Ο ρωμαίος επίτροπος της Ιουδαίας που πέρασε στα μαύρα κατάστιχα της βιβλικής ιστορίας ως ο άνθρωπος που καταδίκασε σε θάνατο τον Κύριο δεν χρειάζεται συστάσεις.
Τον ξέρουμε καλά από τα Συνοπτικά Ευαγγέλια, εκεί που ο Πιλάτος εμφανίζεται ως ο αναποφάσιστος διοικητής που υπέκυψε στις πιέσεις των αρχιερέων και καταδίκασε τον Ιησού στον σταυρό χωρίς να έχει πειστεί μάλιστα για την ενοχή του.
Ως γνήσιος πολιτικάντης της εποχής, αποποιήθηκε κάθε ευθύνη για τη θανατική ποινή του Ιησού από τη Ναζαρέτ νίπτοντας τας χείρας του, αν και αυτό δεν θα τον έσωζε από το ιστορικό βάρος της πράξης του.
Παρά το γεγονός όμως ότι παραμένει ένας από τους μεγάλους κακούς των Γραφών, για τη ζωή του δεν υπάρχουν παρά ελάχιστα επιβεβαιωμένα στοιχεία, εκεί δηλαδή που τα δογματικά Πατερικά Κείμενα δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως ασφαλείς πηγές για τον βίο του.
Υπάρχει ωστόσο κάτι στο οποίο συμφωνούν τόσο οι Ευαγγελιστές όσο και οι εβραίοι ιστορικοί της εποχής, όπως ο Φλάβιος Ιώσηπος και ο Φίλων ο Αλεξανδρεύς: ο Πιλάτος δεν ήταν παρά ένας χαιρέκακος και ασεβής κυβερνήτης που αιματοκύλησε συχνά την ταραγμένη Ιουδαία, όταν δεν προσπαθούσε να υπονομεύσει με κάθε τρόπο τον εβραϊκό τρόπο ζωής και τον Μωσαϊκό Νόμο…
Αν και θα ήταν το πράσινο φως που έδωσε για τη σταύρωση του Ιησού και το δίλημμα-λογοπαίγνιό του για την απελευθέρωση του Βαραββά ή του Ιησού που θα τον έστελνε στα ουράνια της κακόφημης δόξας…
Ποιος ήταν ο Πόντιος Πιλάτος
Τόσο η χρονιά γέννησης όσο και η καταγωγή του ρωμαίου έπαρχου παραμένουν άγνωστα και αντικείμενο ιστορικής διαμάχης. Ο Πόντιος Πιλάτος καταγόταν πιθανότατα από την Κεντρική Ιταλία και η αριστοκρατική οικογένειά του φαίνεται να είχε πολεμήσει εναντίον του Ιούλιου Καίσαρα, όταν ο τελευταίος επιδίωξε να καταλύσει τη ρωμαϊκή δημοκρατία κατά το 49 π.Χ. Οι ιστορικοί πιθανολογούν ότι ανήκε στην τάξη των ιππέων, καθώς από αυτή επιλέγονταν συνήθως οι διοικητές της Ιουδαίας. Ο Πιλάτος καταγόταν πιθανότατα από το σαμνιτικό γένος των Ποντίων, απ’ όπου έλκει και το όνομά του, αν και διάφορες απόψεις έχουν διατυπωθεί κατά καιρούς για την καταγωγή του.
Όσον αφορά στο δεύτερο συνθετικό του ονόματός του, το Πιλάτος, μερίδα μελετητών ισχυρίζονται πως είναι σύντμηση του «Pilaetus», που σήμαινε «απελεύθερος». Άλλοι πάλι διατείνονται πως υποδήλωνε τον γιο του αξιωματικού που είχε τιμηθεί με «πίλον» (πίλος, «pilum», ήταν το βαρύ ακόντιο της ρωμαϊκής δημοκρατίας που έφεραν οι λεγεωνάριοι της πρώτης γραμμής και αργότερα, στα χρόνια της αυτοκρατορίας, μετατράπηκε σε διακριτικό βαθμού αξιωματικού). Κατ’ άλλες πηγές, ο Πόντιος Πιλάτος ήταν γιος του Μάρκου Ποντίου, ρωμαίου στρατηγού στην Ισπανία, και η μητέρα του ήταν η Κλαύδια Πρόκουλα, κόρη της περίφημης θυγατέρας του Αυγούστου, Κλαυδίας.
Στο «πικάντικο» του πράγματος, ήταν η ακολασία της συζύγου του που τον εκτόξευσε στις τάξεις του στρατού και της πολιτικής ζωής και με τη δική της μεσολάβηση ανέλαβε καθήκοντα διοικητή της Ιουδαίας ο Πιλάτος. Οι ιστορικές πηγές αντιτείνουν ωστόσο ότι ήταν το ρουσφέτι του ανώτατου αξιωματούχου και προσωπικού φίλου του αυτοκράτορα Τιβέριου, Λούκιου Αίλιου Σηιανού, που τον έφερε στην επαρχία της Ιουδαίας. Συναίνεση δεν υπάρχει ούτε για τον τίτλο του εκεί: τόσο ο εβραίος ιστορικός Φλάβιος Ιώσηπος όσο και ο ρωμαίος συνάδελφός του Τάκιτος τον αποκαλούν επίτροπο της Ιουδαίας, αν και σύμφωνα με άλλες πηγές ο Πιλάτος υπηρετούσε ως έπαρχος.
Η άφιξη του Πιλάτου στην Ιουδαία
Ο Πιλάτος ήταν ο πέμπτος κατά σειρά επίτροπος που είδαν οι Ιουδαίοι να καταφτάνει ως επικεφαλής της κατοχικής δύναμης στα εδάφη τους, μια θέση την οποία κράτησε από το 26-36 μ.Χ. Ήταν τέτοια η αναταραχή και τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα που ξεσπούσαν στην Ιουδαία που ο έπαρχός της διέθετε πια το δικαίωμα να καταδικάζει σε θάνατο. Η Ρώμη έκανε τα πάντα να κρατήσει το απείθαρχο βασίλειο δαμασμένο και ο Πιλάτος πρέπει να απολάμβανε σχετική αυτονομία στη διοίκησή του, παρά το γεγονός ότι διοικητικά η Ιουδαία ανήκε στην επαρχία της Συρίας.
Με το που αποβιβάζεται λοιπόν ο Πιλάτος στην Ιουδαία, ξεκινούν τόσο το μαρτύριο του λαού όσο και η δική του περιπέτεια. Κι αυτό γιατί την ώρα που ήταν επιφορτισμένος να υπηρετεί τα συμφέροντα της Ρώμης και να κρατά το πλήθος σε ηρεμία, η πολιτική που ακολούθησε ο έπαρχος έφερε τη μήνη της κοινωνίας από τις πρώτες στιγμές. Ο Πιλάτος όχι μόνο πρόσβαλε επανειλημμένα το θρησκευτικό αίσθημα των εβραίων, αλλά δεν έκρυβε ούτε τη σκληρότητά του ούτε και την απέχθεια που ένιωθε για τον λαό.
Ο νέος έπαρχος μετέφερε αγάλματα του αυτοκράτορα Τιβέριου στην Ιουδαία για να τον λατρέψει ο λαός, την ίδια ώρα που έκοψε νομίσματα που έφεραν ειδωλολατρικές παραστάσεις. Η εβραϊκή θρησκεία απαγόρευε όμως τέτοιου είδους ειδωλολατρικά ομοιώματα και η πράξη του Πιλάτου εξόργισε τους κατοίκους. Χιλιάδες κόσμος περικύκλωσαν το παλάτι του επιτρόπου και για έξι μέρες διαδήλωναν εναντίον των αγαλμάτων.
Ο Πιλάτος αρνούταν να ικανοποιήσει το αίτημα του υπόδουλου έθνους και αν πιστέψουμε τον Φίλωνα τον Αλεξανδρεύς, ήταν ο ίδιος ο αυτοκράτορας Τιβέριος που εξοργισμένος από τα καμώματα του Πιλάτου του καταμήνυσε με βιτριολική επιστολή να αποσύρει αμέσως τα αγάλματα. Ο Φλάβιος Ιώσηπος διηγείται ότι μέχρι να συμβεί αυτό, ο νέος ύπατος της Ρώμης στην Ιουδαία είχε διατάξει τον στρατό του να περικυκλώσει τους διαμαρτυρόμενους απειλώντας τους με μαζικό θάνατο. Οι εβραίοι κάτοικοι όχι μόνο δεν φοβήθηκαν, αλλά σήκωσαν το κεφάλι τους και προέταξαν τον λαιμό τους, ώστε να σημαδέψουν καλύτερα οι στρατιώτες. Ο Πιλάτος έμεινε έκπληκτος με την πίστη και το θάρρος του λαού και αναγκάστηκε κάποια στιγμή να αποσύρει τα αγάλματα.
Κι αυτό γιατί η βοηθητική στρατιά των 6.000 αντρών που διοικούσε αρκούσε μεν για τη επιτήρηση της περιοχής, αλλά παρουσίαζε σημαντικές ελλείψεις σε περίπτωση μαζικής εξέγερσης, κάτι που φοβόταν ο Πιλάτος από τις αρχές και θα σημάδευε τη διακυβέρνησή του.
Η εξέγερση του υδραγωγείου
Επόμενο περιστατικό στην επεισοδιακή διακυβέρνηση του Πιλάτου στην Ιουδαία ήταν όταν έβαλε χέρι στο ιερό θησαυροφυλάκιο του Ναού για να κατασκευάσει υδραγωγείο στην Ιερουσαλήμ. Ο λαός αντέδρασε για άλλη μια φορά με πρωτοφανή σφοδρότητα και ο Πιλάτος αντεπιτέθηκε: μασκάρεψε τον στρατό του σε απλούς πολίτες και τους έστειλε οπλισμένους με ρόπαλα μεταξύ του μανιασμένου πλήθους. Η εντολή ήταν να διαλύσουν τη διαδήλωση με κάθε θεμιτό και αθέμιτο μέσο: μετά το παράγγελμά του, η επίθεση του στρατού ξεκίνησε και τα ρόπαλα έπιασαν δουλειά. Αρκετοί έχασαν τη ζωή τους, τόσο από τα αλύπητα χτυπήματα των Ρωμαίων όσο και από το ποδοπάτημα του όχλου, και ο Πιλάτος είχε επιδείξει για άλλη μια φορά την αγριότητά του.
Ο ευαγγελιστής Λουκάς μας διηγείται ένα ακόμη επεισόδιο για την εχθρότητα που επεφύλασσε ο Πιλάτος για τους ιουδαίους. Έβαλε λοιπόν να εξοντώσουν πιστούς που εκτελούσαν τις θρησκευτικές τους υποχρεώσεις στον Ναό, κι αυτό γιατί έκαναν λέει φασαρία! Παραθέτει ο Λουκάς: «Εκείνη τη στιγμή ήλθαν μερικοί και του είπαν [του Χριστού] για τους Γαλιλαίους, των οποίων το αίμα ο Πιλάτος ανέμειξε με τις θυσίες τους» (Κατά Λουκά 13:1).
Η σταύρωση του Χριστού
Τα γεγονότα που προηγήθηκαν της θανάτωσης του Ιησού αλλά και η ίδια η σταύρωση παραείναι γνωστά σε όλους μας για να περιγραφούν αναλυτικά. Αρκεί να αναφέρουμε ότι στην περίπτωση του Ιησού, ο Πιλάτος όσο σκληρός κι αν ήταν, διέκρινε ότι δεν είχε παραβιάσει κανέναν ρωμαϊκό νόμο και γι’ αυτό δεν είχε καμία πρόθεση να τον καταδικάσει σε θάνατο: «Δεν βρίσκω κανένα έγκλημα σε αυτό τον άνθρωπο», είπε ο Πιλάτος, όπως μας αναφέρουν οι Ιωάννης (18:37-38) και Λουκάς (23:4).
Υπέκυψε όμως για να ευαρεστήσει τους αρχιερείς του Ναού, που ήταν εξάλλου οι μόνοι συνεργάτες του στην άσκηση της εξουσίας. Η υπόθεση του Ιησού από τη Ναζαρέτ ήταν εξάλλου γι’ αυτόν μια μη ρωμαϊκή διαμάχη μεταξύ του βάρβαρου λαού και δεν είχε σκοπό να ξεσηκώσει για άλλη μια φορά τη μήνη του πλήθους, η οποία εκδηλωνόταν όπως ξέρουμε με συχνότατες εξεγέρσεις. Ο Πιλάτος δεν ήθελε μερικές ακόμα μαύρες σελίδες στην περιπετειώδη διακυβέρνησή του στην Ιουδαία και οσμιζόταν νέες κοινωνικές αναταραχές, γι’ αυτό και ένιψε τελικά τας χείρας του. Άποψη είχε, τη διάθεση να την υπερασπιστεί μέχρι τέλους δεν είχε…
Ήταν όμως και το άλλο: οι προηγούμενες διαμάχες του Πιλάτου με τους ιουδαίους είχαν αμαυρώσει την υπόληψή του ενώπιον του Τιβέριου, ο οποίος ήταν διαβόητος για την αυστηρότητα με την οποία αντιμετώπιζε τους ανεπαρκείς κυβερνήτες του. Ο Πιλάτος φέρεται να προσπάθησε να μεταβιβάσει την υπόθεση του Ιησού στον Ηρώδη Αντύπα, περιφερειακό διοικητή της Γαλιλαίας. Όταν απέτυχε αυτή η απόπειρα, ο έπαρχος προσπάθησε να βάλει εκείνους που είχαν συγκεντρωθεί έξω από το ανάκτορό του να ζητήσουν οι ίδιοι την απελευθέρωση του Ιησού, αν και το πλήθος απαίτησε όπως ξέρουμε την απελευθέρωση του Βαραββά (Λουκάς 23:5-19).
Ο Πιλάτος έβαλε τη σταδιοδρομία του πάνω από τη συνείδησή του και τη δικαιοσύνη. Ζήτησε να του φέρουν νερό, έπλυνε τα χέρια του και δήλωσε πως ήταν αθώος για τη θανατική καταδίκη που είχε μόλις επιβάλει. Αν και πίστευε ότι ο Ιησούς ήταν αθώος, έβαλε να τον μαστιγώσουν και επέτρεψε στους στρατιώτες του να τον χλευάσουν και να τον εξευτελίσουν (Ματθαίος 27:24-31)…
Μυστηριώδης θάνατος
Η εκτέλεση του Ιησού από τη Ναζαρέτ φαίνεται ότι πέρασε στα ψιλά της διαβόητης διακυβέρνησης του Πιλάτου στην Ιουδαία και ήταν επόμενο περιστατικό που θα προσυπέγραφε το τέλος των ημερών του στην απομακρυσμένη ρωμαϊκή επαρχία. Έχοντας ήδη στο μητρώο του μια σειρά από σκληρές και προκλητικές αποφάσεις για τις παραδοσιακές ιουδαϊκές αρχές αλλά και αρκετές βιαιοπραγίες κατά του λαού, το ποτήρι είχε ήδη γεμίσει.
Η σταγόνα που θα τα άλλαζε όλα ήρθε το 36 π.Χ., με τη λεγόμενη Επανάσταση των Σαμαρειτών. Άλλος ένας άντρας εμφανίστηκε ως Μεσσίας (αυτή τη φορά μετεμψύχωση του Μωυσή) και κάλεσε τους Σαμαρείτες να τον ακολουθήσουν στα βουνά. Ήταν άλλο ένα εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα που αντιμετώπιζε ο Πιλάτος στην Ιουδαία, αν και πλέον η σκληρότητά του δεν είχε όρια: ο έπαρχος κατέφτασε στο χωριό στους πρόποδες του όρους με χιλιάδες βαριά οπλισμένους στρατιώτες και στη μάχη που ακολούθησε οι ρωμαίοι λεγεωνάριοι κατέσφαξαν εκατοντάδες. Ο Πιλάτος αιχμαλώτισε τους επιζώντες και εκτέλεσε τους πρωταίτιους.
Το συμβούλιο των Σαμαρειτών απευθύνθηκε στον λεγάτο της Συρίας, Λούκιο Βιτέλιο, ζητώντας δικαιοσύνη τόσο για τις βιαιοπραγίες του Πιλάτου κατά άοπλων αντρών και τις ατασθαλίες του όσο και για την προσβολή των θρησκευτικών τους αισθημάτων. Ο Βιτέλιος διέταξε λοιπόν τον Πιλάτο να επιστρέψει στη Ρώμη για να δικαστεί και όταν έφτασε τελικά ο επίτροπος στην Αιώνια Πόλη (37 μ.Χ.), πληροφορήθηκε τον θάνατο του Τιβέριου και την ανάληψη της εξουσίας από τον Καλιγούλα.
Ο νέος αυτοκράτορας εξόρισε ατιμωτικά τον Πιλάτο στη Γαλατία, όπου και φέρεται να έδωσε τέλος στη ζωή του, σύμφωνα με μερικές πηγές. Αν και τα αδιάσειστα ιστορικά στοιχεία δεν είναι επαρκή, καθώς κανείς από τους συγχρόνους του δεν ασχολήθηκε σοβαρά με τον Πιλάτο.
Κι έτσι ο θάνατός του γύρω στο 39 μ.Χ. συνεχίζει να καλύπτεται από μυστήριο. Άλλες πηγές αναφέρουν ότι ο Καλιγούλας εκτέλεσε τελικά τον πρώην έπαρχο της Ιουδαίας στην εξορία του, ενώ αλλού αναφέρεται ότι ο Πιλάτος αυτοκτόνησε στη Ρώμη και το σώμα του ρίχτηκε στον Τίβερη ποταμό. Χριστιανικές πηγές τον θέλουν να μεταστρέφεται στον χριστιανισμό και να αγιοποιείται τελικά (αγιοποιήθηκε στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Αιθιοπίας ήδη από τον 6ο αιώνα μ.Χ.).
Όποια κι αν είναι η αλήθεια για τη ζωή και το τέλος του φοβερού έπαρχου της Ιουδαίας, ένα είναι αναμφισβήτητο: ο Πόντιος Πιλάτος υπήρξε. Κατά τη διάρκεια ανασκαφής στην Ιταλία το 1961, η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως μια επιγραφή σε ασβεστόλιθο που φέρει το όνομα του Πόντιου Πιλάτου (στα λατινικά) και τον συνδέει με τη βασιλεία του Τιβέριου…
Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr
