Όλα όσα θέλετε να μάθετε για τον θεσμό του ΠτΔ: Μπορεί να είναι μουσουλμάνος, πόσα χρήματα παίρνει, τι γίνεται αν πεθάνει;

Ο κύβος ερρίφθη. Ο πολύπειρος Κώστας Τασούλας θα είναι ο επόμενος Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας και το μόνο που μένει να μάθουμε είναι εάν καταφέρει να εκλεγεί σε μια από τις πρώτες ψηφοφορίες (που απαιτούνται κατά σειρά 200, 200 και 180 ψήφοι) ή στον τέταρτο γύρο της 12ης Φεβρουαρίου, που είναι και το πιθανότερο.

Στο κείμενο που ακολουθεί, έχουμε συγκεντρώσει όλες τις πιθανές και απίθανες απορίες αναφορικά με τον θεσμό του ΠτΔ. Ποια είναι τα προσόντα που θα πρέπει να έχει ο ανώτατος πολιτειακός άρχοντας, πόσα χρήματα παίρνει τον μήνα, τι θα συμβεί αν αρρωστήσει ή φύγει από τη ζωή κατά τη διάρκεια της θητείας του, ποια αυξημένα καθήκοντα είχε κάποτε που δεν έχει σήμερα, ποια ήταν η πιο επεισοδιακή εκλογή αρχηγού του κράτους, ποια πρέπει να είναι τα τυπικά του προσόντα; Αυτές είναι μερικές μόνο από τις ερωτήσεις, στις οποίες σας δίνουμε τις δέουσες απαντήσεις.

Γιατί η εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας γίνεται από τη Βουλή και όχι από τον λαό;

Η εκλογή του Προέδρου από τη Βουλή εξυπηρετεί δύο βασικούς στόχους:

• Να αποτραπεί ο κίνδυνος της άμεσης λαϊκής εκλογής, που θα μπορούσε να οδηγήσει σε σύγκρουση νομιμοποίησης μεταξύ του πρωθυπουργού και του Προέδρου.
• Να διασφαλιστεί η συναίνεση και η ευρύτερη πολιτική αποδοχή, καθώς ο Πρόεδρος δεν ασκεί εκτελεστική εξουσία, αλλά εγγυάται τη συνταγματική τάξη.

Ποια είναι τα τυπικά προσόντα που θα πρέπει να έχει κάποιος για να εκλεγεί Πρόεδρος της Δημοκρατίας;

Σύμφωνα με το ισχύον Σύνταγμα, θα πρέπει:

• Να είναι έλληνας πολίτης εδώ και τουλάχιστον πέντε έτη.
• Να έχει από πατέρα ή μητέρα ελληνική καταγωγή.
• Να έχει συμπληρώσει το τεσσαρακοστό έτος της ηλικίας του.
• Να έχει τη νόμιμη ικανότητα του εκλέγειν.

Δεν πρέπει να είναι και χριστιανός ορθόδοξος, αφού δίνει όρκο στο Ευαγγέλιο;

Θεωρητικά ναι, εάν σκεφτεί κανείς ότι πριν αναλάβει την άσκηση των καθηκόντων του, δίνει ενώπιον της Βουλής των Ελλήνων τον ακόλουθο όρκο:

«Oρκίζομαι στο όνομα της Aγίας και Oμοούσιας και Aδιαίρετης Tριάδας, να φυλάσσω το Σύνταγμα και τους νόμους, να μεριμνώ για την πιστή τους τήρηση, να υπερασπίζω την εθνική ανεξαρτησία και την ακεραιότητα της Xώρας, να προστατεύω τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των Eλλήνων και να υπηρετώ το γενικό συμφέρον και την πρόοδο του Eλληνικού Λαού».

Η πλειοψηφία των συνταγματολόγων, όμως, αναφέρει ότι αυτή η διάταξη είναι διασταλτική, αφού από τη στιγμή που στα τυπικά προσόντα δεν αναφέρεται το θρήσκευμα, θα μπορούσε π.χ. να είναι μουσουλμάνος και να δώσει έναν αντίστοιχο όρκο στο Κοράνι.

Πόσα χρήματα λαμβάνει κάθε μήνα ο ανώτατος πολιτειακός άρχοντας;

Σύμφωνα με το άρθρο 33 του Συντάγματος, τη «χορηγία που καταβάλλεται στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας» την ορίζει νόμος.

Με νομοθετική ρύθμιση του 2012, οι μεικτές αποδοχές του Προέδρου της Δημοκρατίας ορίζονται στα 11.561 ευρώ μηνιαίως (δηλαδή στο διπλάσιο της μηνιαίας βουλευτικής αποζημίωσης).

