Ο Έλληνας αρχαιολόγος που κυνηγά τους αρχαιοκάπηλους σε όλο τον κόσμο

Ψάχνει και εντοπίζει τις παράνομες αρχαιότητες σε ολόκληρο τον κόσμο τινάζοντας στον αέρα δημοπρασίες. Η επίμονη δουλειά του, συχνά αθόρυβη και στο παρασκήνιο των αστυνομικών ερευνών. Της Μαργαρίτας Τζαγκαράκη Ο Χρήστος Τσιρογιάννης λάτρεψε την Αρχαιολογία από μικρός και πολύ γρήγορα αποφάσισε ότι αυτό που θέλει να κάνει στη ζωή του είναι να μάθει ο κόσμος την ανεπανόρθωτη ζημιά που προκαλούν οι αρχαιοκάπηλοι στην πολιτιστική κληρονομιά.

Σπούδασε Αρχαιολογία και Ιστορία της Τέχνης στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Έλαβε το διδακτορικό του από το Πανεπιστήμιο του Cambridge με τη μελέτη του για το Διεθνές Κύκλωμα Αρχαιοκαπηλίας. Εργάστηκε στα υπουργεία Πολιτισμού και Δικαιοσύνης από το 1994 έως το 2008, συμμετέχοντας σε ανασκαφές σε όλη την Ελλάδα αλλά και στην καταγραφή των αρχαιοτήτων που βρίσκονταν σε ιδιωτικά χέρια. Από τον Αύγουστο του 2004 έως τον Οκτώβριο του 2008 συνεργάστηκε εθελοντικά με το Τμήμα Δίωξης Αρχαιοκαπηλίας της Ελληνικής Αστυνομίας στο υπουργείο Προστασίας του Πολίτη. Σήμερα, ο Χρήστος Τσιρογιάννης είναι αρχαιολόγος και ερευνητής παράνομων αρχαιοτήτων και διεθνών αρχαιοκαπηλικών κυκλωμάτων στο Πανεπιστήμιο της Γλασκόβης. Παράλληλα είναι επισκέπτης ερευνητής του πανεπιστήμιου του Ipswich στο Suffolk στην Αγγλία και διδάσκει στο πανεπιστήμιο του Cambridge και στο μοναδικό τμήμα για εγκλήματα εναντίον της τέχνης στο ARCA (Association for Research into Crimes against Art) στην Ιταλία διαβιβάζοντας τις γνώσεις του πάνω στα παράνομα αρχαιοκαπηλικά δίκτυα και τη μελέτη του φαινομένου της αρχαιοκαπηλίας στους μεταπτυχιακούς φοιτητές. – Πώς ασχοληθήκατε με την αρχαιολογία; «Οι γονείς μου είναι “υπεύθυνοι” για αυτό, διότι όταν ήμουν 4 ετών, γεννήθηκα το 1973, μου δείξανε στον Τύπο τις πρώτες φωτογραφίες από τα ευρήματα της Βεργίνας, του αείμνηστου καθηγητή Μανώλη Ανδρόνικου, και άρχισαν να μου λένε ότι είναι πολύ ωραίο και για την πατρίδα μας να ανασκάπτεται και να αποκαλύπτεται η πολιτιστική κληρονομιά της, να συντηρείται και να εκτίθεται στα μουσεία μας από όπου θα μπορούμε να τα θαυμάζουμε. Από τότε είπα ότι θα ήθελα να γίνω αρχαιολόγος. Ξεκίνησα σπουδάζοντας στην Αθήνα Αρχαιολογία και Ιστορία της Τέχνης στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο, και από το πρώτο καλοκαίρι, από το τέλος του πρώτου έτους πήγαινα εθελοντικά και αργότερα ως αμειβόμενος εργάτης σε αρχαιολογικές ανασκαφές των κατά τόπους αρχαιολογικών εφορειών αρχαιοτήτων». – Έχω διαβάσει διάφορους τίτλους για εσάς. Ο κυνηγός κλεμμένων αρχαιοτήτων, ο Έλληνας Ιντιάνα Τζόουνς. Τι είστε τελικά; «Ειδικά το Ιντιάνα Τζόουνς, μου φαίνεται πολύ άσχημο. Διότι ο κόσμος πρέπει να καταλάβει ότι ως ήρωας ο Ιντιάνα Τζόουνς είναι