Ο διαπρεπής σάχης της Περσίας, Αμπάς Α’ ο Μέγας

Ο πέμπτος μονάρχης της δυναστείας των Σαφαβιδών ανέλαβε το έργο να ξαναφέρει την Περσική Αυτοκρατορία στον κολοφώνα της πολιτικής και οικονομικής ακμής της, κάνοντάς τη και πάλι διπλωματικό και πολιτιστικό κέντρο της Ασίας. Μπλεγμένος από τα γεννοφάσκια του στις πλεκτάνες και τις δολοπλοκίες των τουρκικών φυλών της περιοχής, πολέμησε γενναία και καθέλκυσε ραγδαίες μεταρρυθμίσεις για να ξαναδώσει στην Περσία τη χαμένη της αίγλη, αφήνοντας λαμπρή πολιτισμική κληρονομιά που στέκεται όρθια μέχρι και τις μέρες μας. Ο σάχης της Περσίας από το 1588-1629 που πήρε το προσωνύμιο «Μέγας» έδιωξε τις τουρκικές και ουζμπεκικές δυνάμεις από το περσικό έδαφος φτιάχνοντας μια παντοδύναμη στρατιά που εγγυήθηκε την ασφάλεια της γης του. Αφού έκανε το Ισπαχάν πρωτεύουσα του βασιλείου του και έφτιαξε ιδανικές συνθήκες για την ανάπτυξη του εμπορίου, των γραμμάτων και των τεχνών, απόλαυσε κατόπιν τους καρπούς του μεταρρυθμιστικού του οράματος, βλέποντας την Περσία να ανθεί για μια ακόμα φορά σε εκείνη τη γωνιά του κόσμου…

Πρώτα χρόνια

Ο Αμπάς Α’ της Περσίας γεννιέται στις 27 Ιανουαρίου 1571 στο Χεράτ του σημερινού Αφγανιστάν ως το τρίτο παιδί του διαδόχου του θρόνου. Τη στιγμή της γέννησής του ο παππούς του ήταν ο σάχης της Περσίας και έχρισε τον νεαρότατο Αμπάς ως βασιλικό δελφίνο. Το 1578 ο πατέρας του διαδέχθηκε τον παππού στο τιμόνι του βασιλείου, όταν και άρχισαν οι επιπλοκές με τους ηγέτες των εφτά τουρκικών βασιλείων που είχαν βοηθήσει τους Σαφαβίδες να ανέλθουν στην εξουσία. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία, παρά το γεγονός ότι έλεγχε απόλυτα τον μονάρχη της Περσίας, προτιμούσε την ολιγαρχική διακυβέρνηση από μια κεντρική διοίκηση απολυταρχικού τύπου, γι’ αυτό και άρχισε να υπονομεύει τη δυναστεία δολοφονώντας τα μέλη της. Κι έτσι πολλά μέλη των Σαφαβιδών βρήκαν τον θάνατο, μεταξύ των οποίων η μητέρα του Αμπάς και οι πρίγκιπες αδελφοί του, ανάμεσά τους και ο διάδοχος του θρόνου. Ο Αμπάς διασώθηκε και κρύφτηκε στην ύπαιθρο στα βορειοανατολικά της Περσίας, όπου και πέρασε τα πρώτα του χρόνια με κάθε προφύλαξη. Τον Οκτώβριο του 1588, σε ηλικία 17 ετών, ανέβηκε στον θρόνο της Περσίας με τις διστακτικές ευλογίες του ανίσχυρου πατέρα του, αν και τα κολοσσιαία εσωτερικά προβλήματα και τα πολλά μέτωπα που είχε να αντιμετωπίσει έκαναν τη διακυβέρνησή του να φαντάζει βραχύβια. Η παντοδύναμη Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν έτοιμη να επιτεθεί στα δυτικά, ενώ στα βορειοανατολικά καραδοκούσε πάντα η μόνιμη απειλή των Ουζμπέκων…

