελθόν είπε πως στον ποιητή χορηγήθηκε «θανατηφόρος ένεση» από πράκτορες του καθεστώτος Πινοσέτ, όταν νοσηλευόταν στην κλινική Σάντα Μαρία, το ίδιο νοσοκομείο όπου βρήκε τον θάνατο εννέα χρόνια αργότερα, επίσης υπό σκοτεινές συνθήκες, και ο πρώην πρόεδρος της Χιλής, Εδουάρδο Φρέι Μοντάλβα.
Τελικά, επίσημη έρευνα για τα αίτια θανάτου του Νερούδα ξεκίνησε το 2011. Τον Απρίλιο του 2013 έγινε η εκταφή του και ξεκίνησαν μια σειρά εξετάσεις προκειμένου να αποδειχθεί τι έχει συμβεί.
Το Νοέμβριο του 2013 βγαίνει μια ακόμα σειρά αποτελεσμάτων από τα οποία προκύπτει πως ο καρκίνος που είχε εξαπλωθεί είναι η αιτία του θανάτου του και πως απομένουν κάποιες τοξικολογικές εξετάσεις προκειμένου να κλείσει οριστικά η υπόθεση.
Αυτές οι τοξικολογικές εξετάσεις, ωστόσο, ανατρέπουν τα πάντα και αφήνουν ορθάνοιχτο το ενδεχόμενο της δηλητηρίασης και έτσι το 2015 διατάσσεται ένας νέος γύρος εξετάσεων στις οποίες θα αναζητούνταν ανόργανες ουσίες ή βαρέα μέταλλα στα λείψανα του Νερούδα για να προσδιοριστεί η άμεση ή η έμμεση αιτία του θανάτου του. Θα γινόταν, επίσης, έρευνα για το εάν υπήρχαν βλάβες στα κύτταρα ή πρωτεϊνικές βλάβες που προκλήθηκαν από κάποιον χημικό παράγοντα.
Τον Οκτώβριο του 2017, η ομάδα των 16 ειδικών από τον Καναδά, τη Δανία, τις ΗΠΑ, την Ισπανία και τη Χιλή, εκδίδουν ένα συγκλονιστικό πόρισμα. Σύμφωνα με αυτό, δίχως την παραμικρή αμφιβολία πλέον, ο Νερούδα δεν πέθανε από καρκίνο αλλά από ένα θανατηφόρο βακτήριο που εντοπίστηκε στα λείψανά του!
Η τελευταία σειρά εξετάσεων γίνεται αυτή την εποχή και τα αποτελέσματα της αναμένονται σε λίγες εβδομάδες από σήμερα. Οι επιστήμονες ερευνούν αν αυτό το βακτήριο αναπτύχθηκε από μόνο του ή δημιουργήθηκε σε κάποιο εργαστήριο και μπήκε στο σώμα του ποιητή με κάποια ένεση. Το μόνο σίγουρο μέχρι στιγμής είναι πως, όπως είπε και ο επικεφαλής της ομάδας των ειδικών, Δρ. Αουρέλιο Λούνα, «στο πιστοποιητικό δεν αναφέρεται η πραγματική αιτία θανάτου του Πάμπλο Νερούδα»!