αρχαιοκάπηλος, δεν είναι αρχαιολόγος. Είναι ένας αρχαιοκάπηλος που παρουσιάζεται κινηματογραφικά ως αρχαιολόγος και μάλιστα καθηγητής αρχαιολογίας σε αμερικάνικο πανεπιστήμιο. Στην ουσία όμως αυτό που βλέπουμε ήδη από την πρώτη ταινία και μάλιστα από τις πρώτες σκηνές της πρώτης ταινίας είναι ότι μπαίνει μέσα σε ένα ιερό, σε μια σπηλιά που χρησιμοποιείται ως ιερό, κλέβει ένα χρυσό ειδώλιο και δραπετεύει με ένα υδροπλάνο και προσγειώνεται στις Ηνωμένες Πολιτείες όπου το παραδίδει σε ένα -πανεπιστημιακό μάλιστα- μουσείο λέγοντας ότι εδώ ανήκει. Αυτό είναι ένα εντελώς λανθασμένο μήνυμα πρόκειται ουσιαστικά για κλοπή ενός αντικειμένου και λαθραία εξαγωγή, κλοπή από το λαό στον οποίο ανήκει και λαθραία εξαγωγή από το κράτος στο οποίο βρισκόταν και το δημιούργησε για συγκεκριμένο σκοπό και για συγκεκριμένη χρήση και πηγαίνει σε ένα ξένο μουσείο το οποίο το κατέχει παρανόμως. Αυτό είναι το μήνυμα που περνάει υποδορίως μέσω αυτής της ταινίας που είναι εντελώς αντίθετο και ακριβώς ό,τι εγώ καταπολεμώ. Συνεπώς, ο τίτλος “Ιντιάνα Τζόουνς” που μου αποδίδεται είναι τουλάχιστον ατυχής… – Τι είναι λοιπόν ακριβώς αυτό που κάνετε; «Με ενδιαφέρει το έγκλημα της αρχαιοκαπηλίας σε όποια περιοχή κι αν λαμβάνει χώρα ανά τον κόσμο και η εις βάθος έρευνά του, ακαδημαϊκή έρευνά του ώστε να γίνει κατανοητό το φαινόμενο αυτό, οι λόγοι που το προκαλούν, οι άνθρωποι και οι εταιρείες, οι οργανισμοί που συμμετέχουν και ο τρόπος αντιμετώπισής του καθώς και η ταύτιση και ο επαναπατρισμός των κλοπιμαίων».

– Πόσα αρχαία αντικείμενα έχετε εντοπίσει; «Αυτή τη στιγμή έχω ξεπεράσει τα 1.100 αντικείμενα. Έχω δημοσιεύσει πολύ λιγότερα γιατί δεν έχω το χρόνο. Αυτό που κάνω εγώ στις δημοσιεύσεις μου είναι να αναλύω κάθε υπόθεση. Κάθε αντικείμενο λαμβάνει την έκταση ενός συγκεκριμένου ακαδημαϊκού ερευνητικού άρθρου γιατί επιθυμώ να δώσω όλο το ιστορικό του αντικειμένου και να δείξω σε αυτούς που το κατέχουν παράνομα ότι υπάρχουν όλα τα απαραίτητα στοιχεία για τα οποία δεν μπορούν να αδιαφορήσουν οι ίδιοι πλέον γιατί είναι και δημοσιευμένα. Επομένως αυτό αποτελεί έναν έξτρα μοχλό πίεσης για τον επαναπατρισμό». – Πόσα από αυτά τα αντικείμενα τα οποία έχετε εντοπίσει είναι ελληνικά; «Εδώ θα πρέπει να γίνει κάποιος διαχωρισμός που θα πρέπει να γίνει κατανοητός από όλους. Ένα αντικείμενο είναι ελληνικό εφόσον έχει παραχθεί στην Ελλάδα, είναι όμως και ελληνικό εφόσον έχει βρεθεί και από λαθρανασκαφή από την Ελλάδα. Αυτά τα δύο μπορεί να συμπίπτουν μπορεί και όχι. Άρα, η Ελλάδα μπορεί να διεκδικήσει ένα αντικείμενο μόνο εφόσον αποδείξει ότι προέρχεται λαθρανασκαφικά από το έδαφός της. Είτε έχει δημιουργηθεί στην Ελλάδα είτε όχι. Το λέω αυτό διότι υπάρχουν ελληνικά αντικείμενα που έχουν παραχθεί στην Ελλάδα κατά την αρχαιότητα αλλά έχουν εξαχθεί κατά την αρχαιότητα από την Ελλάδα και έχουν λαθρανασκαφεί προσφάτως από άλλες χώρες, όπως για παράδειγμα κυρίως από την Ιταλία. Για παράδειγμα, στην Ιταλία οι ετρουσκικοί τάφοι στη σημερινή Τοσκάνη, τα διάφορα ετρουσκικά νεκροταφεία αποτελούν το σημαντικότερο τόπο παγκοσμίως θα έλεγα, ακόμη περισσότερο και από την ίδια την Ελλάδα, ανεύρεσής αρχαίων ελληνικών αγγείων, αρχαίας ελληνικής κεραμικής. Και αυτό γιατί οι αρχαίοι Έλληνες καλλιτέχνες δημιουργούσαν κατά παραγγελία αγγεία και τα διακοσμούσαν στους πελάτες τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο περίφημος κρατήρας του Σαρπηδόνος που έχει ζωγραφιστεί από τον μεγαλύτερο σήμερα θεωρούμενο καλλιτέχνη ζωγράφο, Έλληνα της αρχαιότητας τον Ευφρόνιο και αποτελεί το πιο γνωστό αρχαιοκαπηλικό αντικείμενο, που έσπασε το ρεκόρ το φράγμα του 1 εκατ. δολαρίου για μία αρχαιότητα που ποτέ πουλήθηκε στο εμπόριο και είχε αγοραστεί από το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης και επί περίπου 35 χρόνια οι Ιταλοί δεν μπορούσαν να αποδείξουν ότι είχε λαθρανασκαφεί από ετρουσκικό τάφο στην Τοσκάνη το 1971 και ότι τους ανήκε. Τελικά αυτό αποδείχθηκε με την ανεύρεση των αρχαιοκαπηλικών αρχείων που έχουμε πλέον στη διάθεσή μας. Κατά συνέπεια τα αρχαία ελληνικά αγγεία που ανασκάπτονται στην Ιταλία, που λαθρανασκάπτονται, είναι ιταλική πολιτιστική κληρονομιά παρά το ότι δημιουργήθηκαν κατά την αρχαιότητα από Έλληνες καλλιτέχνες στην Ελλάδα». – Υπάρχουν κάποιες μεγάλες υποθέσεις που έχετε συνεργαστεί με τις ελληνικές αρχές; «Έχω συνεργαστεί με τις ελληνικές αρχές ως μέλος των αρχών όσο διέμενα και εργαζόμουν στην Ελλάδα. Ως αρχαιολόγος στο υπουργείο Πολιτισμού συνεργάστηκα τόσο με το τμήμα Δίωξης της ελληνικής αστυνομίας εθελοντικά για 4,5 χρόνια, από τον Αύγουστο το 2004 έως τον Δεκέμβριο του 2008 οπότε και έφυγα για την Αγγλία. Κατά τη διάρκεια αυτού του διαστήματος είχα την τύχη να προσκληθώ να είναι μέλος μίας ολιγομελούς ομάδας που δημιουργήθηκε στο υπουργείο Πολιτισμού για 1,5 χρόνο περίπου και αποτελείτο από εμένα ως αρχαιολόγο κυρίως όμως από τον εξαίρετο συνάδελφό σας τον Νικόλα τον Ζηργάνο, τον τότε διοικητή του τμήματος Δίωξης Αρχαιοκαπηλίας Ελληνικής Αστυνομίας τον εκλιπόντα Γεώργιο Γληγόρη και δύο δικηγόρους τον Κώστα Κυριόπουλο και τη Ρένια τη Σταματούδη που τώρα είναι διευθύντρια του Οργανισμού Πνευματικών Δικαιωμάτων και τον εισαγγελέα τότε Ιωάννη Διώτη. Αυτοί οι έξι αναλάβαμε να ερευνήσουμε τις μεγάλες υποθέσεις που εκκρεμούσαν για λογαριασμό του ελληνικού κράτους, υποθέσεις αρχαιοτήτων διεκδικήσεων, αλλά και να βρει και νέες υποθέσεις. Και αυτό πράξαμε και μέσα σε 1,5 χρόνο ολοκληρώθηκαν με 100% επιτυχία μεγάλες αυτές υποθέσεις που εκκρεμούσαν, όπως το χρυσό στεφάνι και άλλες τρεις σημαντικές αρχαιότητες από το μουσείο Getty».

«Κατόπιν ασχοληθήκαμε με υποθέσεις των μεγαλύτερων ιδιωτικών συλλογών του εξωτερικού, όπως της μεγαλύτερης συλλογής στον κόσμο, αυτής που ανήκει στην Shelby White και τον Leon Levy, απ’ όπου επαναπατρίσαμε το ανώτερο τμήμα μίας μαρμάρινης επιτύμβιας στήλης κι ένα ταφικό χάλκινο αγγείο, ένα κρατήρα ελληνιστικών χρόνων που είχε λαθρανασκαφεί από την Μακεδονία. Κατά τη διάρκεια αυτού του 1,5 έτους ξεκίνησε και μία άλλη διεκδίκηση, ταύτισα τρεις αρχαιότητες στο μουσείο Michael C. Carlos στην Ατλάντα των Ηνωμένων Πολιτειών και ήδη από τον Ιούνιο του 2007 έχω ενημερώσει το υπουργείο Πολιτισμού με έγγραφα, του οποίου έχω αντίγραφο και αριθμό πρωτοκόλλου, έχει ξεκινήσει η διεκδίκηση αλλά έκτοτε εκκρεμεί για άγνωστο σε μένα λόγο και δεν γνωρίζω και σε ποιο στάδιο βρίσκεται γιατί δεν έχει προχωρήσει. Το ίδιο χρονικό διάστημα ενημέρωνα συχνά την ηγεσία τότε του υπουργείου Πολιτισμού για όποιες αιτήσεις είχα κάνει σε οίκους δημοπρασιών, είτε αφορούσαν την Ελλάδα είτε αφορούσαν άλλες χώρες. Έκτοτε με τις ελληνικές αρχές απευθείας δεν έχω συνεργαστεί, γιατί ουδέποτε μου είχε ζητηθεί. Αντίθετα όποτε εγώ ανακαλύπτω αντικείμενα παράνομα που προέρχονται από την Ελλάδα αμέσως ειδοποιώ το Τμήμα Δίωξης της αρχαιοκαπηλίας της Ελληνικής αστυνομίας». – Και εκείνοι έρχονται σε επαφή μαζί σας στη συνέχεια; «Εκείνοι με ενημερώνουν ότι έλαβαν τις πληροφορίες, το αποδεικτικό υλικό που τους στέλνω και προωθούν τις υποθέσεις στο υπουργείο Πολιτισμού. Από το υπουργείο Πολιτισμού δεν έχω ακούσει ποτέ το παραμικρό. Παραδειγματικά μόνο θα σας αναφέρω την τελευταία χρονικά περίπτωση, της ταύτισης του μαρμάρινου τμήματος της σαρκοφάγου που έκανα στη Royal-Athena Galleries τη δεύτερη μεγαλύτερη γκαλερί στον κόσμο, στην Νέα Υόρκη τον Ιανουάριο είχα όλο το αποδεικτικό υλικό, τις φωτογραφίες, τα έγγραφα, τα χειρόγραφα σημειώματα, ονόματα, χρονολογίες τα πάντα, τα ονόματα των Ελλήνων εμπλεκομένων, του μεσάζοντος, του συντηρητή, την πορεία που ακολούθησε το αντικείμενο από την παράνομη εξαγωγή του από την Ελλάδα και στο εξής μέχρι να φτάσει στη Νέα Υόρκη, ενημέρωσα το τμήμα Δίωξης της Ελληνικής Αστυνομίας με ευχαρίστησαν, προώθησα την υπόθεση στο υπουργείο Πολιτισμού. Συνεργάστηκα επί 4 μέρες με τον βοηθό εισαγγελέα της Νέας Υόρκης για την υπόθεση του έστειλα όλο το αποδεικτικό υλικό αμέσως έκαναν έφοδο στην γκαλερί, κατέσχεσαν το αντικείμενο και με ενημέρωσε ότι θα γίνει η τελετή μετά από τρεις βδομάδες για την παράδοσή του στις ελληνικές αρχές. Έγινε η τελετή παραδόθηκε στον Έλληνα πρόξενο της Νέας Υόρκης και διάβασα από τον Τύπο ότι επίκειται ο επαναπατρισμός και η έκθεσή του στο ελληνικό αρχαιολογικό μουσείο. Σε όλη αυτή τη διαδικασία δεν εμφανίστηκε καμία ελληνική αρχή για να βοηθήσει».

– Η άποψή σας για τα Γλυπτά του Παρθενώνα; «Όταν μία χώρα αδυνατεί να προστατεύσει την πολιτιστική της κληρονομία ή ταυτόχρονα αδυνατεί και να διεκδικήσει όσα με αποδείξεις έχει και σε νομική βάση έχει να διεκδικήσει και δεν το κάνει, είναι πολύ λογικό να αδυνατεί να διεκδικήσει υποθέσεις άλλες οι οποίες δεν έχουν νομική βάση τέτοια που να μπορεί να κάνει πιο εύκολη την υπόθεση. Όσον αφορά στα Γλυπτά του Παρθενώνα, πώς θα κάνουμε μία διεκδίκηση που δεν έχει δυστυχώς νομική βάση μιας και το ελληνικό κράτος δεν υπήρχε και δεν υπήρχε και νομικό πλαίσιο για την προστασία των αρχαιοτήτων όταν αφαιρέθηκαν τα Γλυπτά. Το θέμα είναι αρχαιολογικό, είναι ηθικό, είναι επιστημονικό είναι ιστορικό αλλά δεν είναι νομικό. Εάν γίνει σε βάθος έρευνα στη  υπόθεση των Γλυπτών του Παρθενώνα και ανακαλυφθούν οι λεπτομέρειες που έχουν και νομική βαρύτητα που μπορεί να έχουν αναδυθεί στο ιστορικό των Γλυπτών μετά την αφαίρεσή τους και ανακαλυφθεί ότι ίσως μπορεί να υπάρξει και νομική βάση σε μία διεκδίκηση και αυτή η περίπτωση θα πρέπει να εξαντληθεί. Για αυτό όμως χρειάζεται ένα οργανωμένο κράτος, που δεν αλλάζει πολιτικές στο χώρο του πολιτισμού και στο χώρο των διεκδικήσεων. Που δεν αποφασίζει ένας υπουργός διαφορετικά από τον άλλο που θα έρθει. Που έχει μία σταθερή και οργανωμένη πολιτική ανεξαρτήτως κομματικών παρωπίδων και προσωπικών επιλογών του καθενός που αναλαμβάνει την ηγεσία του υπουργείου. Δεν θα πρέπει να εναποθέτουμε τις ελπίδες μας σε όσους κατέχουν παρανόμως ή ανηθίκως την κλεμμένη πολιτιστική μας κληρονομιά. Αντιθέτως θα πρέπει να ξεκινάμε από τις δικές μας δυνάμεις, να εξαντλήσουμε όλα τα μέσα που εμείς έχουμε κι αν στην πορεία κάποιος που κατέχει ένα κλεμμένο αντικείμενό μας φανεί πιο συνεργάσιμος αυτό θα είναι ένα πρόσθετο στοιχείο. Εδώ τι συμβαίνει… Δεν συνεργαζόμαστε μεταξύ μας, δεν εξαντλούμε όλα τα μέσα που έχουμε… Δεν μιλάω μόνο για τα Γλυπτά του Παρθενώνα μιλάω γενικώς. Σας ανέφερα παραδειγματικά την τελευταία υπόθεση που έβγαλα. Εάν δείτε την ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού για το αντικείμενο που ταύτισα και επαναπατρίζεται τώρα, θα δείτε ότι αναφέρεται ότι αυτό είναι αποτέλεσμα της συνεργασίας του υπουργείου Πολιτισμού με την εισαγγελία της Νέας Υόρκης. Δηλαδή μιλάμε για ένα Υπουργείο Πολιτισμού που καπηλεύεται τη δουλειά άλλων ερευνητών σε θέματα αρχαιοκαπηλίας. Όταν δεν μπορούμε να συνεργαστούμε σε απλούστερες υποθέσεις, μπορούμε να έχουμε ελπίδες μακροπρόθεσμα για επιτυχή διεκδίκηση άλλων πιο περίπλοκων υποθέσεων, όπως των Γλυπτών του Παρθενώνα;» – Πώς είδατε την ιστορία με την Αμφίπολη; «Απέφυγα εντελώς, παρότι ρωτήθηκα πολλές φορές, να σχολιάσω το θέμα της Αμφίπολης διότι θεωρώ ότι ένας αρχαιολόγος και ο οποιοσδήποτε πολίτης θα πρέπει να διαμορφώνει άποψη και να κρίνει εφόσον έχει πρόσβαση στο δημοσιευμένο ανασκαφικό υλικό. Αναμένω λοιπόν την επίσημη, συνολική αρχαιολογική δημοσίευση όλου του ευρήματος, προτού διαμορφώσω ιδία άποψη». – Στην Ελλάδα θα επιστρέφατε; «Επιστρέφω συνεχώς για διακοπές, για να δω φίλους και για διάφορες δίκες στις οποίες είμαι βασικός κατήγορος σε δίκες αρχαιοκαπηλίες που εκκρεμούν, πριν φύγω για την Αγγλία στα τέλη του 2008. Για παράδειγμα η περίφημη δίκη της Σχοινούσας όπου βρέθηκε και το περίφημο αρχείο των Σάιμς-Μιχαηλίδη όπου απεικονίζονται παράνομες αρχαιότητες προς πώληση εκκρεμεί εδώ και 11 χρόνια. Αυτό λέει πολλά για την υπόθεση». – Είχατε ενεργή συμμετοχή σε αυτήν την υπόθεση; «Ήμουν ένας από τους τρεις αρχαιολόγους που έστειλε το Υπουργείο Πολιτισμού για την καταγραφή των αντικειμένων ενώ συμμετείχα και σε μία από τις δύο εφόδους της Ελληνικής Αστυνομίας του τμήματος Δίωξης Αρχαιοκαπηλίας». – Δεν θα μπορούσατε να βοηθήσετε σε επαγγελματικό επίπεδο ερχόμενος στην Ελλάδα; «Πρώτα από όλα έχω ήδη ξεκαθαρίσει και στο παρελθόν ότι ο,τιδήποτε κάνω για την Ελλάδα θα είναι δωρεάν. Και ό,τι έχω κάνει, όπως και η τελευταία υπόθεση, την προσέφερα δωρεάν στην Ελλάδα. Είμαι Έλληνας και αισθάνομαι έτσι. Το δεύτερο είναι ότι και κατά το διάστημα που ασχολούμουν με τη μελέτη του φαινομένου της αρχαιοκαπηλίας και τη δίωξή του όσο εργαζόμουν στην Ελλάδα, έβρισκα πάρα πολλά εμπόδια στη έρευνά μου και από τη στιγμή που έφυγα από την Ελλάδα και συνεχίζω και στέλνω υποθέσεις στην Ελλάδα βλέπω μία τέλεια αδιαφορία από την πλευρά των περισσοτέρων, όχι όλων, υπηρεσιών η οποία μου δείχνει πως δεν υπάρχει λόγος να επιστρέψω. Από τη στιγμή που η έρευνά μου και τα αποτελέσματά της που είναι απτά επιτυγχάνονται στον καλύτερο βαθμό για την πατρίδα μου και για άλλες χώρες με το να είμαι στο εξωτερικό θα παραμείνω στο εξωτερικό». Δείτε όλα τα θέματα του Weekend Κράτα το Κράτα το Κράτα το