O βίκινγκ εξερευνητής που ανακάλυψε την Αμερική μισή χιλιετία πριν τον Κολόμβο

Ο σκανδιναβός θαλασσοπόρος Λέιφ Έρικσον είναι πιθανότατα ο πρώτος Ευρωπαίος που πάτησε το πόδι του στη Βόρεια Αμερική κάπου 500 χρόνια πριν από τον Χριστόφορο Κολόμβο, καθώς οι ιστορικοί εμφανίζονται ολοένα και πιο σίγουροι για το ανεπανάληπτο ταξίδι του στις εσχατιές του τότε γνωστού κόσμου. Ο τολμηρός Βόρειος, γιος του Έρικ του Κόκκινου, ήταν ο πρώτος που αποίκισε τη Γροιλανδία, φτάνοντας πολύ κοντά στις ακτές της άγνωστης τότε αμερικανικής ηπείρου. Παρά το γεγονός ότι οι λεπτομέρειες του ταξιδιού του παραμένουν αντικείμενο ιστορικής έριδας, αν ήταν δηλαδή η ανακάλυψη του Νέου Κόσμου συμπτωματική ή αν ήταν αντιθέτως ηθελημένη απόπειρα που βασιζόταν στη θαλασσινή γνώση των προγενεστέρων του, ο Λέιφ επέστρεψε στη Γροιλανδία, όπου και με την παραγγελιά του νορβηγού βασιλιά Όλαφ Α’ έβαλε σκοπό να εξαπλώσει τον χριστιανισμό στη σκανδιναβική χερσόνησο. Σχεδόν χίλια χρόνια αργότερα, στις αρχές της δεκαετίας του 1960, ανακαλύφθηκαν τα ερείπια ενός βίκινγκ οικισμού στη Νησί της Νέας Γης (Newfoundland) στα ανοιχτά των ακτών του Καναδά, που λειτούργησε υποστηρικτικά στην υπόθεση της αμερικανικής ανακάλυψης από τον Λέιφ. Το 1964 μάλιστα το αμερικανικό Κογκρέσο εξουσιοδότησε τον πρόεδρο να κηρύξει την 9η Οκτωβρίου σε «Μέρα Λέιφ Έρικσον», τιμώντας την άγνωστη αλλά επιβεβαιωμένη αρχαιολογικά ανακάλυψη της Αμερικής 500 ολόκληρα χρόνια πριν από το μνημειώδες ταξίδι του Κολόμβου. Ο Λέιφ γνώρισε την εξορία και τον ξεριζωμό, την ίδια ώρα που η συμπερίληψή του στις μυθολογίες πολλών βορειοευρωπαϊκών φυλών κάνει την ανασυγκρότηση του βίου του σωστό ιστορικό αίνιγμα. Η Αμερική του Λέιφ ονομάστηκε «Vinland», «Γη της Αμπέλου» δηλαδή, καθώς ο Βίκινγκ συνάντησε εκεί τεράστιους αμπελώνες και μαγεύτηκε από την ευφορία του εδάφους. Οι περιγραφές πάντως του ίδιου για τον οικισμό που ίδρυσε αντιστοιχούν στα ερείπια που βρέθηκαν στο νησί της Νέας Γης…

Πρώτα μυστηριώδη χρόνια

Όπως είπαμε, οι πληροφορίες που αφορούν στον βίο του Λέιφ Έρικσον δεν συμφωνούν καθόλου, καθώς οι μυθολογικές αναφορές των λαών του Βορρά μπλέκονται με τις λιγοστές ιστορικές πηγές και τους λαϊκούς θρύλους. Παρά ταύτα, πιστεύεται ότι ο Λέιφ Έρικσον γεννήθηκε κάπου μεταξύ 960-970 μ.Χ. ως ο δεύτερος από τους τρεις γιους του Ερρίκου του Ερυθρού, του βίκινγκ εξερευνητή που είχε ιδρύσει την πρώτη αποικία στα παγωμένα εδάφη της Γροιλανδίας. Και καθώς ο πατέρας του Ερρίκου είχε εξοριστεί από τη Νορβηγία βρίσκοντας καταφύγιο στην Ισλανδία, είναι πιθανό να γεννήθηκε εκεί ο Λέιφ και να μεγάλωσε κατόπιν στον οικισμό της Γροιλανδίας. Αν και εδώ σταματούν οι βεβαιότητες και αρχίζει το παιχνίδι του μύθου με την αλήθεια. Σύμφωνα με τη δεύτερη επικρατέστερη εκδοχή, ο Λέιφ ο Τυχερός, όπως είναι γνωστός, γεννήθηκε και μεγάλωσε στον οικισμό της Γροιλανδίας όταν ο Ερρίκος ο Ερυθρός εκδιώχθηκε από την Ισλανδία περί τα 980 μ.Χ. Σύμφωνα με την αντίστοιχη μυθολογία της Ισλανδίας, ο Έρικσον απέπλευσε από τη Γροιλανδία για τη Νορβηγία γύρω στο 1000 μ.Χ., φτάνοντας κάποια στιγμή στις Εβρίδες Νήσους, όπου και απέκτησε έναν νόθο γιο με την κόρη τοπικού αρχηγού. Αργότερα κατέπλευσε στη Νορβηγία όπου μεταστράφηκε στον χριστιανισμό από τον Όλαφ Α’ Τρίγκβασον, που είχε κηρύξει ιερό πόλεμο στη σκανδιναβική για την εξάπλωση του χριστιανισμού. Έναν χρόνο αργότερα θέλει να επιστρέψει στη Γροιλανδία για να προσηλυτίσει στη νέα θρησκεία του παγανιστές αποίκους του πατέρα του, όταν και ξεκινούν οι εξερευνητικές περιπέτειές του…

Το ταξίδι στη χώρα των κλημάτων

Τα ιστορικά στοιχεία και οι μαρτυρίες των γηγενών ιστορικών που έγραψαν λίγο αργότερα δεν συμφωνούν και πάλι για τα κατοπινά γεγονότα και για το πώς βρέθηκε ο Λέιφ στην Αμερική. Η γνώση πάντως για μια νέα ήπειρο κοντά στη Γροιλανδία αλλά και για το θαλάσσιο πέρασμα ως εκεί πρέπει να ήταν γνωστή στους εμπόρους της Ισλανδίας, αφού ακόμα και ο σύγχρονός του βίκινγκ θαλασσοπόρος -και ένας από τους πρώτους αποίκους της Γροιλανδίας- Μπιόρνι Χέριολφσον διηγούνταν και έγραφε για τα ανεξερεύνητα εδάφη. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες του ίδιου, την ώρα που συνέχιζε την εξερεύνηση της Γροιλανδίας κατά το 985 μ.Χ., περιέπλευσε για δυο μέρες σε ένα νησί κοντά στις ακτές (πιθανότατα το καναδικό Λαμπραντόρ), αν και δεν κατέβηκε στη στεριά. Οι αφηγήσεις του φαινόταν να μην εκπλήσσουν πάντως τους Εσκιμώους, καθώς τα περάσματα για τον Νέο Κόσμο ήταν μάλλον γνωστά στους γηγενείς. Οι περιπέτειες του Μπιόρνι μπόλιασαν όμως το τολμηρό μυαλό του Λέιφ, που θεωρούσε όπως και άλλοι τη νέα χώρα απλή συνέχεια της Γροιλανδίας. Κατά μία εκδοχή, επιστρέφοντας από τη Νορβηγία στη Γροιλανδία με την ιερή παραγγελιά του Όλαφ, ο Λέιφ παρέκκλινε κατά λάθος της πορείας του και αποβιβάστηκε στη στεριά της Βόρειας Αμερικής. Ονόμασε όπως είπαμε το μέρος «Vinland» από την αφθονία των αμπελώνων. Πλάι στην αβεβαιότητα του πλαισίου μέσα στο οποίο κατέφτασε ο Λέιφ στις βόρειες ακτές της Αμερικής, συναίνεση δεν υπάρχει επίσης ούτε για το πού αποβιβάστηκε ο βίκινγκ θαλασσοπόρος. Αν πιστέψουμε τη μυθολογία των Γροιλανδών, που παραμένει η πλέον αξιόπιστη, ο Λέιφ έκανε τρεις εξερευνήσεις στα καναδικά νησιά. Αφού αποβιβάστηκε σε μια βραχώδη έκταση καλυμμένη από πάγο (πιθανότατα τη Νήσο Μπάφιν), συνέχισε νότια όπου αντίκρισε ηπιότερο κλίμα και οργιώδη δασική βλάστηση, τη «Γη των Δασών» όπως μας λέει (πιθανότατα η Νέα Γη και το Λαμπραντόρ), για να φτάσει τελικά στη Γη της Αμπέλου, όπου και έστησε οικισμό και ξεχειμώνιασε. Επίσης πολλές θεωρίες έχουν διατυπωθεί για το πού ήταν η Χώρα των Αμπελιών, καθώς πολλές τοποθεσίες του Καναδά και των βόρειων ΗΠΑ έχουν ταυτοποιηθεί κατά καιρούς ως τα σχεδόν μυθικά εδάφη του Έρικσον. Όπως είπαμε, το 1963 η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως στο σημερινό L’Anse aux Meadows, στη βορειότερη ακτή της Νήσου της Νέας Γης, τα απομεινάρια μιας βάσης των Βίκινγκ των αρχών του 11ου αιώνα που ταυτίστηκαν ασφαλέστερα με τις περιγραφές του Λέιφ για τη Vinland. Μνημείο πλέον της UNESCO, ο παμπάλαιος οικισμός του Έρικσον στην Αμερική απέδωσε περισσότερα από 2.000 παραδοσιακά αντικείμενα των Βίκινγκς, υποστηρίζοντας την υπόθεση ότι εδώ πρέπει να στήθηκε η πρώτη ευρωπαϊκή αποικία στον Νέο Κόσμο. Άλλοι πάλι ιστορικοί αναγνωρίζουν στις μαρτυρίες του Βίκινγκ τη Νέα Σκωτία (Nova Scotia) των ατλαντικών ακτών του Καναδά. Ισλανδικά κείμενα του 13ου αιώνα μιλούν πάντως για ηθελημένη αποστολή του Λέιφ στα εδάφη που διηγούνταν ο Μπιόρνι και απορρίπτουν το συμπτωματικό της ανακάλυψης του Νέου Κόσμου…

Επιστροφή στη Γροιλανδία

Όπως κι αν έγινε η ίδρυση της Χώρας των Κλημάτων, ο Λέιφ έμελλε να μην ξαναπατήσει πόδι στην Αμερική. Δεν κατάφερε μάλιστα να την αποικίσει, όπως ήταν τώρα το νέο όνειρό του, κάτι που δεν θα πετύχαιναν ούτε τα δυο του αδέρφια αλλά και ο ισλανδός εξερευνητής Καρλσέφνι, που επισκέφτηκε την αποικία του Βίκινγκ λίγο αργότερα. Ο αδελφός του, Θόρβαλντ Έρικσον, είχε μάλιστα και την πρώτη επαφή με τους γηγενείς Αμερικανούς! Ο Λέιφ επέστρεψε στη Γροιλανδία για να κάνει πράξη το φιλόδοξο σχέδιο του Όλαφ για προσηλυτισμό των λαών της σκανδιναβικής στον χριστιανισμό και πέρασε το υπόλοιπο της ζωής του προσηλυτίζοντας πληθυσμούς. Η μητέρα του έχτισε μάλιστα την πρώτη εκκλησία της Γροιλανδίας δίπλα στο σπίτι του Ερρίκου του Ερυθρού στον οικισμό του, αποχαιρετώντας την οικογενειακή γαλήνη. Ο Λέιφ Έρικσον πιστεύεται ότι δεν εγκατέλειψε ποτέ ξανά τη Γροιλανδία, καθώς επικεντρώθηκε στη σταυροφορία του. Τον σκληροπυρηνικό του πατέρα δεν κατάφερε να τον προσηλυτίσει στον χριστιανισμό, μετέστρεψε όμως τη μητέρα και τα αδέρφια του. Όταν πέθανε ο Ερρίκος ο Ερυθρός, ο Λέιφ τον διαδέχτηκε στο τιμόνι του οικισμού. Μαζί του πρέπει να έζησε και ο γιος που απέκτησε στις Εβρίδες, καθώς φαίνεται να στάλθηκε από τη μητέρα του στη Γροιλανδία για να ζήσει δίπλα στον νέο αρχηγό της αποικίας. Ο Έρικσον φέρεται να απέκτησε και έναν δεύτερο -νόμιμο- γιο, ο οποίος έγινε αρχηγός το 1025, μετά τον θάνατο του Λέιφ, όταν και σταματούν οι περιγραφές για το τι απέγιναν τόσο ο ίδιος όσο και οι απόγονοί του. Η επικρατέστερη θεωρία τον θέλει να αφήνει την τελευταία του πνοή γύρω στο 1020. Η ιστορία μας τελειώνει στις αρχές του 19ου αιώνα, όταν οι βορειοευρωπαίοι άποικοι της Αμερικής άρχισαν να τιμούν τον Έρικσον ως τον εξερευνητή της ηπείρου. Το 1925, στην επέτειο των 100 χρόνων από την άφιξη των πρώτων νορβηγών μεταναστών στις ΗΠΑ, ο πρόεδρος Κάλβιν Κούλιτζ διακήρυξε ενώπιον κοινού στη Μινεσότα ότι ο Λέιφ Έρικσον ήταν ο πρώτος Ευρωπαίος που ανακάλυψε τον Νέο Κόσμο. Και τον Σεπτέμβριο του 1964 το Κογκρέσο εξουσιοδότησε τον πρόεδρο Λίντον Τζόνσον να κηρύξει την 9η Οκτωβρίου ως «Μέρα Λέιφ Έρικσον», περνώντας τον έτσι στην αθανασία και στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Σήμερα αναρίθμητα αγάλματά του τόσο στις ΗΠΑ και τον Καναδά όσο και τη Νορβηγία, την Ισλανδία και τη Γροιλανδία υπενθυμίζουν στον ταξιδιώτη τον θαρραλέο Βίκινγκ που πάτησε πρώτος πόδι στα ανεξερεύνητα εδάφη με την παροιμιώδη ευφορία… Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr