Γιατί η NASA εκτόξευσε μισό δισεκατομμύριο χάλκινες βελόνες σε τροχιά γύρω από τη Γη;

Κανείς δεν το θυμάται πια ή δεν το έμαθε ποτέ, αλλά κάποια στιγμή η Γη είχε τον δικό της τεχνητό μεταλλικό δακτύλιο, χάρη στις 500 εκατομμύρια χάλκινες βελόνες που εκτόξευσαν οι Αμερικανοί στο Διάστημα το 1963! Το Project West Ford, που έμεινε γνωστό στη NASA ως «Επιχείρηση Βελόνες», ήταν άλλη μια τεράστια επιχείρηση που πυροδότησε η παράνοια του Ψυχρού Πολέμου και το σαμποτάζ που φοβούνταν οι ΗΠΑ ότι θα έκαναν οι Σοβιετικοί στις επίγειες επικοινωνίες τους, τα υποθαλάσσια καλώδια δηλαδή, διακόπτοντας την απρόσκοπτη ροή της πληροφορίας. Κι έτσι σκέφτηκαν απλά: πού δεν μπορούν να φτάσουν ακόμα οι Ρώσοι; Στην ιονόσφαιρα. Η ιονόσφαιρα μαστιζόταν όμως από απρόβλεπτες ηλιακές καταιγίδες, κι έτσι έπρεπε να στρέψουν το βλέμμα τους ακόμα πιο ψηλά, στο ίδιο το Υπερπέραν! Η πρώτη απόπειρα του 1961 στέφθηκε από απόλυτη αποτυχία, αν και το 1963 η NASA τα κατάφερε: έφτιαξε τον χάλκινο δακτύλιο γύρω από τη Γη και τον δοκίμασε με επιτυχία. Σήμερα, οι περισσότερες από αυτές τις διαστημικές βελόνες έχουν καταπέσει στη Γη, αν και οι επιστήμονες εκτιμούν ότι χιλιάδες από δαύτες συνεχίζουν να βρίσκονται σε τροχιά γύρω από τον πλανήτη μας, ως υπόμνηση της τρέλα μιας εποχής και των ακροτήτων του ακήρυχτου Ψυχρού Πολέμου. Η ιστορία της μετατροπής της Γης σε Κρόνο παραμένει ωστόσο εντελώς ενδιαφέρουσα…