Πρώτες στρατιωτικές επιτυχίες

Ο σάχης Αμπάς, στην πρώτη του στρατηγική αναδίπλωση, έκανε ειρήνη με τους Οθωμανούς για να επικεντρώσει τις πολεμικές του προσπάθειες στους Ουζμπέκους. Τα επόμενα 14 χρόνια θα τα αφιέρωνε σε συνεχή σχεδόν πόλεμο για να διώξει την απειλή από τα εδάφη του και να ενώσει και πάλι το βασίλειό του κάτω από την ηγεμονία του. Ταυτοχρόνως, εκμεταλλεύτηκε την προσωρινή αδυναμία της Ρωσικής Αυτοκρατορίας μετά τον θάνατο του Ιβάν Δ’ του Τρομερού το 1584 και προσάρτησε στην Περσία νέα εδάφη, προσεταιριζόμενος παράλληλα και τους ηγέτες των επαρχιών στις τρεις πλευρές της Κασπίας Θάλασσας που ανήκαν μέχρι πρόσφατα στη ρωσική σφαίρα επιρροής. Όταν η επιχείρηση στέφθηκε με αποτυχία, έστειλε τα στρατεύματά του στα νότια και σύντομα είχε στα χέρια του όλες τις επαρχίες της νότιας πλευράς του Περσικού Κόλπου. Τίποτα από αυτά δεν θα γινόταν όμως αν ο Αμπάς δεν είχε μεριμνήσει για τη δημιουργία μιας ισχυρής κεντρικής διοίκησης κάτω από την απόλυτη εξουσία του. Οι παλιοί του σύμμαχοι που είχαν εξασφαλίσει στους Σαφαβίδες τον θρόνο της Περσίας ήταν πια εχθροί και ο Αμπάς έπρεπε τώρα να έρθει σε επαφή με τον απλό λαό ώστε να εξασφαλίσει την αφοσίωσή του. Τον προσεταιρισμό του περσικού λαού τον πέτυχε υποδειγματικά, μεταφέροντας την πρωτεύουσα στο Ισπαχάν, την κατεξοχήν περσική πόλη, και χρηματοδοτώντας αθρόα την άνθιση του περσικού πολιτισμού, τοποθετώντας παράλληλα πέρσες διοικητές και τοποτηρητές στα μήκη και τα πλάτη των εδαφών του. Και βέβαια έλαβε μεγάλη μέριμνα για τη στελέχωση του στρατού του με περσικό στοιχείο, δημιουργώντας ταυτοχρόνως και νέες επίλεκτες μονάδες, όπως το σύνταγμα ιππικού με χριστιανούς από τον Καύκασο και το σύνταγμα πεζικού αποκλειστικά με πέρσες χωρικούς. Ο Αμπάς όπλισε τον στρατό του με μουσκέτα και πυροβολαρχίες, κάτι που εγγυήθηκε τη στρατιωτική ανωτερότητα έναντι των σπαθιών και των λογχών των γειτονικών βασιλείων και ήταν το απαραίτητο βήμα για την επόμενη φάση του σχεδίου του, τον πόλεμο κατά των Οθωμανών…

Ο Πόλεμος κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Ένα εξωτερικό γεγονός συνέβαλε αποφασιστικά στην ανακατανομή δυνάμεων στην ευρύτερη περιοχή και δεν ήταν άλλο από την παρακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Κατά την ηγεμονία του Αμπάς το οθωμανικό κράτος μέτρησε τη διαδοχή πέντε σουλτάνων, κάτι που του φανέρωσε ότι ήταν η κατάλληλη στιγμή για την επίθεσή του. Ο πόλεμος ξεκίνησε το 1602 και οι εχθροπραξίες δεν θα τελείωναν παρά 12 χρόνια αργότερα, με τις περσικές στρατιές να έχουν σχεδόν πάντα τον πρώτο λόγο. Στο σύμφωνο ειρήνης που υπογράφηκε το 1614, οι Οθωμανοί συμφώνησαν να αποσυρθούν στα σύνορα που υπήρχαν πριν από τη νικηφόρα προέλαση του σουλτάνου Σελίμ Α’ το 1500, κάτι που επέτρεψε στον σάχη Αμπάς να επεκτείνει την ηγεμονία της Περσίας στα παραδοσιακά της όρια. Για εμπορικούς, πολιτικούς και λόγους ασφαλείας, μετέφερε χιλιάδες αρμενικές οικογένειες από τις παραδοσιακές εστίες τους στην Αρμενία στο εσωτερικό της Περσίας, με την ανθούσα κοινότητα να ζει εκεί μέχρι και σήμερα. Και βέβαια ο πόλεμος με τους Οθωμανούς δεν είχε μόνο εδαφική και θρησκευτική χροιά, καθώς ήταν ταυτοχρόνως και μάχη για τους εμπορικούς δρόμους. Τα ευρωπαϊκά έθνη έψαχναν νέες εμπορικές συμφωνίες έπειτα από αιώνες τουρκικής κυριαρχίας και ήθελαν ανοιχτές τις οδούς μεταξύ Ευρώπης και Ασίας και ο Αμπάς έριξε ακριβώς εκεί το βάρος της εκστρατείας του. Σύντομα ευρωπαϊκές αντιπροσωπείες σύχναζαν στην αυλή του καθώς είχαν κοινό εχθρό: όχι μόνο έψαχναν νέους εμπορικούς εταίρους, αλλά ήθελαν και συντονισμένη δράση κατά των Οθωμανών από ανατολικά και δυτικά. Επιπρόσθετα, ο φωτισμένος Αμπάς εγκατέλειψε τον θρησκευτικό φανατισμό των προγόνων του που δεν ήθελαν καμία επαφή με τους άπιστους χριστιανούς και παρά το γεγονός ότι η συντονισμένη επίθεση Δύσης και Ανατολής στους Οθωμανούς δεν έλαβε χώρα ποτέ, εγκαθίδρυσε ειλικρινείς διπλωματικές και εμπορικές σχέσεις με τα ευρωπαϊκά βασίλεια. Τώρα το Ισπαχάν ήταν πόλος έλξης διπλωματών, πρεσβευτών, εμπόρων, ταξιδευτών, περιηγητών και καθολικών ιεραποστόλων. Ο Αμπάς καλωσόρισε τους Ευρωπαίους στα εδάφη του, συχνά βγαίνοντας εκτός τειχών για να τους προϋπαντήσει, και χρησιμοποίησε τις γνώσεις τους για τη στελέχωση και την εκπαίδευση του στρατού του. Όσο για την ανεξιθρησκία του και την ανοχή του απέναντι στη διαφορετικότητα, ήταν σχεδόν υποδειγματική: κάλεσε επισήμως θρησκευτικούς ηγέτες του χριστιανισμού, του ιουδαϊσμού και του ζοροαστρισμού να κηρύξουν τον λόγο του θεού τους στην Περσία, χτίζοντας ταυτοχρόνως χριστιανικές εκκλησίες. Όσο για τους εκπατρισμένους Αρμένιους, τους άφησε ελεύθερους να ζουν όπως και στην πατρίδα τους, απολαμβάνοντας προνόμια που ζήλευαν ακόμη και οι γηγενείς Πέρσες.

Άνοιγμα του Περσικού Κόλπου και τέλος

Ο κινητήριος μοχλός των θερμών σχέσεων που διατήρησε με την Ευρώπη ο Αμπάς ήταν το εμπόριο, καθώς τα περσικά προϊόντα και κυρίως το μετάξι είχαν μεγάλη ζήτηση στη Γηραιά Ήπειρο. Διαβλέποντας ότι το εμπόριο με τη Δύση δεν θα μπορούσε να ευδοκιμήσει περνώντας από τα τεράστια σε έκταση οθωμανικά εδάφη, ο Αμπάς έστρεψε το ενδιαφέρον του στον Περσικό Κόλπο, εκεί που είχαν αποβιβαστεί οι Πορτογάλοι εδώ και έναν αιώνα και κατείχαν πια το εμπορικό μονοπώλιο στην περιοχή. Ο σάχης αποζητούσε εμπορικές σχέσεις με όλη την Ευρώπη και δεν καλόβλεπε την ηγεμονία των Πορτογάλων στον Περσικό, γι’ αυτό και κήρυξε τον πόλεμο στους αποικιοκράτες Πορτογάλους και τους νίκησε το 1622, καταφέρνοντας να στρέψει εναντίον τους και τον βρετανικό στόλο. Ως αδιαφιλονίκητο αφεντικό πια του Περσικού Κόλπου, τον άνοιξε για τους εμπορικούς στόλους των Ισπανών, των Βρετανών, των Γάλλων, των Ολλανδών και των Πορτογάλων πάντα, παρέχοντας τώρα στους ευρωπαίους εμπόρους πρωτόγνωρα οικονομικά, νομικά και κοινωνικά προνόμια και αφήνοντας τους Αρμένιους να λειτουργούν ως διαμεσολαβητές μεταξύ σάχη και ευρωπαίων εμπόρων. Παρά την ανοχή του όμως στο διαφορετικό και τη φωτισμένη διακυβέρνησή του, ήταν ιδιαιτέρως σκληρός στις δολοπλοκίες, κάτι που όπως είπαμε μάστισε τα πρώτα χρόνια της ζωής του. Κι έτσι οι δήμιοί του ήταν συνεχώς απασχολημένοι, από τους οποίους δεν γλίτωσε ούτε ο γιος του και διάδοχος του θρόνου. Όσο για την ηγεμονία του, ήταν ακόμα πιο συγκεντρωτική και απολυταρχική και από του οθωμανού σουλτάνου ακόμα, καθώς μιλάμε για μια θεοκρατία στην οποία ο σάχης ήταν ο εκπρόσωπος του Θεού και είχε απόλυτη κοσμική και πνευματική εξουσία. Ο λαός όμως τον λάτρευε, κι αυτό γιατί ο Αμπάς ήταν πάντα κοντά του, δείχνοντας ειλικρινές ενδιαφέρον για τα προβλήματα και την καθημερινότητα των πολιτών του. Από τα μητρώα του μάλιστα φαίνεται ότι περνούσε τον περισσότερο χρόνο του ανάμεσα στον απλό κόσμο, πράγμα πρωτόγνωρο και ανήκουστο για ανατολίτη ηγέτη της εποχής. Μέχρι και μασκαρεμένος κυκλοφορούσε στα παζάρια του Ισπαχάν για να βλέπει από πρώτο χέρι πώς ζούσαν οι υπήκοοί του, την ίδια στιγμή που μεταμόρφωσε την πρωτεύουσά του σε κέντρο αρχιτεκτονικής και λίκνο πολιτισμού. Η διακυβέρνησή του σηματοδότησε αναμφίβολα την αναγέννηση του περσικού πολιτισμού, ο οποίος έπνεε τα λοίσθια από την εποχή της κατάκτησής τους από τους Άραβες κατά τον 7ο αιώνα. Ο πολυχρονεμένος σάχης της Περσίας άφησε την τελευταία του πνοή στις 21 Ιανουαρίου 1629, κατά το 42ο έτος της φωτισμένης διακυβέρνησής του… Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr