Η υπόθεση της Ρούλας Πισπιρίγκου και των τριών νεκρών παιδιών της είναι από τις ελάχιστες φορές που οι κλισέ και κραυγαλέες δημοσιογραφικές εκφράσεις του τύπου: «σοκαρισμένο όλο το πανελλήνιο», «είδηση βόμβα», «λεπτομέρειες που παγώνουν το αίμα και κόβουν την ανάσα» είναι ακριβόλογες και πέρα ως πέρα αληθινές. Όντως, όλοι οι Έλληνες, έτσι νιώθουν αυτή τη στιγμή γι’ αυτήν την υπόθεση που έχει μάλιστα στρέψει στη χώρα μας τα βλέμματα των διεθνών media αλλά και για τη συγκεκριμένη γυναίκα που για την ώρα κατηγορείται για ανθρωποκτονία από πρόθεση για το τρίτο της παιδί, την Τζωρτζίνα, ενώ ελέγχεται και για τους θανάτους των άλλων δύο μικρότερων παιδιών της.
H στάση των μέσων ενημέρωσης όλον αυτόν τον ενάμιση μήνα που διαρκούσε η αστυνομική και ιατροδικαστική έρευνα φαίνεται να βοήθησε τα μέγιστα στην εξαγρίωση του πλήθους απέναντι στην Ρούλα Πισπιρίγκου, εξαγρίωση που οδήγησε τον κόσμο έξω από την πόρτα του σπιτιού της στην Πάτρα για να γράψει με σπρέι στα παντζούρια «Θάνατος στους παιδοκτόνους».
Παράλληλα, οι διαρροές των πολλών video και των φωτογραφιών από την ζωή και την καθημερινότητα αυτών των τριών μικρών παιδιών – το κοινό είδε την Τζωρτζίνα να χορεύει, να τραγουδάει, να γιορτάζει και μετά να γελάει στο αναπηρικό καροτσάκι της ενώ είδε ακόμα και το μικρό βρέφος χαμογελαστό στην μικρή του κούνια– στοίχειωσαν το μυαλό και την καρδιά κάθε πολίτη.
«Πώς μπορείς να σκοτώσεις ένα παιδί; Ποια μάνα το κάνει αυτό;» είναι τώρα η βασική ερώτηση στην οποία ψάχνουν όλοι εναγωνίως να πάρουν μια απάντηση. Με αφορμή αυτή την συνταρακτική, σε εξέλιξη υπόθεση, απευθυνθήκαμε σε τέσσερις ειδικούς στην προσπάθεια να πλησιάσουμε το μυαλό ενός γονέα που διαπράττει το πιο σκοτεινό ίσως έγκλημα- την δολοφονία του ίδιου του του παιδιού.
Οι γυναίκες που δυσκολεύονται στο θέμα της μητρότητας
«Το μητρικό ένστικτο είναι στην πραγματικότητα ένας μύθος, υπάρχουν γυναίκες που δυσκολεύονται πολύ στο κομμάτι της μητρότητας» μας ξεκαθαρίζει για αρχή, η Άννα Κανδαράκη, κλινική ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια και διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής Αθηνών, αυτό που πολλοί Έλληνες αρνούνται να καταλάβουν στη χώρα μας όπου η μητέρα είναι όπως μας έχει ξαναπεί η κα Κανδαράκη κάτι σαν την Παναγία, ένα πρόσωπο ιερό. Όπως συνεχίζει να μας εξηγεί η ίδια: «Είναι πολλοί οι λόγοι που μια μητέρα με διαταραγμένη σκέψη μπορεί να οδηγηθεί στην παιδοκτονία. Ένας από αυτούς είναι να υπάρχει ένα σύμπλεγμα στο μυαλό της, το οποίο την κάνει να νιώθει ότι το παιδί της είναι μια δική της προέκταση, μια δική της ναρκισσιστική προέκταση για την ακρίβεια. Δεν καταλαβαίνει αυτή η μάνα ότι έχει να κάνει με ένα διαφορετικό πλάσμα. Χρησιμοποιεί το παιδί της προκειμένου να ικανοποιήσει αυτό που θέλει, όποιο και αν είναι αυτό: η εκδίκηση στον σύντροφο, η ανάγκη να τον φέρει πίσω, η επιθυμία να του προκαλέσει οίκτο για την ίδια κτλ. Το παιδί γίνεται έτσι το εργαλείο για τις δικές της επιθυμίες και ο μητρικός δεσμός δεν υπάρχει καθόλου σε αυτές τις περιπτώσεις ή είναι βαθιά διαταραγμένος.