Η προϊστορία του Project West Ford

Το καλοκαίρι του 1963, την ίδια χρονιά που ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ έκανε τη μεγαλειώδη πορεία του στην Ουάσιγκτον και η λαϊκή τρέλα της Beatlemania γεννιόταν στις ΗΠΑ, ένα άλλο κατακλυσμιαίο γεγονός λάμβανε χώρα με τη δέουσα μυστικότητα: η NASA εκτόξευε μισό δισεκατομμύριο χάλκινες βελόνες (με πάχος σαν μουστάκια γάτας, όπως ήταν η επιστημονικότατη περιγραφή!) σε τροχιά γύρω από τον πλανήτη μας, προσπαθώντας να φορέσει έναν δακτύλιο στη Γη. Ως το τρανότερο ίσως παράδειγμα ψυχροπολεμικής υστερίας και μιλιταριστικής νοοτροπίας, το Project West Ford ενσάρκωνε τις πρώιμες αυτές στιγμές της κατάκτησης του Διαστήματος από σπόντα, καθώς ο σκοπός του ήταν να απαλλάξει τις ΗΠΑ από την επαπειλούμενη δολιοφθορά των Σοβιετικών. Η αμερικανική Αεροπορία και το υπουργείο Άμυνας οραματίστηκαν λοιπόν τον χάλκινο δακτύλιο ως τη μεγαλύτερη ραδιοφωνική κεραία που είχε φτιάξει ποτέ η ανθρωπότητα. Ο σκοπός της ήταν να προστατεύσει τις μεγάλης εμβέλειας επικοινωνίες του έθνους από την ολοένα και αυξανόμενη επιθετικότητα της ΕΣΣΔ, καθώς ο «κόκκινος» εχθρός έμοιαζε πλέον απειλητικότερος από ποτέ. Είμαστε στα τέλη της δεκαετίας του 1950, όταν οι τηλεπικοινωνίες βασίζονταν είτε σε υποθαλάσσια καλωδίωση είτε στα υπέργεια ραδιοκύματα της ιονόσφαιρας. Παρά το γεγονός ότι έμοιαζαν ρωμαλέες, δεν ήταν ωστόσο καθόλου άτρωτες: αν έκοβαν οι Σοβιετικοί τα υπόγεια τηλεφωνικά και τηλεγραφικά καλώδια, τότε η Αμερική θα έπρεπε να βασιστεί στις ραδιοεκπομπές. Αλλά η αξιοπιστία της ιονόσφαιρας, του ατμοσφαιρικού στρώματος δηλαδή που έκανε δυνατές τις ραδιοφωνικές εκπομπές μεγάλου βεληνεκούς, ήταν στο έλεος του ήλιου, καθώς διακόπτονταν συχνά πυκνά από ηλιακές καταιγίδες. Ο αμερικανικός Στρατός εντόπισε λοιπόν το πρόβλημα, πανικός επικράτησε στην κυβέρνηση και όλοι έψαχναν τώρα στο εσωτερικό των ΗΠΑ μια λύση, καθώς το σοβιετικό σαμποτάζ είχε λογιστεί πιθανότατο. Μια πιθανή απάντηση στο πιεστικό πρόβλημα ήρθε το 1958 από το περίφημο MIT και το ακόμα γνωστότερο στην εποχή του εργαστήριο Lincoln Labs, μια ερευνητική δομή μέσα σε αεροπορική βάση της Βοστόνης. Η «Επιχείρηση Βελόνες», όπως ήταν αρχικά γνωστό το φιλόδοξο πρόγραμμα, ήταν μια ιδέα του Walter E. Morrow. Ο επιστήμονας σκέφτηκε πως αν η Γη διέθετε ένα μόνιμο ραδιοφωνικό κάτοπτρο, με τη μορφή ενός χάλκινου δακτυλίου σε τροχιά γύρω από τη Γη, τότε οι αμερικανικές τηλεπικοινωνίες θα έμεναν στο απυρόβλητο τόσο των ηλιακών διαταραχών όσο και των ρωσικών μηχανορραφιών. Το πλάνο του Morrow έσωζε λοιπόν την Αμερική από την ομολογουμένως δεινή θέση στην οποία είχε πιστέψει ότι περιήλθε, κι έτσι τώρα όλοι δούλευαν πυρετωδώς για να κρατήσουν τις τηλεπικοινωνίες άθικτες. Αν και το απόκοσμο σχέδιό του ούτε το πρώτο ήταν που έψαχνε να δαμάσει το Υπερπέραν ούτε και το πιο τρελό φυσικά, καθώς διάφορα εξωφρενικά πλάνα για την κατασκευή πλανητικών ραδιοφωνικών κατόπτρων είχαν κατά καιρούς προταθεί. Μνεία αξίζει στον θρύλο της επιστημονικής φαντασίας Άρθουρ Κλαρκ, ο οποίος πρότεινε το 1945 να χρησιμοποιηθεί το ναζιστικό οπλοστάσιο των διαβόητων πυραύλων V2 για να στηθεί ένα εκτεταμένο σύστημα κεραιών σε «γεωστατική τροχιά» γύρω από τη Γη. Τόσο προφητικό ήταν μάλιστα το όραμα του μεγάλου γραφιά που οι σημερινοί τηλεπικοινωνιακοί δορυφόροι, που κατοικούν στα σταθερά αυτά σημεία πάνω από τον πλανήτη μας, λέγεται ότι βρίσκονται σε «Τροχιά Κλαρκ»! Πέρα από την επιστημονική φαντασία όμως, αμερικανοί επιστήμονες είχαν αποπειραθεί να χρησιμοποιήσουν τη Σελήνη ως τηλεπικοινωνιακό αναμεταδότη, ένας άθλος που θα ολοκληρωνόταν ήδη από το 1946 με το Project Diana, που θα άξιζε ιδιαίτερης αναφοράς. Ένα ακόμα πιο φιλόδοξο πλάνο σκαρώθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1960 (Project Echo), που έψαχνε να εγκαταστήσει ένα ζεύγος από κάτοπτρα μικροκυμάτων σε τροχιά μέσω φουτουριστικών μεταλλικών μπαλονιών…

Πώς θα γινόταν το μαγικό

Σύμφωνα με τις τεχνικές προδιαγραφές της «Επιχείρησης Βελόνες», κάθε χάλκινο καλώδιο θα είχε μήκος στα 1,8 εκατοστά. Το μισό δηλαδή από το μήκος κύματος του σήματος μετάδοσης των 8 GHz που εξέπεμπε η Γη, κάτι που θα μετέτρεπε κάθε χάλκινο νήμα σε αυτό που είναι γνωστό ως διπολική κεραία! Οι ραδιοκεραίες αυτές θα διευκόλυναν τις μεγάλης εμβέλειας ραδιοφωνικές εκπομπές χωρίς να βασίζονται στην άστατη και ευμετάβλητη ιονόσφαιρα. Μπορεί σήμερα να μην μπορεί κανείς να φανταστεί πώς θεωρήθηκε καλή ιδέα να γεμίσεις το Διάστημα με μικροσκοπικές μεταλλικές ίνες, μιλάμε ωστόσο για μια εποχή που η διαστημική περιπέτεια ήταν στα σπάργανα. Το Project West Ford γεννήθηκε σε μια περίοδο που ο άνθρωπος δεν είχε πατήσει το πόδι του στο Σύμπαν, την ίδια ώρα που τη NASA διαφέντευαν στρατηγοί και συνταγματάρχες. Και βέβαια κάθε ανθρώπινος δορυφόρος και διαστημόπλοιο δεν είχε εγκαταλείψει ακόμα το σχεδιαστήριο. Αλλά και χωρίς αυτά, τίποτα δεν μπορούσε να συγκριθεί με την απειλή του κομμουνισμού που πλανιόταν σαν φάντασμα πάνω από τη Δύση, κι έτσι κάθε πρόβλημα έπρεπε λοιπόν να υπερπηδηθεί για να διασωθεί η τηλεπικοινωνιακή ρώμη των ΗΠΑ. Όταν η «Επιχείρηση Βελόνες» εγκρίθηκε από κυβερνητικούς και στρατιωτικούς κύκλους, μετονομάστηκε σε «West Ford», από τη διπλανή κωμόπολη της Μασαχουσέτης, Westford. Όσο το ακραίο πλάνο αναπτυσσόταν όμως, τόσο πλήθαιναν οι αναφορές για τις συνέπειες που θα επέφερε σε μια σειρά τομέων. Οι αστρονόμοι, για παράδειγμα, ανησυχούσαν ότι το μεταλλικό αυτό νέφος θα σμπαράλιαζε τις αστρονομικές παρατηρήσεις, την ίδια ώρα που όλοι είχαν στον νου τους τι θα γινόταν με τα διαστημικά αυτά σκουπίδια που θα έφερναν ανενόχλητα γυροβολιές πάνω από τη Γη. Αν και όλα αυτά υπερπηδήθηκαν τελικά στα γρήγορα καθώς προείχε η εθνική ασφάλεια αλλά και η διατήρηση της αμερικανικής υπεροχής στην ψυχροπολεμική κούρσα. Το Space Science Board της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών έκανε μια σειρά μυστικών επαφών για να καταλαγιάσει τους φόβους των αστρονόμων και το 1961 επιστρατεύτηκε ακόμα και ο πρόεδρος Κένεντι ώστε να συμβιβάσει τις αντίθετες πλευρές. Το τελικό πλάνο, που προέκυψε με την ευθεία παρεμβολή του Λευκού Οίκου, κατέληξε ότι οι διαστημικές βελόνες θα τοποθετούνταν σε χαμηλή τροχιά, ώστε να επιστρέψουν τα χάλκινα καλώδια στη γήινη επικράτεια το πολύ σε δύο χρόνια και να μην αφήσουν διαστημικά υπολείμματα πίσω τους. Συμφωνήθηκε μάλιστα να μη φτιαχτεί νέος δακτύλιος πριν μελετηθούν επαρκώς οι περιβαλλοντικές και άλλες επιπτώσεις του πρώτου. Παρά το γεγονός ότι οι ανησυχίες της παγκόσμιας αστρονομικής κοινότητας κατευνάστηκαν και οι εντάσεις κόπασαν, κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει τι θα συμβεί αν διασκορπίσεις 20 κιλά χάλκινων συρμάτων στο Διάστημα…

Η ολοκλήρωση της μετατροπής της Γη σε Κρόνο

Το ημερολόγιο έγραφε 21 Οκτωβρίου 1961 όταν η NASA εκτόξευσε στο Σύμπαν το πρώτο φορτίο των διπολικών κεραιών του West Ford. Την επόμενη μέρα έγινε βέβαια αντιληπτό ότι οι βελόνες δεν είχαν εγκαταλείψει ποτέ τη διαστημική κάψουλα και, ακόμα χειρότερα, η τραγική μοίρα τους δεν εντοπίστηκε ποτέ επακριβώς! «Οι ΗΠΑ μολύνουν το Διάστημα», διάβαζες στο πρωτοσέλιδο της σοβιετικής εφημερίδας «Pravda», με την κατακραυγή να είναι οικουμενική. Η Αμερική εξαναγκάστηκε σε ταπεινωτική δήλωση πριν λάβει το ραπόρτο από τον ΟΗΕ ότι θα πρέπει να συμβουλευτεί την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα πριν αποπειραθεί δεύτερη εκτόξευση των χάλκινων μαραφετιών. Ταυτοχρόνως, πολλοί είχαν τις αμφιβολίες τους για το ίδιο το πλάνο, θεωρώντας πως πρόκειται για μασκαρεμένη στρατιωτική επιχείρηση. Και δεν ήταν μόνο οι κυβερνήσεις που μπλέχτηκαν στον ψυχροπολεμικό χορό, καθώς ακόμα και προβεβλημένοι επιστήμονες, όπως ο περίφημος αστρονόμος του Κέιμπριτζ, Fred Hoyle, κατηγόρησε τις ΗΠΑ ότι προωθούν μυστικό στρατιωτικό σχέδιο αποκαλώντας το West Ford ως «διανοητικό έγκλημα». Μέσα στο κλίμα των διεθνών αυτών αντιδράσεων έλαβε χώρα η δεύτερη, και πετυχημένη αυτή τη φορά, εκτόξευση των χάλκινων βελονών στις 9 Μαΐου 1963. Αυτή τη φορά το φορτίο διασκορπίστηκε στο Διάστημα σύμφωνα με τον σχεδιασμό, στα 3.500 χιλιόμετρα από τη Γη, μπαίνοντας σε μια τροχιά που διέτρεχε Βόρειο και Νότιο Πόλο. Στους δοκιμαστικούς ελέγχους, οι φωνητικές εκπομπές μεταξύ Καλιφόρνια και Μασαχουσέτης ήταν καθαρότατες και όλα τα τεχνικά χαρακτηριστικά του δακτυλίου χαρακτηρίστηκαν επιτυχημένα. Όσο τα χάλκινα δίπολα διασκορπίζονταν όμως στο Διάστημα ακόμα περισσότερο, τόσο μικρότερη γινόταν η εμβέλεια των εκπομπών, παρά το γεγονός ότι το πείραμα απέδειξε ότι η βασική αρχή της συλλογιστικής ήταν σωστή. Όχι ότι κόπασαν βέβαια οι ανησυχίες και η καχυποψία πίσω από τον επικοινωνιακό δακτύλιο των Αμερικανών, καθώς είμαστε στον κολοφώνα του Ψυχρού Πολέμου και κανείς δεν πιστεύει τον άλλον για τίποτα. Ενδεικτική είναι εδώ η στάση κορυφαίων επιστημόνων της εποχής, όπως ο βρετανός αστρονόμος Sir Bernard Lovell, ο οποίος δήλωσε δημοσίως: «Η ζημιά έγκειται όχι μόνο στο ίδιο το πείραμα, αλλά στη λογική που το φέρνει σε πέρας χωρίς διεθνή συναίνεση και μέσα προστασίας». Και μάλλον δεν είχαν άδικο, καθώς η πρόσφατη αμερικανική διαστημική δραστηριότητα της είχε κολλήσει τη ρετσινιά του παράτολμου και απρόσεκτου, όπως ας πούμε με την πυρηνική δοκιμή που έκαναν οι ΗΠΑ σε μεγάλο υψόμετρο το 1962 (το τρομακτικότατο Starfish Prime) και διασκόρπισε επικίνδυνη ραδιενεργή ακτινοβολία στις τέσσερις γωνιές της Γης.

Η σημερινή μοίρα του γήινου δακτυλίου

Η τελική τύχη των διαστημικών βελονών περιβάλλεται ακόμα και σήμερα από ένα πέπλο μυστηρίου, ή ένα νέφος αβεβαιότητας, αν προτιμάτε, απότοκο των πλημμελών υπολογισμών της πρώιμης αυτής εποχής της διαστημικής κούρσας. Εξαιτίας του μικροσκοπικού βάρους των χάλκινων συρμάτων, οι επιστήμονες της NASA υπέθεσαν ότι μέσα σε εφτά χρόνια θα έχουν καταπέσει στη Γη και πράγματι αναρίθμητα από δαύτα (τόσο του 1961 όσο και του 1963) ακολούθησαν το πλάνο. Πολλές βελόνες εντοπίστηκαν αργότερα θαμμένες κάτω από τους πάγους των δύο γήινων πόλων. Αλλά δεν επέστρεψαν όλες στη γήινη ατμόσφαιρα. Και σίγουρα δεν επέστρεψαν οι δύο διαστημικές κάψουλες που τις μετέφεραν εκεί πάνω! Χάρη σε ένα κατασκευαστικό ψεγάδι, χιλιάδες συστάδες από χάλκινες κεραίες βρίσκονται ακόμα σε τροχιά γύρω από τη Γη. Η Ευρωπαϊκή Διαστημική Υπηρεσία δημοσίευσε το 2001 τη μελέτη της για τη μοίρα των χάλκινων αυτών σμηνών από τις δύο αποστολές του West Ford. Αντίθετα από τα μεμονωμένα χάλκινα σύρματα, τα συμπλέγματα που έχουν δημιουργήσει οι βελόνες (εξαιτίας ενός τζελ που θα έλιωνε υποτίθεται στο κενό του Διαστήματος, αν και κάτι τέτοιο δεν συνέβη ποτέ) θα παραμείνουν στο Διάστημα για αρκετές δεκαετίες, με τα διαστημικά αυτά συντρίμμια να αποτελούν ενδεχόμενο κίνδυνο για τις μελλοντικές αποστολές. Στον τελικό κατάλογο με τα διαστημικά σκουπίδια που έχουμε ήδη προλάβει να γεμίσουμε τα εξώτατα του πλανήτη μας, τα χάλκινα αυτά υπολείμματα αντιπροσωπεύουν βέβαια ένα πολύ μικρό ποσοστό, έχουν ωστόσο στα σίγουρα την πιο παράξενη ιστορία να διηγηθούν. Όσο για τη λειτουργικότητά τους, παρέμεινε περιορισμένη και συντομότατη. Ήδη από το 1962 είχε εκτοξευτεί ο πρώτος σύγχρονος τηλεπικοινωνιακός δορυφόρος (Telstar), αναμεταδίδοντας τηλεοπτικά σήματα κατά μήκος του Ατλαντικού για δύο ώρες την ημέρα. Από την επόμενη χρονιά, ο γήινος δακτύλιος του Project West Ford πέρασε στα αζήτητα, αν και συνεχίζει να υφίσταται εκεί πάνω ως τρανό μνημείο του ανθρώπινου παραλογισμού… Δείτε όλα τα θέματα του Weekend