Τετάρτη 30 Μαρτίου, η Ρούλα Πισπιρίγκου η μητέρα των τριών νεκρών παιδιών από την Πάτρα οδηγείται φορώντας χειροπέδες στη ΓΑΔΑ κατηγορούμενη για τον θάνατο της 9χρονης κόρης της Τζωρτζίνας. Η ελληνική κοινωνία φανερά σοκαρισμένη παρακολουθεί λεπτό προς λεπτό τις εξελίξεις που αφορούν την υπόθεση. Η 33χρονη επιμένει πως είναι αθώα. Μάλιστα για να αποδείξει την αθωότητά της ζητά να περάσει από ανιχνευτή ψεύδους…
Τι είναι όμως η μέθοδος ανίχνευσης αλήθειας και ψεύδους; Μπορεί τελικά να βοηθήσει ώστε να αποσαφηνιστεί ο ρόλος της Ρούλας Πισπιρίγκου στον θάνατο της Τζωρτζίνας; Το εν λόγω τεστ είναι αξιόπιστο; Μπορεί να βοηθήσει στη διαλεύκανση ανάλογων περιπτώσεων; Μπορούν οι ανακριτικές και δικαστικές Αρχές να κάνουν ευρεία χρήση της μεθόδου με ασφαλή αποτελέσματα;
Τις απαντήσεις στα ερωτήματα του Newsbeast δίνει η νευροψυχολόγος, διδάκτωρ Νευρολογίας, και τέως Λέκτορας του Πανεπιστημίου Κρήτης Νιόνια Βαλλιανάτου η οποία όπως τονίζει μιλάει και εξ ονόματος του ψυχιάτρου, ψυχοφαρμακολόγου, διδάκτορα νευροφυσιολογίας και καθηγητή (πλέον έχει βγει σε σύνταξη) κλινικής ψυχολογίας επίσης του Πανεπιστημίου Κρήτης, Ιωάννη Νέστορος με τον οποίο συνεργάζονται εδώ και πολλά χρόνια.
«Από το 1950 μέχρι σήμερα χρησιμοποιήθηκαν πολλά μέσα για να διερευνηθεί εάν κάποιος λέει αλήθεια ή ψέματα»
Κάνοντας μία αναδρομή στις τεχνικές και τα μέσα που έχουν χρησιμοποιηθεί μέχρι σήμερα ώστε να ανιχνευτεί εάν κάποιος λέει αλήθεια ή ψέματα η Νιόνια Βαλλιανάτου μας εξηγεί πώς «από το ανθρώπινο βασανιστήριο του ορού του αλήθειας» φτάσαμε στην πιο ασφαλή και επιστημονικά τεκμηριωμένη μέθοδο που δεν είναι άλλη από την ανίχνευση αλήθειας ή ψεύδους με προκλητά δυναμικά.
«Από τη δεκαετία του 50 και μετά χρησιμοποιήθηκαν πολλά μέσα προκειμένου να ανιχνευτεί ή να διερευνηθεί εάν κάποιος λέει αλήθεια ή ψέματα. Στην αρχή είχε χρησιμοποιηθεί ο φαρμακευτικός ορός της αλήθειας, δηλαδή η χορήγηση κάποιων συγκεκριμένων φαρμάκων. Αυτή η μέθοδος θεωρήθηκε ανθρώπινο βασανιστήριο και σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και σύμφωνα με τον ΟΗΕ (ήταν και η περίοδος Ψυχρού Πολέμου) και έτσι γρήγορα αποσύρθηκε» επισημαίνει.
«Κατόπιν ιδιαίτερα στην Αμερική και στην Αγγλία αλλά πιο πολύ στην Αμερική είχε χρησιμοποιηθεί και ακόμη χρησιμοποιείται από κάποιους η μέθοδος του παλμογράφου ή πολυγράφου ή ανιχνευτή ψεύδους. Πρόκειται για αυτό που σίγουρα έχουν δει πάρα πολλοί άνθρωποι στην τηλεόραση να παίρνουν ουσιαστικά παλμούς από το δάχτυλο, να μετριέται η αναπνοή και να αξιολογείται και η εφίδρωση του ατόμου όταν απαντά σε μία ερώτηση. Αυτό επίσης είχε πολύ μεγάλη απόκλιση αλήθειας δηλαδή ήταν μειωμένης αξιοπιστίας γιατί βεβαίως ένα άτομο ιδρώνει ή έχει ταχυπαλμία ή έχει ταχύπνοια ακόμη κι όταν έχει απλά άγχος όχι μόνο όταν λέει ψέματα» συμπληρώνει.
«Ο παλμογράφος δεν θεωρείται επιστημονικό εργαλείο γι’ αυτό χρησιμοποιείται και ως παιχνίδι»
Εστιάζοντας στη μέθοδο του παλμογράφου ή πολυγράφου ή ανιχνευτή ψεύδους η νευροψυχολόγος, διδάκτωρ Νευρολογίας, και τέως Λέκτορας του Πανεπιστημίου Κρήτης υπογραμμίζει «δε θεωρείται επιστημονικό εργαλείο γι’ αυτό έχει χρησιμοποιηθεί ακόμη και σε τηλεπαιχνίδι. Μπορεί κανείς να το βρει σε μορφή παιχνιδιού ακόμη και σε διάφορα καταστήματα παιχνιδιών. Έχει μειωμένη αξιοπιστία και βεβαίως πάρα πολλοί οι οποίοι είχαν περάσει τότε τη μέθοδο του παλμογράφου ή πολυγράφου ή ανιχνευτή ψεύδους (ήταν τρεις οι ονομασίες του) μπορούσαν πολύ εύκολα να το ξεγελάσουν».
Τι είναι το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα με γνωστικά προκλητά δυναμικά;
«Από το 1990 και μετά μία υπάρχει μία κλινική νευροεπιστημονική, νευρολογική μέθοδος το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα που όλοι το ξέρουμε και συγκεκριμένα μία εξειδικευμένη λειτουργία του ηλεκτροεγκεφαλογραφήματος τα γνωστικά προκλητά δυναμικά. Τι εννοούμε με αυτό; Το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα καταγράφει την εγκεφαλική δραστηριότητα του ατόμου σε ηρεμία.
Τα γνωστικά προκλητά δυναμικά είναι μία μέθοδος ηλεκτροεγκεφαλογραφήματος και καταγράφουν τη δραστηριότητα του εγκεφάλου μετά τη χορήγηση ενός γνωστικού ερεθίσματος. Όταν λέμε γνωστικό ερέθισμα είναι κάτι που διεγείρει τις γνωστικές λειτουργίες είναι δηλαδή είτε ένα ακουστικό, είτε ένα οπτικό ερέθισμα» εξηγεί η νευροψυχολόγος και συνεργάτης του ψυχιάτρου Ιωάννη Νέστορος.
«Τα γνωστικά προκλητά δυναμικά χρησιμοποιούνται στην καθημερινή κλινική πράξη. Κάνοντας μία κλινική πράξη, μία κλινική αξιολόγηση για κάποια άτομα τα οποία υπέφεραν από αμνησία μετά από εργατικό ατύχημα ή παραπονούνταν για αμνησία βρέθηκε ότι κάποιοι παραπονούνταν και έλεγαν ότι έχουν αμνησία ενώ ουσιαστικά δεν είχαν» συμπληρώνει.
«Από εκεί ξεκίνησε και η εφαρμογή της μεθόδου στην δικανική της, στη νομική της φύση και φτάσαμε μετά από μεγάλη εξέλιξη ειδικά μετά το 1998 – 1999 στην ανίχνευση αλήθειας ή ψεύδους με τη μέθοδο των γνωστικών προκλητών δυναμικών. Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι πρόκειται για μία νευροεπιστημονική μέθοδο, ιατρική πράξη η οποία δεν έχει καμία σχέση ούτε με τον ορό αλήθειας ούτε με τον ανιχνευτή ψεύδους. Είναι κάτι εντελώς διαφορετικό, ουσιαστικά καταγράφεται η εγκεφαλική δραστηριότητα του ατόμου όταν λέει αλήθεια ή όταν λέει ψέματα».
Πώς λειτουργεί το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα με γνωστικά προκλητά δυναμικά; Βήμα προς βήμα η διαδικασία
Το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα με γνωστικά προκλητά δυναμικά λειτουργεί όπως ακριβώς όπως το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα, ξεκαθαρίζει η Νιόνια Βαλλιανάτου μιλώντας στο Newsbeast και περιγράφει αναλυτικά τη διαδικασία που ακολουθείται.
«Το άτομο κάθεται αναπαυτικά σε μία καρέκλα και συνδέεται με ηλεκτρόδια όπως ακριβώς όταν κάνει ηλεκτροεγκεφαλογράφημα. Τοποθετούμε ηλεκτρόδια στο τριχωτό της κεφαλής, τα κολλάμε σε συγκεκριμένες περιοχές οι οποίες ξέρουμε από άλλες έρευνες που έχουν γίνει ότι ενεργοποιούνται, διεγείρονται, λειτουργούν περισσότερο όταν το άτομο λέει αλήθεια ή όταν λέει ψέματα.
Για παράδειγμα εγώ μπορεί λεκτικά να πω ότι τώρα είναι νύχτα ο εγκέφαλος όμως να ξέρει ότι ακόμη είναι ημέρα, υπάρχει φως. Άρα τη στιγμή που εγώ λεκτικά θα πω ότι ”ναι είναι νύχτα” ο εγκέφαλος, η εγκεφαλική δραστηριότητα, η κυματομορφή η οποία εκλύεται (και όταν λέμε κυματομορφή είναι αυτό το οποίο βλέπουμε και σε ένα απλό καρδιογράφημα οι γραμμές, τα κύματα) ανεβαίνει σημαίνει ότι αυτό το οποίο λέει το άτομο, αυτό το οποίο ισχυρίζεται είναι ψευδές δεν είναι αλήθεια. Γι΄αυτό λέμε ότι δεν υπάρχει ποσοστό να πεις ψέματα και να καταγραφεί ως αλήθεια, να το ξεγελάσεις δηλαδή το μηχάνημα» αναφέρει.
«Ο εγκέφαλος δεν μπορεί να πει ψέματα»
Όπως ξεκαθαρίζει η νευροψυχολόγος Νιόνια Βαλλιανάτου ο εγκέφαλος δεν μπορεί να πει ψέματα ακόμη κι αν το άτομο το δηλώσει λεκτικά καθώς οι κυματογραφές στο ψέμα θα είναι πολύ διαφορετικές από αυτές που θα πάρουμε σε συνθήκη αλήθειας.
«Στην αρχή γίνεται μια απλή αξιολόγηση για να δούμε το προφίλ του εγκεφάλου, δηλαδή τη λειτουργία του με μια απλή διαδικασία και κατόπιν προχωράμε στις ερωτήσεις που είναι σχετικές με το άτομο, με το όνομά του, με το πού μένει, με την κατάστασή του εάν είναι παντρεμένος ή όχι και μετά συνεχίζουμε με ερωτήσεις που σχετίζονται με το κατηγορητήριο ή με το αδίκημα για το οποίο κατηγορείται.
Να πούμε ότι η συγκεκριμένη μέθοδος δεν γίνεται από μόνη της. Προηγείται πάντοτε ψυχιατρική εκτίμηση, νευροψυχολογική αξιολόγηση και κατόπιν μπαίνουμε στην ανίχνευση αλήθειας ή ψεύδους με τη μέθοδο των προκλητών δυναμικών».
Οι δύο δικαστικές υποθέσεις στην Ελλάδα στις οποίες έχει χρησιμοποιηθεί μέχρι τώρα η ανίχνευση αλήθειας – ψεύδους
Μέχρι στιγμής στη χώρα μας η μέθοδος της ανίχνευση αλήθειας – ψεύδους έχει εφαρμοστεί δύο φορές μετά από προτροπή, αίτημα των συνηγόρων υπεράσπισης.
«Η πρώτη ήταν το 2002 στην υπόθεση Νικολαΐδη – Καλαθάκη με πρώτον να το προτείνει και να το ζητάει τον αείμνηστο Φραγκίσκο Ραγκούση ο οποίος είχε δώσει και έναν πολύ ωραίο τίτλο χαρακτηρίζοντάς το ”πνευματικό dna” και να ακολουθεί ο Αλέξανδρος Λυκουρέζος. Κατόπιν έγινε και σε άλλη μία δίκη στην υπόθεση Παλιμάρκου» λέει η Νιόνια Βαλλιανάτου η οποία εφάρμοσε και τις δύο φορές τη μέθοδο μαζί με τον Ιωάννη Νέστορος.
«Η έδρα του δικαστηρίου και στις δύο περιπτώσεις το αποδέχτηκαν και το ενέταξαν στα αναγνωστέα έγγραφα και έγινε αποδεκτό και ως βιολογικό μέσο απόδειξης στη δίκη, όπως συμβαίνει με τις πραγματογνωμοσύνες. Η μέθοδος δεν υποκαθιστά, ούτε αντικαθιστά τη γνώμη του Έλληνα δικαστή ίσια – ίσα του παρέχει ένα παραπάνω εργαλείο, ένα παραπάνω αποδεικτικό στοιχείο και είναι στη δική του διακριτική ευκαιρία να το χρησιμοποιήσει ή όχι» σημειώνει.
«Τα αποτελέσματα ήταν θεαματικά»
Και στις δύο περιπτώσεις τα αποτελέσματα ήταν θεαματικά επιστημονικά, επισημαίνει ενώ καθώς θυμάται τι είχε τότε συμβεί αναφέρει: «Μάλιστα στην πρώτη περίπτωση το 2002 στην υπόθεση Νικολαΐδη – Καλαθάκη είχαν εξεταστεί τρία άτομα. Τότε είχαμε την επιστημονική τύχη να έχουμε δύο εξαίρετους δικαστές που είχαν προτρέψει και τους επτά κατηγορουμένους να κάνουν τη συγκεκριμένη αξιολόγηση. Και θυμάμαι τον πρόεδρο να λέει ”Κάντε το όλοι το τεστ για να δούμε τι γίνεται”. Αυτό το οποίο ήταν ιδιαιτέρως ενδιαφέρον ήταν ο ένας από τους τρεις που αξιολογήθηκαν είχε πει ψέματα όχι σε θέματα που αφορούν τη δικογραφία ή το κατηγορητήριο, είχε πει ψέμα για κάτι προσωπικό του. Το τεστ, το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα όμως το ανίχνευσε.
Ο εγκέφαλος έβγαλε μία κυματομορφή η οποία είναι συμβατή με το ψέμα. Αυτό αν και στην αρχή κλόνισε τον έναν από τους δικηγόρους κατόπιν αποτελέσε τη μεγαλύτερη απόδειξη για το ότι έχουμε να κάνουμε με ένα έγκυρο τεστ. Ήταν η πρώτη φορά που έμπαινε στα ελληνικά νομικά πρακτικά, στην ελληνική Δικαιοσύνη το τεστ. Δεν το γνώριζαν το τεστ αν και στην Αμερική και χρησιμοποιούνταν και έπρεπε στην ουσία να εξηγήσουμε πως δεν είναι ορός της αλήθειας, δεν είναι παλμογράφος, είναι ένα ηλεκτροεγκεφαλογράφημα».
Θα μπορέσει η μέθοδος ανίχνευσης αλήθειας – ψεύδους να αποδείξει τι έχει συμβεί με τη Ρούλα Πισπιρίγκου;
«Αν μας το ζητήσουν στην περίπτωση της Ρούλας Πισπιρίγκου όπως και στις δύο άλλες περιπτώσεις που χρησιμοποιήθηκε ενόψει δικών εμείς με τον καθηγητή Ιωάννη Νέστορος θα πραγματοποιήσουμε το τεστ. Ακόμη δεν μας έχει ζητηθεί κάτι.
Το εν λόγω μηχάνημα το χρησιμοποιούμε και στην καθημερινή μας κλινική πρακτική του ιατρείου. Το μηχάνημα δεν είναι μόνο για νομική χρήση αλλά χρησιμοποιείται και σε περιπτώσεις ψυχοπαθολογίας, σε περιπτώσεις ανίχνευσης μαθησιακών δυσκολιών, σε περιπτώσεις άνοιας (αξιολόγησης δηλαδή). Έχει πολλές κλινικές πράξεις και εφαρμογές. Αν λοιπόν μας ζητηθεί στην περίπτωση της Ρούλας Πισπιρίγκου αρχικά θα τους εξηγήσουμε ότι θα πρέπει να προηγηθεί μία αξιολόγηση ψυχιατρική, μία νευροψυχολογική εκτίμηση» δηλώνει στο Newsbeast η Νιόνια Βαλλιανάτου.
«Το εν λόγω τεστ είναι έγκυρο είναι, όσο είναι μία μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου. Εμείς πιστέψτε με δεν θέλουμε να πείσουμε κανέναν. Θέτουμε αποτελέσματα και επιστημονική εμπειρία στη διάθεση οποιοδήποτε θέλει να τα χρησιμοποιήσει, είτε αυτός είναι συνήγορος υπεράσπισης, είτε πολιτική αγωγή, είτε είναι ανακριτικές Αρχές. Δεν θέλουμε να πείσουμε και πάνω από όλα δεν θέλουμε να αντικαταστήσουμε τον Έλληνα δικαστή. Ο Έλληνας δικαστής θα αποφασίσει έχοντας τα χαρτιά όλα μπροστά του, τα πορίσματα, τις εξετάσεις, τα αποδεικτικά στοιχεία και εάν θέλει μπορεί και αυτό να αποτελέσει ένα ακόμη αποδεικτικό στοιχείο, τίποτα περισσότερο» προσθέτει.
«Ανοίγει» ο δρόμος για ευρεία χρήση της μεθόδου ανίχνευσης αλήθειας – ψεύδους από τις Αρχές;
«Και ο καθηγητής Ιωάννης Νέστορος αλλά και ο αείμνηστος Φραγκίσκος Ραγκούσης και εγώ προσπαθήσαμε πραγματικά, απλά βρήκαμε κάποιες μικρές αγκυλώσεις, κάποιες κυβερνητικές αλλαγές που μας εμπόδισαν στο να προχωρήσει περαιτέρω και να ”θεσμοθετηθεί” η μέθοδος ανίχνευσης αλήθειας ψεύδους» μας τονίζει η νευροψυχολόγος, διδάκτωρ Νευρολογίας, και τέως Λέκτορας του Πανεπιστημίου Κρήτης Νιόνια Βαλλιανάτου.
«Επιστημονικά είναι τεκμηριωμένο και θεσμοθετημένο, πολιτειακά εάν μου επιτρέπεται την έκφραση ”δεν έχει περάσει επίσημα όπως το DNA” το οποίο χρησιμοποιείται. Απλά κάποιες συγκυρίες δεν βοήθησαν, συγκυρίες καθαρά τεχνικές και έτσι το περιφρουρήσαμε, το κρατήσαμε, το διαφυλάξαμε γιατί δεν θέλαμε να καταντήσει παιχνίδι. Δεν θέλαμε μία ιατρική μέθοδος, μια νευροεπιστημονική μέθοδος να καταλήξει έτσι, δεν θέλαμε το ευτελίσουμε… ούτε να συσχετιστεί με τον ανιχνευτή ψεύδους που δεν είναι, με τον ορό αλήθειας που δεν είναι. Το τεστ εφαρμόζεται από τον καθηγητή και από μένα, ανήκει στον κλάδο της νευρονομικής όπως πλέον ονομάζουμε τον κλάδο και είναι μία νευροεπιστημονική μέθοδος» επισημαίνει κλείνοντας.
- Οι φωτογραφίες της Νιόνιας Βαλλιανάτου, του Ιωάννη Νέστορος και του μηχανήματος μέσω του οποίου πραγματοποιείται το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα παραχωρήθηκαν στο Newsbeast από την ίδια