»Ξέρετε όμως, ο μητρικός δεσμός σε ένα μεγάλο βαθμό μεταφέρεται διαγενεακά. Οι γυναίκες που μεγάλωσαν ως στερημένες κόρες είναι πάρα πολύ πιθανό να έχουν προβλήματα στη συνέχεια όταν γίνουν οι ίδιες μητέρες. Για αυτό και οι οι γυναίκες που δυσκολεύονται στο κομμάτι της μητρότητας, αντί να κρύβονται πίσω από την ενοχή που νιώθουν πρέπει να μπορούν να βγαίνουν έξω και να ζητάνε βοήθεια. Και εμείς πρέπει να μπορούμε να τους τη δώσουμε. Η εξιδανίκευση της ‘ιερής μητέρας’ δεν επιτρέπει ακόμα και την ανθρώπινη δυσκολία, ακόμα και αν αυτή είναι στο πλαίσιο του φυσιολογικού και δεν μιλάω φυσικά για αυτή την τόσο ακραία περίπτωση της Ρούλας Πισπιρίγκου αλλά για την αντίληψη της μητρότητας στην Ελλάδα συνολικά».
Ένα βασικό πρόβλημα σύμφωνα με την κα Κανδαράκη είναι ότι στην Ελλάδα απουσιάζουν οι κοινωνικές δομές που ασχολούνται με αυτή τη συγκεκριμένη βοήθεια. Όπως μας εξηγεί η έμπειρη κλινική ψυχολόγος: «Η δουλειά πρέπει να ξεκινάει από τα μαιευτήρια ήδη, τα οποία θα πρέπει να στελεχωθούν με ειδικούς εκπαιδευμένους ψυχολόγους και ψυχιάτρους, οι οποίοι θα προσφέρουν συμβουλευτική υποστήριξη στη νέα μητέρα αλλά θα κάνουν παράλληλα και μια αξιολόγηση της. Γιατί η αλήθεια είναι ότι η μητέρα έχει την ίδια στιγμή και μια ισχυρή, την ισχυρότερη στη χώρα μας, γονεϊκή εξουσία. Είναι αυτή η γυναίκα που θα πάρει στα χέρια της έναν νέο άνθρωπο. Αν υπάρχει μια δυσκολεμένη ψυχολογία η οποία μπορεί να φτάσει μέχρι και τη βαθιά ψυχοπαθολογία, τότε αυτή η μητέρα μπορεί να γίνει επικίνδυνη».
«Τα παιδικά βιώματα και οι δυσκολίες της ζωής δεν είναι μια ικανοποιητική απάντηση»
Η Ροζίνα Παλαιολόγου, ψυχολόγος, ειδική στην Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία, Εκπαιδεύτρια Mindfulness Based Stress Reduction και Ιδρυτικό Μέλος της «Εταιρείας Ψυχικής Υγείας της Γυναίκας» θεωρεί πως η προσπάθεια της σύνδεσης ενός ψυχολογικού/ ψυχιατρικού προβλήματος με τον φόνο ενός παιδιού, μπορεί να είναι μια προσπάθεια στην λάθος κατεύθυνση και όχι αρκετή για να δικαιολογήσει φριχτές και αποτρόπαιες πράξεις. Μπορεί δυστυχώς αυτός ο άνθρωπος να είναι ένας στυγνός δολοφόνος. Όπως μας εξηγεί η ίδια: «Οι πρώτες αυτόματες σκέψεις που κάνει κάποιος ψυχολόγος μπροστά σε μια συνταρακτική υπόθεση σαν αυτή της Πάτρας είναι να αναζητήσει αν υπάρχει μια ψυχιατρική διαταραχή, μια ψύχωση, μια κατάθλιψη. Αυτό όμως ξέρετε, μπορεί να είναι και λίγο λάθος. Το να ψάχνουμε δηλαδή τα αίτια για έναν φόνο ή για μια αποτρόπαια συμπεριφορά σε μια ψυχική ασθένεια.
Και επίσης αν πάμε με αγωνία προς αυτή την κατεύθυνση είναι σαν να ψάχνουμε και ένα άλλοθι για αυτό τον άνθρωπο, σαν να λέμε ότι το έκανε γιατί….δεν είχε σώας τας φρένας του, όπως έλεγαν παλιά. Και αυτό είναι κάτι που μπορεί να χρησιμοποιηθεί στο δικαστήριο ως ελαφρυντικό. Και πρέπει να είναι ένα ελαφρυντικό αν ισχύει, αλλά δυστυχώς δεν ισχύει πάντα. Όντως, μια γυναίκα που πάσχει από επιλόχειο ψύχωση για παράδειγμα, μπορεί να ακούει φωνές και να δολοφονεί το παιδί της βρισκόμενη σε αυτή την κατάσταση. Στην Αμερική έχουν καταγραφεί τέτοιες περιπτώσεις.
»Υπάρχουν όμως και αυτές οι φορές όπου τα κίνητρα είναι άλλου τύπου- το να θέλω να κάνω για παράδειγμα τον σύντροφο μου να υποφέρει, να θέλω να τον εκδικηθώ ή να τον κρατήσω κοντά μου. Το πρόβλημα με αυτή την απάντηση είναι ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο να την κατανοήσει και να την δεχτεί το κοινό και αν με ρωτάτε καλά κάνει και δεν τη δέχεται. Η δε υπόθεση, ότι κάτι στη ζωή μιας μάνας έχει ξεκινήσει λάθος από το δικό της σπίτι, επίσης δεν είναι επαρκής γιατί από ένα σημείο και έπειτα οι γονείς μας δεν ευθύνονται για όσα συμβαίνουν στη ζωή μας, ούτε η ανατροφή είναι ο ένοχος για όλα όσα κακά διαπράττουμε. Από ένα σημείο και έπειτα υπάρχει η προσωπική ευθύνη. Στο χέρι μας είναι να αλλάξουμε την πορεία των γενεών ξεκινώντας από τη ζωή μας την ίδια».
Ποιοι γονείς σκοτώνουν τα παιδιά τους;
Σε αυτή τη συγκεκριμένη ερώτηση, του πως είναι δυνατόν ένας γονιός να σκοτώσει το παιδί του μάς απάντησε η Αγγελική Καρδαρά, Διδάκτωρ του Τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ ΕΚΠΑ και Επιστημονικά Υπεύθυνη του Crime & Media Lab του ΚΕ.Μ.Ε (Κέντρο Μελέτης του Εγκλήματος). Ιδού τι μας είπε η ίδια:
«Ως προς το γενικό ερώτημα που διατυπώνεται για το εάν μητέρες μπορούν να φτάσουν στο σημείο να σκοτώσουν το παιδί τους, ναι δυστυχώς και οι γονείς σκοτώνουν τα παιδιά τους κι ας τους έχουν δώσει ζωή, όσο αποτρόπαιο κι αν είναι να το αποδεχτούμε, ειδικά για μια μητέρα.
»Μάλιστα, μία σημαντική επισήμανση για το έγκλημα της παιδοκτονίας (στην περίπτωση της Πάτρας βάσει ποινικού κώδικα δεν έχουμε παιδοκτονία, γιατί η παιδοκτονία σύμφωνα με το άρθρο 303 του ΠΚ ορίζεται ως εξής :” Μητέρα που με πρόθεση σκότωσε το παιδί της κατά τον τοκετό ή μετά τον τοκετό, αλλά ενώ εξακολουθούσε ακόμη διατάραξη του οργανισμού της από τον τοκετό, τιμωρείται με κάθειρξη μέχρι δέκα ετών“), είναι ότι σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία μέχρι σήμερα δεν είναι γνωστός ο ακριβής αριθμός των παιδιών που πεθαίνει στα χέρια των μητέρων τους κάθε χρόνο. Αυτό οφείλεται όχι μόνο στο ότι οι στατιστικές είναι ελλιπείς και αντιφατικές μεταξύ τους, αλλά και στο ότι δολοφονίες βρεφών έχουν αποδοθεί σε φυσικά ή τυχαία αίτια. Επομένως, πρέπει να τονισθεί ότι το έγκλημα της παιδοκτονίας ακόμα και για τη δική μας κοινωνία αποτελεί ένα “σκοτεινό” έγκλημα. Ένα ευρύ φάσμα ειδικοτήτων έχει ασχοληθεί επισταμένως με την ερμηνεία του φαινομένου και τα βαθύτερα αίτια που μπορούν να οδηγήσουν μία μητέρα στο να σκοτώσει το παιδί της, εστιάζοντας σε ψυχολογικά, ψυχιατρικά, βιολογικά, κοινωνικά και άλλα αίτια».
Τα κίνητρα των γονιών που σκοτώνουν τα παιδιά τους
Όσον αφορά στα κίνητρα ενός δολοφόνου γονέα, αυτά σύμφωνα με την κα Καρδαρά και βάσει διεθνών τυπολογιών μπορούν να ταξινομηθούν στις εξής κατηγορίες (να τονίσουμε βέβαια εδώ ότι κάθε έγκλημα έχει τα δικά του ειδικά χαρακτηριστικά που πρέπει να εξετάζονται σε βάθος):
«Κατ’ αρχάς έχουμε την λεγόμενη “αλτρουιστική ανθρωποκτονία” όπου ο γονιός δολοφονεί το παιδί του γιατί έχει την πεποίθηση ότι το έγκλημα του είναι προς το “συμφέρον” του παιδιού. Σε αυτή τη περίπτωση έχουμε δύο στάσεις του ανθρωποκτόνου γονιού – η πρώτη είναι ότι αυτός ο κόσμος είναι πολύ σκληρός για να αφήσει ο γονέας το παιδί του όταν πεθάνει ο ίδιος, οπότε με το έγκλημα σε βάρος του παιδιού, ο ίδιος θεωρεί ότι το γλιτώνει από την ματαιότητα αυτού του κόσμου. Σε αυτές τις υποθέσεις ο γονιός μπορεί, για παράδειγμα, να είναι μεγάλος σε ηλικία ή να αντιμετωπίζει ένα σοβαρό ζήτημα υγείας και να φοβάται για το μέλλον του παιδιού.
Στην δεύτερη περίπτωση της “αλτρουιστικής ανθρωποκτονίας” ο γονιός θέλει να απαλλάξει το παιδί από μια σοβαρή ασθένεια από την οποία υποφέρει το παιδί – κάποιο σοβαρό ζήτημα σωματικής, ή ψυχικής υγείας, ή μια αναπηρία για παράδειγμα. Ενδέχεται όμως αυτός ο γονιός να διογκώνει το πρόβλημα στο μυαλό του και να πρόκειται για ένα πρόβλημα το οποίο μπορεί να αντιμετωπιστεί.
Δεύτερον υπάρχει η ψυχωσική ανθρωποκτονία. Σε αυτή την περίπτωση, ο γονέας οδηγείται στο έγκλημα λόγω δικής του ψυχωσικής διαταραχής.
Τρίτον, υπάρχει το “ανεπιθύμητο παιδί”, όπου το παιδί εκλαμβάνεται από τον γονέα ως εμπόδιο και θέλει να απαλλαγεί από αυτό. Σε πολλές από αυτές τις περιπτώσεις βλέπουμε ότι ο γονέας μπορεί να έχει και κάποιο όφελος από τον θάνατο του παιδιού, όπως μια αποζημίωση από την ασφάλεια ζωής για παράδειγμα.
Τέταρτον, υπάρχει η ανθρωποκτονία ως αποτέλεσμα ατυχήματος– δηλαδή ο θάνατος έρχεται ως αποτέλεσμα της βάναυσης κακοποίησης του παιδιού από τον γονέα του. Και εδώ, σε αυτή την κατηγορία μπορεί να ενταχθεί και το σύνδρομο Μινχάουζεν διά αντιπροσώπου. Ο γονιός στην προκειμένη και συνήθως η μητέρα, φαντάζεται ασθένειες του παιδιού και φτάνει στο σημείο ακόμα και να του προκαλέσει ασθένειες δίνοντας του για παράδειγμα περιορισμένη τροφή για να αδυνατίσει πολύ ή ρίχνοντας αίμα στα ούρα του για να ισχυριστεί ότι το παιδί πάσχει από κάποιο σοβαρό νόσημα.
Υπάρχει πέμπτον η εκδικητικότητα απέναντι στο παιδί και είναι αυτή που οδηγεί τελικά στην ανθρωποκτονία. Ο ένας γονέας (συνήθως ο πατέρας) εκδικείται τον/την άλλο/η γονέα επειδή έχουν χωρίσει, επειδή έχει βρει άλλον/η σύντροφο κ.τ.λ Ο ένας γονέας σε αυτή την περίπτωση αποστερεί από τον άλλο ο, τι πιο πολύτιμο έχει. Αυτός ο γονέας αφήνει πολλές φορές και ένα σημείωμα μετά την πράξη του ρωτώντας τον άλλον γονέα, “αν είναι χαρούμενος με αυτό που κατάφερε”.
»Όσο για τις μεθόδους της δολοφονίας αυτές διαφέρουν ανάλογα με τις ηλικίες των παιδιών και την αντίσταση που αυτά μπορούν να προβάλλουν. Βλέπουμε πάντως ότι στις μικρότερες ηλικίες προτιμάται ο πνιγμός, ενώ σε μεγαλύτερες όπου το παιδί μπορεί πια να αντιδράσει, τότε το όπλο του εγκλήματος είναι συχνά το όπλο ή το μαχαίρι.
Σε κάθε περίπτωση, η ουσία του ερωτήματος δεν είναι “ποια μάνα ή ποιος πατέρας σκοτώνει το παιδί του ή κάνει οποιοδήποτε κακό στο παιδί του; “, γιατί η απάντηση έχει ήδη δοθεί από την εγκληματολογική ιστορία. Στην ιδεατή κοινωνία δεν θα υπήρχαν εγκλήματα κατά παιδιών, αλλά στην πραγματική, πολύπλοκη και πολυσύνθετη ζωή υπάρχουν. Η ουσία είναι πώς τα παιδιά θα προστατευθούν από ένα κακοποιητικό περιβάλλον, σήμερα, στο πλαίσιο μίας κοινωνίας που κλυδωνίζεται και πώς θα υποστηριχθούν οικογένειες που αντιμετωπίζουν σοβαρές δυσλειτουργίες, με δυσμενέστατες επιπτώσεις για την καθημερινή ζωή αλλά και το μέλλον των ανηλίκων;»
«Ο ανθρώπινος ψυχισμός είναι ένα μοναδικό μωσαϊκό»
Το αρχικό ερώτημα, αυτό από το οποίο ξεκινήσαμε, παραμένει- τι συμβαίνει στο μυαλό και στην ψυχή μιας μητέρας που σκοτώνει το παιδί ή και τα παιδιά της. Μια ενδιαφέρουσα οπτική μας έδωσε και η Ειρήνη Παπαδάκη, Κοινωνιολόγος, Συστημική και Οικογενειακή Ψυχοθεραπεύτρια.
«Για να μπορέσουμε να προσεγγίσουμε το τι συμβαίνει και σπάει τόσο βάναυσα ο δεσμός μάνας-παιδιού, δε νομίζω ότι φτάνει να μιλήσουμε με όρους ψυχοπαθολογίας. Ούτως ή άλλως οι διαγνώσεις είναι ένας συμφωνημένος κώδικας μεταξύ ειδικών για το σχεδιασμό της θεραπείας και χάνουν το νόημα τους όταν απευθύνονται στο ευρύ κοινό.
»Το σύνθετο τραύμα που μεταφέρεται στην οικογένεια από γενιά σε γενιά και δημιουργεί ανασφαλή ή αποδιοργανωμένο δεσμό μεταξύ γονιού-παιδιού είναι μια πολύ ισχυρή βάση πάνω στην οποία μπορεί να δομηθούν διάφορες διαταραχές: της προσωπικότητας (οριακή, ψυχοπαθητική κ.α.), μείζονα καταθλιπτικά επεισόδια, διπολική διαταραχή, ψύχωση. Όλα αυτά θα μπορούσαν να οδηγήσουν ακόμα και σε ένα αποτρόπαιο έγκλημα, από μια θέση ευθύνης και επίγνωσης ή σπάνια με απουσία τους, με αποσυνδεμένο ή με κατακλυσμιαίο συναίσθημα ανάλογα την περίπτωση.
»Πάντα έχουμε στο μυαλό μας ότι τα πράγματα δεν είναι γραμμικά. Δεν θα οργανώσουν κάποια διαταραχή όλοι οι τραυματισμένοι άνθρωποι και φυσικά, ακόμα και αν αυτό συμβεί, μια ελάχιστη μειοψηφία θα φτάσει στο έγκλημα. Είναι τόσο πολυπαραγοντικό ζήτημα ο ανθρώπινος ψυχισμός, ένα μοναδικό μωσαϊκό που επηρεάζεται από τόσους παράγοντες που είναι σχεδόν καταχρηστικό να μιλάμε μόνο για “σύνδρομο Μινχάουζεν” στην περίπτωση της Πάτρας».