Μέχρι τότε, η χορηγία διαμορφωνόταν στα 23.122 ευρώ, κόπηκε δηλαδή στο μισό. Με την ίδια ρύθμιση του 2012, θυμίζουμε πως είναι η εποχή που η χώρα μπαίνει στα μνημόνια, καταργήθηκαν και τα έξοδα παράστασης που ανέρχονταν σε άλλα 6.240 ευρώ. Αυτή η μείωση ξεκίνησε να εφαρμόζεται επί Προεδρίας Προκόπη Παυλόπουλου και παρέμεινε η ίδια και επί Κατερίνας Σακελλαροπούλου.

Πότε καθιερώθηκε στην Ελλάδα ο θεσμός του Προέδρου της Δημοκρατίας;

Αρκετοί πιστεύουν ότι δημιουργήθηκε με τη Μεταπολίτευση, αλλά δεν είναι έτσι.

Ο θεσμός του Προέδρου της Δημοκρατίας εμφανίστηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα με το Σύνταγμα του 1924. Μετά το Δημοψήφισμα που διενεργήθηκε εκείνη τη χρονιά για το Πολιτειακό (όπου ανακηρύχθηκε η αβασίλευτη Δημοκρατία), ο μέχρι τότε Αντιβασιλέας, ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης, έγινε ο πρώτος (προσωρινός) Πρόεδρος της Δημοκρατίας (θα επανέλθει ο ίδιος το 1929 με πλήρη καθήκοντα).

Το 1935, λόγω νέας πολιτειακής μεταβολής, ο θεσμός καταργείται για να επανέλθει μεσούσης της δικτατορίας.

Και κάπως έτσι φθάνουμε στο 1973, όπου η Χούντα κηρύσσει έκπτωτο τον τότε βασιλιά Κωνσταντίνο και ανακηρύσσει τη χώρα σε Προεδρική Κοινοβουλευτική Δημοκρατία με επικεφαλής τον Γεώργιο Παπαδόπουλο και ακολούθως τον Φαίδωνα Γκιζίκη. Εννοείται πως για εκείνη την περίοδο θα πρέπει να βάλουμε πολλά εισαγωγικά στον τίτλο «Πρόεδρος της Δημοκρατίας», καθώς μόνο ειρωνικό μπορεί να ακουστεί ότι έχεις Πρόεδρο της Δημοκρατίας σε ένα καθεστώς που πήρε την εξουσία με τα τανκς.

Τον Ιούλιο του 1974 πέφτει η Χούντα, αποκαθίσταται η Δημοκρατία και επανέρχονται σε ισχύ οι διατάξεις του Συντάγματος του 1952 μέχρι να αποκατασταθεί η κατάσταση στη χώρα. Μετά το Δημοψήφισμα για το Πολιτειακό, όπου καταργείται οριστικά η Βασιλεία στην Ελλάδα, αναλαμβάνει προσωρινά πρώτος Πρόεδρος της Δημοκρατίας ο Μιχαήλ Στασινόπουλος. Θα μείνει στον θώκο από τις 18 Δεκεμβρίου 1974 έως τις 20 Ιουνίου 1975, που θα εκλεγει πρώτος Πρόεδρος της Δημοκρατίας πλήρους θητείας, ο Κωνσταντίνος Τσάτσος. Για να το θυμόμαστε, εκλογές Προέδρου έχουμε κάθε πέντε χρόνια: 1975, 1980, 1985, 1990, 1995, 2000, 2005, 2010, 2015, 2020 και τώρα, 2025…

Γιατί το 1974 θεωρείται κομβικής σημασίας για τη μετεξέλιξη του θεσμού του Προέδρου της Δημοκρατίας;

Η καθιέρωση του θεσμού το 1974 σηματοδότησε τη μετάβαση της Ελλάδας από τη μοναρχία και τη δικτατορία, στη Δημοκρατία.

Ο Πρόεδρος ορίστηκε ως ο κορυφαίος θεσμός του κράτους, συμβολίζοντας την ενότητα και τη σταθερότητα. Η επιλογή του θεσμού της Προεδρευόμενης Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας, μέσω του δημοψηφίσματος του 1974, εξασφάλισε ότι η εξουσία δεν θα ήταν συγκεντρωμένη στα χέρια ενός προσώπου, όπως στη Βασιλευομένη Δημοκρατία ή τη δικτατορία.

Ποιες αρμοδιότητες είχε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας το 1975;

Το Σύνταγμα του 1975 παρείχε στον Πρόεδρο ευρύ φάσμα εξουσιών, όπως:

• Να διαλύει τη Βουλή εάν αυτή βρισκόταν σε προφανή δυσαρμονία με το λαϊκό αίσθημα ή αν η σύνθεσή της δεν διασφάλιζε κυβερνητική σταθερότητα.
• Ο Πρόεδρος μπορούσε επίσης να παύει την κυβέρνηση, διορίζοντας νέο πρωθυπουργό, ο οποίος όφειλε είτε να ζητήσει την εμπιστοσύνη της Βουλής είτε να διενεργήσει εκλογές.
• Επίσης, ο Πρόεδρος μπορούσε να προκηρύξει δημοψήφισμα για κρίσιμο εθνικό θέμα, να συγκαλέσει σε έκτακτες περιστάσεις το Υπουργικό Συμβούλιο υπό την προεδρία του.

Τι άλλαξε με την αναθεώρηση του Συντάγματος το 1986;

Η αναθεώρηση του 1986 περιόρισε σημαντικά τις εξουσίες του Προέδρου. Οι πιο κρίσιμες αλλαγές περιλαμβάνουν:

• Αφαίρεση της δυνατότητας διάλυσης της Βουλής χωρίς πρόταση της κυβέρνησης.
• Κατάργηση της δυνατότητας κήρυξης δημοψηφισμάτων.
• Μείωση του ρόλου του Προέδρου σε καθαρά επικυρωτικό επίπεδο, όπως η υπογραφή νομοθετημάτων.

Μπορεί ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας να ασκήσει βέτο σε νομοσχέδιο;

Ο Πρόεδρος δεν μπορεί να ασκήσει απόλυτο βέτο. Μπορεί μόνο να επιστρέψει νομοσχέδιο στη Βουλή (να το αναπέμψει, όπως λέμε) για επανεξέταση, αλλά αν η Βουλή το επανεγκρίνει, υποχρεούται να το υπογράψει.

Ποιος είναι ο ρόλος του Προέδρου σήμερα;

Σήμερα, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας έχει κυρίως συμβολικό και εθιμοτυπικό ρόλο. Εγγυάται τη λειτουργία του πολιτεύματος, εκπροσωπεί τη χώρα στο εξωτερικό και επικυρώνει τις αποφάσεις της Βουλής και της κυβέρνησης. Παρότι οι εξουσίες του είναι περιορισμένες, η θέση του παραμένει κομβική για την ενότητα του κράτους.

Ποιες αλλαγές έφερε η αναθεώρηση του 2019 στη διαδικασία εκλογής του Προέδρου; Πως εκλέγεται κάποιος Π.τ.Δ.;

Με την αναθεώρηση του Συντάγματος τον Νοέμβριο του 2019, η εκλογή του Προέδρου αποσυνδέεται πλέον από τη διάλυση της Βουλής.

Πάμε να δούμε τι ισχύει σήμερα, πώς εκλέγεται κάποιος Πρόεδρος της Δημοκρατίας.

H εκλογή γίνεται από τη Bουλή έναν τουλάχιστο μήνα πριν λήξει η θητεία του εν ενεργεία Προέδρου της Δημοκρατίας.

Τα κόμματα καταθέτουν τις προτάσεις τους και μαζεύονται οι 300 να επιλέξουν πρόσωπο.

Να σημειώσουμε ότι η ψηφοφορία είναι ονομαστική πλέον.

Για να εκλεγεί θα πρέπει να συγκεντρώσει «την πλειοψηφία των δύο τρίτων του συνολικού αριθμού των βουλευτών» (δηλαδή 200 ψήφους).

Αν δεν επιτευχθεί αυτό, η ψηφοφορία επαναλαμβάνεται ύστερα από πέντε ημέρες. Πάλι θέλει 200 ψήφους.

Αν και πάλι αποβεί άκαρπη η ψηφοφορία, πάμε σε έναν τρίτο γύρο (πάλι μετά από πέντε μέρες) αλλά αυτή τη φορά αρκούν «τα 3/5 της πλειοψηφίας των βουλευτών», δηλαδή 180 ψήφοι.

Αν δεν επιτευχθεί ούτε και στην τρίτη ψηφοφορία η αυξημένη αυτή πλειοψηφία, έχουμε μια τέταρτη ψηφοφορία (πάλι μετά από πέντε μέρες) όπου εκλέγεται Πρόεδρος εκείνος που συγκέντρωσε την απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών (δηλαδή 151 ψήφους).

Αν δεν επιτευχθεί ούτε αυτή η πλειοψηφία, η ψηφοφορία επαναλαμβάνεται για τελευταία φορά ύστερα από πέντε ημέρες και εκλέγεται Πρόεδρος της Δημοκρατίας εκείνος που συγκέντρωσε τη «σχετική πλειοψηφία» (όποιος πάρει τις περισσότερες ψήφους, απλά).

Παλαιότερα, πριν από τη Συνταγματική Αναθεώρηση του 2019, αν στον τρίτο γύρο δεν συγκέντρωνε κάποιο πρόσωπο τις 180 ψήφους, διαλυόταν η Βουλή και πηγαίναμε σε εκλογές. Π.χ. τον Δεκέμβριο του 2014 η κυβέρνηση του Αντώνη Σαμαρά δεν κατάφερε να εκλέξει τον Σταύρο Δήμα, με αποτέλεσμα να πάμε σε εκλογές και τον Ιανουάριο να ανέλθει στην εξουσία ο ΣΥΡΙΖΑ και η νέα Βουλή να εκλέξει Πρόεδρο τον Προκόπη Παυλόπουλο.

Υπήρχε κάποια επεισοδιακή εκλογή;

Η πιο πολυσυζητημένη είναι αυτή του 1985. Ενώ όλοι περιμένουν ο τότε πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου να προτείνει την επανεκλογή του Κωνσταντίνου Καραμανλή (που είναι Πρόεδρος της Δημοκρατίας από το 1980), εκείνος δηλώνει ότι τελικά θα προτείνει τον αρεοπαγίτη, Χρήστο Σαρτζετάκη.

Ο Καραμανλής εμφανώς ενοχλημένος παραιτείται από το αξίωμά του, και αναλαμβάνει να τον αναπληρώσει προσωρινά, μέχρι την ανάδειξη του νέου προσώπου, ο πρόεδρος της Βουλής Γιάννης Αλευράς.

Πάμε λοιπόν σε εκλογή νέου Προέδρου από τη Βουλή.

• Στην Α’ ψηφοφορία (17/3/1985) ο Σαρτζετάκης λαμβάνει 178 ψήφους (θυμίζουμε ότι θέλουμε 200). Και μάλιστα οι 178 ψήφοι, είναι μαζί με του Αλευρά που αρκετοί υποστηρίζουν ότι δεν έπρεπε να ψηφίσει, καθώς αναπληρώνει τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας.
• Β ψηφοφορία (27/3/1985), 181 ψήφοι (θυμίζω πάλι θέλουμε 200). Εδώ όμως προκύπτει άλλο θέμα. Αν και η ψήφος είναι μυστική, ο Παπανδρέου για να ελέγξει την κατάσταση έχει κατεβάσει στην ψηφοφορία χρωματιστά ψηφοδέλτια. Μπλε ψηφοδέλτια με το όνομα «Σαρτζετάκης» και άσπρα για το λευκό, με αποτέλεσμα να διακρινόταν από τον ημιδιαφανή φάκελο τα χρώματα, παραβιάζοντας με αυτό τον τρόπο τη μυστικότητα της ψηφοφορίας. Μάλιστα διαμαρτυρόμενος για τη διαδικασία ο τότε βουλευτής της ΝΔ, Λευτέρης Καλογιάννης, αρπάζει την κάλπη, την βάζει την πλάτη του και την πηγαίνει στα γραφεία του κόμματος. Έκτοτε του είχαν κολλήσει το παρατσούκλι… «Καλπογιάννης».
• Στην Γ’ ψηφοφορία (29.3.1985) με 180 ψήφους, εκλέγεται ο Χρήστος Σαρτζετάκης.

Σε περίπτωση που ο Π.τ.Δ. αρρωστήσει βαριά ή πεθάνει κατά τη διάρκεια της θητείας του, πάμε σε εκλογές;

Σε περίπτωση που πεθάνει, τον αναπληρώνει προσωρινά ο Πρόεδρος της Βουλής και πάμε σε εκλογή νέου Προέδρου από τη Βουλή, δεν πάμε σε εθνικές εκλογές.

Ο Πρόεδρος της Βουλής τον αναπληρώνει επίσης εάν ο ανώτατος πολιτειακός άρχοντας απουσιάζει στο εξωτερικό πάνω από 10 μέρες ή εάν παραιτηθεί η κηρυχθεί έκπτωτος.

Πόσοι και ποιοι έχουν διατελέσει έως και σήμερα Πρόεδροι της Δημοκρατίας;

Με τη σημερινή Προεδρία συνολικά 8 άτομα απέκτησαν την τιμή να ανέλθουν στο ανώτατο πολιτειακό αξίωμα:

1. Ο Μιχαήλ Στασινόπουλος (το 1974-1975)
2. Ο Κωνσταντίνος Τσάτσος (1975-1980)
3. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής (1980-1985 και 1990-1995)
4. Ο Χρήστος Σαρτζετάκης (1985-1990)
5. Ο Κωνσταντίνος Στεφανόπουλος (1995-2005)
6. Ο Κάρολος Παπούλιας (2005-2015)
7. Ο Προκόπης Παυλόπουλος (2015-2020)
8. Η Κατερίνα Σακελλαροπούλου (2020-2025).