O «πατέρας» του υποβρυχίου, Ρόμπερτ Φούλτον

Στις αρχές του 19ου αιώνα συντελείται μια τρομακτική επανάσταση στη ναυσιπλοΐα, καθώς ένας Αμερικανός, που ζούσε πότε στη Γαλλία πότε στην Αγγλία, θέλησε να εκμεταλλευτεί τον ανταγωνισμό των δύο υπερδυνάμεων για να πλουτίσει. Ο Ρόμπερτ Φούλτον κατασκεύασε το πρώτο λειτουργικό ατμόπλοιο του κόσμου, αλλάζοντας μια και καλή τη μοίρα των ανθρώπινων μετακινήσεων στο νερό! Τα επιβατικά και πολεμικά ατμόπλοιά του έρχονταν ολοταχώς να διαμορφώσουν την επόμενη μέρα στις θαλάσσιες μεταφορές, αν και ο πολυεφευρέτης δεν θα σταματούσε εκεί. Λίγα μόλις χρόνια πρωτύτερα είχε δοκιμάσει στον Σηκουάνα του Παρισιού ένα μικρό υποβρύχιο σκάφος, τον «Ναυτίλο», που έμελλε να γίνει το πρώτο λειτουργικό υποθαλάσσιο όχημα! Ο μεγάλος Ρόμπερτ Φούλτον, που πέρασε τα πρώτα 20 χρόνια της ενήλικης ζωής του σε Παρίσι και Λονδίνο πουλώντας τις δημιουργικές ναυπηγικές υπηρεσίες του στα στέμματα των δύο ευρωπαϊκών δυνάμεων, άρχισε να ασχολείται με την ιδέα του υποβρυχίου από το 1797. Το 1800, κάτω από τις επείγουσες εκκλήσεις του αυτοκράτορα Βοναπάρτη, έχει έτοιμο ένα λειτουργικό πρωτότυπο του πρώτου ποτέ υποβρύχιου σκάφους που έβλεπε η οικουμένη! Οι Βρετανοί θέλησαν το καλοκαίρι του 1804 να κλέψουν τον πολυμήχανο αμερικανό εφευρέτη από τον Βοναπάρτη και να τον επιστρατεύσουν στην αναβάθμιση του στόλου τους. Ο Φούλτον αποδίδει 12 νέα και βελτιωμένα σχέδια για τον περιβόητο «Ναυτίλο» του, οι Βρετανοί δεν πείθονται ωστόσο ότι το μαραφέτι μπορεί να τα καταφέρει κάτω από το νερό και αρνούνται να αποπληρώσουν την αμοιβή του! Εξοργισμένος ο Αμερικανός, επιστρέφει μόνιμα στις ΗΠΑ τον Δεκέμβριο του 1806, καθώς οι Ευρωπαίοι κλότσησαν την τύχη τους. Παρά το γεγονός ότι όλοι τον έλεγαν φαντασιόπληκτο και αιθεροβάμονα, το συνολικό όραμα του Φούλτον για την ατμοπλοΐα, τα υποβρύχια και τις τορπίλες (επίσης δικής του εμπνεύσεως) θα άλλαζαν τελικά τόσο τις ναυμαχίες όσο και την ίδια την ανθρώπινη περιπέτεια στη θάλασσα. Το πρώτο εμπορικό ατμόπλοιο «Κλερμόν» έκανε τώρα το δρομολόγιο Νέα Υόρκη-Όλμπανι και πάλι πίσω σε 64 ώρες (από τις 8 μέρες που χρειαζόταν πρωτύτερα!), αν και ο Φούλτον δεν θα σταματούσε εκεί. Τώρα βέβαια παλεύει με τους κλέφτες των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας του αλλά και τους ανταγωνιστές του στο νερό, λες και δεν έπρεπε να χαρεί τα στερνά του. Κι όλα αυτά από έναν τύπο που ξεκίνησε την καριέρα του φτιάχνοντας πορτρέτα-μινιατούρες για μενταγιόν και κοσμήματα…

Πρώτα χρόνια

Ο Ρόμπερτ Φούλτον γεννιέται στις 14 Νοεμβρίου 1765 σε φάρμα της Πενσιλβάνια ως ένα από τα πέντε παιδιά μιας οικογένειας ιρλανδικής καταγωγής. Η οικογένεια έχασε το μικρό κτήμα της το 1771 και μετακόμισε στο Λάνκαστερ της Πενσιλβάνια, όπου άφησε την τελευταία του πνοή ο πατέρας του το 1774. Μαθαίνοντας να γράφει και να διαβάζει σχεδόν μόνος του, ο Φούλτον στάλθηκε στα 8 του σε ένα σχολείο Κουακέρων. Έπρεπε όμως να συντηρεί την οικογένειά του και σύντομα θα βρεθεί να μαθητεύει σε κοσμηματοπωλείο της Φιλαδέλφειας, όπου θα γίνει ξεφτέρι στη δημιουργία μικροσκοπικών πορτρέτων από ελεφαντόδοντο για δαχτυλίδια και μενταγιόν. Ο Ρόμπερτ νοίκιασε το 1786 μια φάρμα για τη μητέρα και τα αδέλφια του και μετακόμισε σε σανατόριο της Βιρτζίνια για να αναρρώσει από την αρρώστια που τον ταλαιπωρούσε. Τα πορτρέτα που έφτιαχνε στον τόσο ελεύθερο χρόνο του ήταν πραγματικά υπέροχα, κάνοντας όλους να τον συμβουλεύσουν να πάει στην Ευρώπη για σπουδές καλών τεχνών. Την επόμενη χρονιά βρήκε μια ένωση εμπόρων που θέλησε να χρηματοδοτήσει τις σπουδές του στην Αγγλία και μπήκε στο καράβι για το Λονδίνο…

Η γέννηση του υποβρυχίου

Παρά το γεγονός ότι η υποδοχή του στην Αγγλία ήταν θερμή, οι πίνακές του περνούσαν απαρατήρητοι. Στην Αγγλία ήρθε βέβαια σε επαφή με την ατμομηχανή του Τζέιμς Βατ, που εδώ και δέκα χρόνια άλλαζε άρδην το τοπίο της χώρας, και μαγεύτηκε από τις δυνατότητές της. Ταυτοχρόνως, έχοντας κάνει το μακρύ ταξίδι από τη Νέα Υόρκη στο Λονδίνο έψαχνε έναν τρόπο να κάνει τη διαδρομή συντομότερη, βάζοντας τώρα στο στόχαστρό του τη ναυσιπλοΐα. Κάνει λοιπόν τα πρώτα του πειράματα στη μηχανική, καταλήγει σε ένα καινοτόμο σύστημα προώθησης των πλοίων και βάζει πλώρη για νέες περιπέτειες. Το 1794, έχοντας αποδεχθεί την αποτυχία του ως ζωγράφος, παρατά οριστικά τον χρωστήρα και στρέφει την προσοχή του στη μηχανική των καναλιών. Η «Πραγματεία για τη Βελτίωση της Πλοήγησης στις Διώρυγες» (1796) ήταν ένα επαναστατικό έργο για τη μεταφορά των ποντοπόρων καραβιών μέσα στα στενά των καναλιών, περιλαμβάνοντας ένα φιλόδοξο σχέδιο για την επαύριο των θαλάσσιων μεταφορών. Παρά το γεγονός ότι οι ιδέες του για τα κανάλια δεν υιοθετήθηκαν τελικά πουθενά, μια σειρά από γέφυρες φτιάχτηκαν στις Βρετανικές Νήσους σύμφωνα με τον σχεδιασμό του Φούλτον. Απτόητος, ο πολυεφευρέτης μετακόμισε στο Παρίσι το 1797, καθώς τώρα είχε στις βαλίτσες του ένα νέο σχέδιο που είπε υποβρύχιο! Όσο για το πλάνο του, ήταν δαιμόνιο. Ο Φούλτον πρότεινε τον «Ναυτίλο» για να βοηθήσει τη Γαλλία στον πόλεμό της με τη Βρετανία, καθώς το υποθαλάσσιο όχημά του θα μπορούσε να τρυπώσει κάτω από τις καρίνες των αγγλικών πολεμικών αφήνοντας μια νάρκη πυρίτιδας που θα πυροδοτούνταν αργότερα. Οι γάλλοι στρατιωτικοί επιτελείς απέρριψαν αρχικά την ιδέα ως έναν επαίσχυντο και αντοδεοντολογικό τρόπο μάχης! Το 1800 όμως, με τον παντοδύναμο αγγλικό στόλο να παίρνει το πάνω χέρι, ο Βοναπάρτης το ξανασκέφτηκε. Ευτυχώς για τον μεγάλο στρατηλάτη, ο Φούλτον είχε ήδη κατασκευάσει με δικά του έξοδα ένα λειτουργικό πρωτότυπο του «Ναυτίλου» του και το είχε δοκιμάσει με επιτυχία στον Σηκουάνα. Ο Ναπολέων του έδωσε την κρατική άδεια να το κατασκευάσει μαζικά, φτάνει να έδειχνε την επιχειρησιακή ετοιμότητά του. Ο Φούλτον το έβαλε να βυθίσει δύο βρετανικά πολεμικά, ο ισχυρός άνεμος όμως και η παλίρροια τα βοήθησαν να ξεφύγουν από το αργό υποβρύχιο του Αμερικανού! Ήταν το πρόωρο τέλος του υποβρυχίου του, ένα τέλος που ήρθε πριν καν αρχίσει, αν και ο Φούλτον είχε πολλά ακόμα στο μυαλό του…

Η δημιουργία του ατμόπλοιου

Την ώρα που γίνονταν βέβαια αυτά, ο Φούλτον γνώριζε το 1801 τον Ρόμπερτ Λίβινγκστον, έναν από τους ανθρώπους που είχαν συντάξει τη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας των ΗΠΑ και θα γινόταν σε λίγο υπουργός στη Γαλλία. Πριν αναλάβει βέβαια το αξίωμά του στο Παρίσι, ο Λίβινγκστον είχε καπαρώσει το μονοπώλιο του ατμόπλοιου για όλη την πολιτεία της Νέας Υόρκης για τα επόμενα 20 χρόνια, παρά το γεγονός ότι δεν υπήρχε ακόμα τέτοια διαθέσιμη τεχνολογία! Οι δυο άντρες αποφάσισαν να μοιραστούν τα έξοδα και να φτιάξουν ένα ατμόπλοιο στο Παρίσι πάνω στα σχέδια του Φούλτον. Επρόκειτο για ένα 20 μέτρων σκάφος που θα έφερε ατμομηχανή 8 ίππων (και κουπιά στα πλαϊνά). Παρά το γεγονός ότι το σκαρί δεν άντεξε το βάρος της μηχανής, ο Φούλτον επέμεινε και παρήγγειλε τώρα μια νέα μηχανή από το εργοστάσιο του ίδιου του Βατ (Μπούλτον και Βατ)! Τα εξαρτήματα που του έστειλε ο σκοτσέζος εφευρέτης για τη νέα 24 ίππων ατμομηχανή του συναρμολογήθηκαν στο λιμάνι της Νέας Υόρκης, καθώς το ατμόπλοιο -αν λειτουργούσε- θα εκτελούσε το δρομολόγιο Νέα Υόρκη-Όλμπανι. Όσο ο Ρόμπερτ πειραματιζόταν με τον ατμοκινητήρα, ο Λίβινγκστον επέκτεινε το μονοπώλιό του ώστε να περιλαμβάνει όλη την αμερικανική ατμοκίνηση ναυσιπλοΐα! Επιστρέφοντας στο Λονδίνο το 1804, ο Φούλτον προωθούσε τώρα τις υποβρύχιες ιδέες του στο βρετανικό στέμμα, λέγοντας πως θα ήταν το κλειδί του θαλάσσιου πολέμου κατά των Γάλλων. Το πλάνο ήταν το ίδιο: η μεταφορά εκρηκτικών υλών κάτω από τον γαλλικό στόλο και πυροδότησή τους αργότερα. Οι Βρετανοί του ζήτησαν ακριβώς το ίδιο, να αποδείξει δηλαδή στην πράξη την αποτελεσματικότητα της εφεύρεσής του. Οι δύο επιθέσεις κατά γαλλικών πλοίων με το καινοτόμο σκάφος αποδείχθηκαν βέβαια εξίσου ανεπιτυχείς. Παρά ταύτα, οι Βρετανοί το σκεφτόταν σοβαρά να αγοράσουν το υποβρύχιο του Φούλτον, αν και το 1805, έπειτα από τον θρίαμβο του Νέλσον στο Τραφάλγκαρ, ήταν σαφές ότι οι Άγγλοι ήταν τα απόλυτα αφεντικά των θαλασσών, δεν είχαν λοιπόν ανάγκη το ανήθικο όπλο του Φούλτον! Το ίδιο γεγονός έστειλε στα αζήτητα άλλη μια αξιομνημόνευτη εφεύρεσή του, αναπόσπαστο μέλος σήμερα των υποβρυχίων: την τορπίλη! Ο Φούλτον την είχε παρουσιάσει το 1801 στη Βρέστη της γαλλικής Βρετάνης, βυθίζοντας ένα πλοιάριο με τη βοήθειά της, αν και η μοίρα της ακολούθησε το υποβρύχιό του. Την ίδια στιγμή, ο Βατ του έστελνε συνεχώς στις ΗΠΑ νέα τμήματα για την ατμομηχανή του, αν και ο ίδιος πέρασε όλη τη χρονιά στο Λονδίνο επιδιδόμενος σε δικαστικές μάχες με την αγγλική κυβέρνηση για τα δεδουλευμένα του! Επιστρέφοντας τελικά στη Νέα Υόρκη τον Δεκέμβριο του 1806, ο Φούλτον πήγε αμέσως να επιβλέψει την κατασκευή του ατμόπλοιού του, αν και δεν σταμάτησε ποτέ να προωθεί το υποβρύχιό του. Τώρα ήθελε να πείσει την αμερικανική κυβέρνηση, με τη νέα του επίδειξη να είναι ωστόσο άλλο ένα φιάσκο! Δεν ήταν ότι δεν ήταν λειτουργικό, ήταν το γεγονός ότι ήταν πολύ αργό ώστε να προλάβει τα πολεμικά της εποχής και να τα βυθίσει. Μέχρι τις αρχές του Αυγούστου του 1807 είχε όμως πανέτοιμο για δοκιμές το 45 μέτρων «Ατμόπλοιό» του, όπως το ονόμασε αρχικά. Η καινοτόμα συναρμολόγηση της μηχανής του Βατ, που κατανάλωνε έλαιο από πεύκα και βελανιδιές, έκανε το ατμόπλοιο να κινείται πολύ γρηγορότερα από κάθε ιστιοφόρο πλοίο, καλύπτοντας την απόσταση Νέα Υόρκη-Όλμπανι στον χρόνο-ρεκόρ των 32 ωρών. Εκεί που πριν χρειαζόσουν 4 μέρες δηλαδή! Αφού έκανε μερικές ακόμα βελτιώσεις τόσο στη μηχανή όσο και το ίδιο το σκάφος, όπως ας πούμε ότι έβαλε για πρώτη φορά κουκέτες στις καμπίνες, το μετονόμασε σε «Ατμόπλοιο του Βόρειου Ποταμού» και τον Σεπτέμβριο ξεκίνησε τα πρώτα του εμπορικά δρομολόγια! Το καράβι της γραμμής εκτελούσε τρία ταξίδια μετ’ επιστροφής το δεκατετραήμερο, μεταφέροντας τόσο ανθρώπους όσο και ελαφρά φορτία. Το σκάφος αντιμετώπισε βέβαια πολλά προβλήματα, τόσο μηχανικά όσο και τη ζήλεια των ανταγωνιστών, οι οποίοι έστελναν ναύτες-σαμποτέρ που από «καθαρή απροσεξία» κατέστρεφαν τα απροστάτευτα μέρη του πλοίου! Ο Φούλτον αντιμετώπισε την αναπάντεχη αυτή συνθήκη ενδυναμώνοντας το κύτος του σκάφους και τα ακάλυπτα μέρη του, την ίδια στιγμή που έκανε ακόμα καλύτερες τις ανέσεις που πρόσφερε στους επιβάτες το ατμόπλοιό του. Το αποτέλεσμα ήταν τόσο καλό που πλέον μιλούσαμε για ολότελα διαφορετικό σκάφος! Το οποίο μετονομάστηκε το 1808 σε «Κλερμόν» και χαιρετίστηκε πια απ’ όλους ως κολοσσιαία εφεύρεση. Την ίδια χρονιά, ο Φούλτον παντρεύτηκε την ανιψιά του συνεργάτη του, Χάριετ Λίβινγκστον, με την οποία απέκτησε έναν γιο και τρεις κόρες. Το 1811, ο εφευρέτης σχεδίασε ένα νέο ατμόπλοιο (που κατασκευάστηκε στο Πίτσμπουργκ), το «Νέα Ορλεάνη», που στάλθηκε νότια για να επεκτείνει το μονοπώλιο του συνεργάτη του. Ήταν το πρώτο ποταμόπλοιο του κόσμου που έκανε το ταξίδι του μέσα στις επικίνδυνες συνθήκες των ποταμιών του Οχάιο και του Μισισιπή. Ο Φούλτον κατασκεύασε τρία ακόμα ατμόπλοια για τα ποτάμια των δυτικών πολιτειών, αν και η χαμηλή ιπποδύναμη των μηχανών του δεν τα άφηναν να κατακτήσουν τα δυσκολότερα υδάτινα περάσματα. Τα νέα του κατορθώματα θα έρθουν το 1812, με τον αγγλικό ναυτικό αποκλεισμό των ΗΠΑ, όταν πρότεινε μια πλωτή «πολεμική πλατφόρμα» για την προστασία του λιμανιού της Νέας Υόρκης από τον βρετανικό στόλο. Το 48 μέτρων «Demologos» ήταν το πρώτο ατμοκίνητο πολεμικό πλοίο που έβλεπε η υφήλιος (μετονομάστηκε σε «Φούλτον» μετά τον θάνατο του εφευρέτη) και υιοθέτησε πολλές καινοτομίες κατασκευής. Το ατμοκίνητο θωρηκτό καθελκύστηκε τον Οκτώβριο του 1814 και ήταν πάνοπλο και θωρακισμένο, αν και ιδιαιτέρως αργοκίνητο. Δράση δεν πρόλαβε βέβαια να δει, καθώς τον Δεκέμβριο υπογράφηκε το σύμφωνο ειρήνης με τους Βρετανούς και το πολεμικό παροπλίστηκε στο ναυπηγείο του Μπρούκλιν, όπου και καταστράφηκε το 1829 από έκρηξη στο εσωτερικό του…

Τελευταία χρόνια

Μέχρι το 1810, τα ατμόπλοια του Φούλτον όργωναν τα αμερικανικά ποτάμια, αντικαθιστώντας στις επιβατικές γραμμές τα ιστιοφόρα. Τα ατμόπλοια του Φούλτον διέθεταν σκελετούς με διπλές πλώρες, κάτι που σήμαινε πως δεν χρειάζονταν χώρο για να γυρίσουν κατά την επιστροφή του ταξιδιού. Ένα νέο κανάλι ανοίχτηκε στο Μανχάταν το 1816 (σε σχέδιο του ίδιου του Φούλτον) για να συνδέσει τους τερματικούς σταθμούς των δύο νεοϋορκέζικων ποταμών. Μέχρι τότε ο εφευρέτης ήταν ένας ιδιαιτέρως πλούσιος άνθρωπος, αν και δεν θα χαιρόταν τα πλούτη του με το κεφάλι του ήσυχο. Το μονοπώλιό τους στα ατμόπλοια κινδύνευε από τα παραθυράκια του νόμου που έσπευδαν να εκμεταλλευτούν πολλοί, την ίδια ώρα που όλοι κόπιαραν τις πατενταρισμένες τεχνολογίες του χωρίς να πληρώνουν δικαιώματα. Τα «πειρατικά» ποταμόπλοια κατέκλυζαν τις ΗΠΑ, αναγκάζοντας τον «πατέρα» τους να επιδίδεται συνεχώς σε πανάκριβες δικαστικές περιπέτειες που δεν φαίνονταν να παίρνουν τέλος. Ο πλούτος του γαλαντόμου Φούλτον εξαντλούνταν τώρα με πρωτόγνωρους ρυθμούς, καθώς συνέχιζε να χρηματοδοτεί τα νέα του σχέδια για να αποδείξει επιτέλους ότι το υποβρύχιό του ήταν απαραίτητο στους πολεμικούς στόλους! Την ίδια ώρα, ξόδευε τεράστια ποσά σε έργα τέχνης, σε γενναίες χρηματικές υποστηρίξεις νέων καλλιτεχνών αλλά και στους συγγενείς του φυσικά, αγοράζοντάς τους τεράστιες εκτάσεις για να πλουτίσουν από τη γη τους (είχαν παραμείνει όλοι τους αγρότες). Ο Φούλτον έβλεπε με μεγάλη έκπληξη όλες του τις πατέντες να κλέβονται χωρίς έλεος! Το σκαπτικό μηχάνημά του, το υδραγωγείο του από χυτοσίδηρο και τα τόσα μηχανήματά του για τη νηματουργία, την παρασκευή σχοινιών και την κατεργασία της πέτρας αντιγράφονταν μαζικά, χωρίς ο ίδιος να προλαβαίνει να κυνηγά όλους τους απαγωγείς των πνευματικών του παιδιών. Παρά το γεγονός ότι το αμερικανικό Ναυτικό είχε ήδη εντάξει στον στόλο του την ατμοκίνητη φρεγάτα του Φούλτον, ο ίδιος ήταν εξαιρετικά δυστυχισμένος από την κατάφωρη κλοπή της πνευματικής του ιδιοκτησίας. Κι έτσι την κρύα μέρα της 24ης Φεβρουαρίου 1815, επιστρέφοντας από άλλη μια νομική περιπέτεια, έπαθε ψύξη καθ’ οδόν και πέθανε. Η οικογένειά του πάλευε τώρα να διεκδικήσει τα δικαιώματά του από την ίδια την αμερικανική κυβέρνηση, η οποία φαινόταν απρόθυμη να πληρώσει τους κληρονόμους του. Η πολύκροτη δικαστική διαμάχη τακτοποιήθηκε έπειτα από 30 χρόνια(!), το 1846, όταν το επιδικασμένο ποσό των 100.000 δολαρίων κουτσουρεύτηκε στα 76.300 δολάρια και δόθηκε τελικά στους κληρονόμους του. Οι ΗΠΑ τον τίμησαν μετονομάζοντας κάποιους δρόμους και λιμάνια σε «Φούλτον» και κάνοντάς τον γραμματόσημο το 1965… Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr