Γρηγόρης Καραντινάκης: Έχω ακόμα το ηχόχρωμα της γιαγιάς μου στα αυτιά μου, αυτό θέλω να είμαι, ένας καλός παραμυθάς

«Σκηνοθεσία είναι μια σειρά από επιλογές, φιλοσοφικού και υπαρξιακού χαρακτήρα πρωτίστως και δευτερευόντως γνωσιακής και τεχνικής υπόστασης».

Μέσα σε αυτή τη φράση «κρύβεται» όλη η κοσμοθεωρία του Γρηγόρη Καραντινάκη. Ο σκηνοθέτης, με το «βαρύ» βιογραφικό έχει επιλέξει να δίνει σπάνια συνεντεύξεις και όταν το κάνει, το μόνο σίγουρο είναι πως έχει πολλά να πει.

Λίγες ώρες πριν την πρεμιέρα της νέας σειράς του Ant1 «Μετά τη Φωτιά» στην οποία βάζει την σκηνοθετική του σφραγίδα, ο Γρηγόρης Καραντινάκης μίλησε στο Newsbeast και εξήγησε τι σημαίνει σκηνοθεσία, αν διδάσκεται, το ρόλο του μοντάζ, τις σειρές εποχής, την πολιτική αλλά και τον Στέφανο Κασσελάκη.

Σκηνοθέτης… Ο άνθρωπος που δίνει «ζωή» σε οποιοδήποτε σενάριο αναλαμβάνει. Χάρισμα ή μια δουλειά που τη μαθαίνεις μετά από πολλές εργατοώρες;

Ο σκηνοθέτης – για μένα – είναι ένας άνθρωπος, που πρέπει να ξέρει και να μπορεί να δίνει απαντήσεις, σε αλλοπρόσαλλες, διαφορετικού τύπου ερωτήσεις που του θέτουν κάθε φορά, κατά την προεργασία, το γύρισμα, το post ή κατά τη διάρκεια των προβών στο θέατρο. Ο άνθρωπος που μπορεί να πει μια δική του ιστορία, με το δικό του θέμα, σε παράλληλη σχέση με την ιστορία και το θέμα του σεναρίου ή του θεατρικού έργου που υλοποιεί.

Δεν πιστεύω πως η σκηνοθεσία είναι δουλειά. Είναι ο τρόπος που βλέπεις το κόσμο, η ματιά σου επάνω στην καθημερινότητα, στους ανθρώπους, στα κοινωνικά ζητήματα. Η θέαση και η οπτική γωνία που επιλέγεις κάθε φορά.

Η σκηνοθεσία ΔΕΝ μαθαίνεται.

Μαθαίνονται πολλά άλλα πράγματα, όπως η ανάλυση του έργου, η προσέγγιση των χαρακτήρων, η πλανοθεσία αν μιλήσουμε για κινηματογράφο ή τηλεόραση, δηλαδή οι δυναμικές και η λογική των πλάνων, οι γωνίες λήψης και η οπτική τους ερμηνευτική δύναμη, η κίνηση σου μέσα στο χώρο, η επαφή και η διδασκαλία των ηθοποιών, η λογική που ακολουθείται στο découpage και στο montage, δηλαδή στην κοπή και στην επανασύνθεση του σεναρίου, στην αρχή σε κατακερματισμένα πλάνα και μετά σε έναν οπτικοακουστικό αφηγηματικό ιστό.

Αυτά μαθαίνονται. Η γνώση αυτών όμως δεν συνιστά σκηνοθεσία.

Σκηνοθεσία είναι μια σειρά από ΕΠΙΛΟΓΕΣ, φιλοσοφικού και υπαρξιακού χαρακτήρα πρωτίστως και δευτερευόντως γνωσιακής και τεχνικής υπόστασης.

Με λίγα λόγια, το γιατί επιλέγεις να τοποθετήσεις την κάμερα σε κάποιο σημείο στο χώρο και όχι δέκα πόντους δεξιότερα ή αριστερότερα πιο πάνω ή πιο κάτω με μια συγκεκριμένη κίνηση και όχι κάποια άλλη, με μια συγκεκριμένη τοποθέτηση του ή των ηθοποιών σου, δεν είναι αποτέλεσμα τεχνικά γνωστικού περιεχομένου, αλλά περισσότερο η συναισθηματική σου προσέγγιση στο όλον της στιγμής. Αυτό λοιπόν δεν μαθαίνεται, είναι περίπου ο τρόπος που σε συγκινεί συναισθηματικά, κάποιο μουσικό θέμα. Αφορά διεργασίες ασυνείδητες, άγνωστες, μυστηριακές. Γι’ αυτό και γοητευτικές και ανεπανάληπτες.

Ποιος ακριβώς είναι ο ρόλος του σκηνοθέτη;

Μου φαίνεται απάντησα πιο πριν. Θα μπορούσαμε να πούμε αντίστοιχος με αυτόν του διευθυντή ορχήστρας, οργανώνει τεχνικά και πνευματικά ένα σύνολο ανθρώπων, ώστε να διαβάσουν σαν «ένα σώμα» που θα παράξει έναν κοινό ήχο, μια πολυδιάστατη παρτιτούρα, που μπορεί και να είναι γνωστή, στην νέα «ανάγνωση του μαέστρου».

Έχετε ένα «βαρύ» βιογραφικό όμως θα αναφερθώ στα προγράμματα που σκηνοθετήσατε το τελευταίο διάστημα. «Σκοτεινή θάλασσα», «Τα Νούμερα», «Σμύρνη μου αγαπημένη» και τώρα «Μετά τη Φωτιά». Τέσσερα εντελώς διαφορετικά project το τελευταίο χρονικό διάστημα με έναν κοινό παρονομαστή. Εσάς… Προσαρμόζετε τη «ματιά» σας στο εκάστοτε σενάριο ή υπάρχει ένας «οδηγός» που ακολουθείτε;

Κοινός τόπος όλων, «οδηγός» που λέτε, είναι τα παραμύθια που μου έλεγε η γιαγιά μου, έχω ακόμα το ηχόχρωμά της στα αυτιά μου, αυτό θέλω να είμαι, ένας καλός παραμυθάς. Τώρα είτε το παραμύθι έχει δράκο με φλόγες, είτε ωραία κοιμωμένη με πριγκιπόπουλο ή ακόμα και Καραγκιόζη, εμένα με ενδιαφέρει να έχει το δικό μου ηχόχρωμα! Μου αρέσει να περνάω από είδος σε είδος. Δράμα ή Κωμωδία είναι για μένα άλλου τύπου διαδρομή για να αφηγηθώ την ιστορία μου. Αγαπώ και το βουνό και την θάλασσα!

Μοιάζει σα να θέλετε μέσα από τις σκηνοθετικές σας οδηγίες να αναζητείτε την «αλήθεια» του κάθε ηθοποιού. Ισχύει κάτι τέτοιο;

Κοιτάξτε, για την ακρίβεια αναζητώ την αλήθεια της ιστορίας που θα πω. Από εκεί και πέρα πρέπει όλοι να καταθέσουν την δική τους αλήθεια. Ακόμα και επιστημονικής φαντασίας να είναι η ιστορία σου, πρέπει να φέρει την δική της αλήθεια, η οποία πρέπει να είναι εμποτισμένη με την αλήθεια όλων.

Τι συμβαίνει όμως όταν ο καλλιτέχνης δεν θέλει να βγάλει την «αλήθεια» του στην κάμερα και προτιμά να φορά «μάσκα»;

Ψευτιά. Όπως έλεγε κι Στανισλάφσκι «Δεν σας πιστεύω…», έτσι ακούγεται και η φωνή του θεατή στα αυτιά μου κάθε φορά.

Θέατρο, κινηματογράφος, τηλεόραση. Τρία είδη διαφορετικά που το ένα ενώνει το άλλο ή τρεις αντίπαλοι;

Είναι τρία διαφορετικά πεδία δράσεων, με πυρήνα πάντα την αφήγηση μιας ιστορίας! Ούτε τα ενώνει τίποτα, ούτε τα χωρίζει τίποτα! Είναι σαν να χρησιμοποιείς διαφορετικά υλικά για την δημιουργία ενός πίνακα. Διαφορετικά υλικά και τρόπο χρησιμοποιεί η χαρακτική, διαφορετικά υλικά και τρόπο η ελαιογραφία! Το αποτέλεσμα είναι το ίδιο. Κρεμασμένα απέναντι σε κάποιον, σε «θέαση» σε μια έκθεση, διεκδικούν την επικοινωνία μαζί του.

Είναι άλλο να προσκαλείς κάποιον να σε επισκεφτεί, για να του αφηγηθείς την ιστορία σου, όπως συμβαίνει στο θέατρο και τον κινηματογράφο – για μένα σινεμά, είναι η κοινή συνάθροιση στον κινηματογράφο – και άλλο ως «επισκέπτης», να μπαίνεις στο σπίτι κάποιου αγνώστου, του τηλεθεατή, για να του διηγηθείς την ιστορία σου. Πρέπει να μπεις με πολύ σεβασμό, να «σκουπίσεις τα παπούτσια σου πολύ καλά στο χαλάκι του», για να μην μεταφέρεις τις «λάσπες» του δρόμου και με ταπεινότητα και την αλήθεια σου να του πεις μια ιστορία. Να προσπαθήσεις να τον συγκινήσεις ή να τον κάνεις να γελάσει, να τον προβληματίσεις για όσα γύρω του συμβαίνουν, να τον κάνεις να ταυτιστεί με τους ήρωες της ιστορίας σου, ώστε να συμπάσχει κι αυτός. Έτσι το ταξίδι των ηρώων για την λύτρωση και την κάθαρση, γίνεται ασυνείδητα και ένα ταξίδι κάθαρσης και για τον τηλεθεατή!

Πολύς λόγος γίνεται για το μοντάζ. Μια λέξη που οι τηλεθεατές την μάθαμε έντονα τα τελευταία χρόνια και πλέον υπάρχει στο πίσω μέρος του μυαλού πολλών, πως και καλή δουλειά να μην έχει γίνει σε μια ταινία, θα «σωθεί» στο μοντάζ και το τελικό αποτέλεσμα θα βγει άρτιο. Πόσο λάθος ή σωστή είναι αυτή η αντίληψη;

Λάθος είναι φυσικά. Το μοντάζ δεν είναι η κολυμβήθρα του Σιλωάμ, για να εξαγνίσει ΟΛΑ τα λάθη που έγιναν, στα προηγούμενα στάδια της παραγωγής και ιδιαίτερα κατά την διάρκεια του γυρίσματος! Επιλέγεις κάποιον τρόπο κινηματογραφικής αφήγησης της ιστορίας, δηλαδή του σεναρίου, αφού έχει γίνει προεργασία, όπου εκεί συμφωνείται και ξεκαθαρίζεται το «ΤΙ ΚΑΝΟΥΜΕ», ξεκινάμε για την υλοποίηση όπου το πρώτο στάδιο είναι το γύρισμα και το δεύτερο το μοντάζ και το post production της εικόνας και του ήχου.

Με το μοντάζ μπορείς να κάνεις πολλά πράγματα. Να αναδιατάξεις την ιστορία, να την πεις, όχι με τον προβλεπόμενο στο σενάριο τρόπο. Να μιλήσεις ελλειπτικά ή όχι. Να ξεκινήσεις από το τέλος την ιστορία. Υπάρχουν πολλοί τρόποι. Ο Ταρκόφσκι τον «ΚΑΘΡΕΦΤΗ», αυτή την υπέροχη ταινία του, την δούλευε στο μοντάζ πάρα πολύ καιρό, τριπλάσιο από τον συνηθισμένο, δεν μπορούσε να καταλάβει ποιά ήταν η πιο ενδεδειγμένη εκδοχή. Δεν μπορούσε να καταλάβει με ποιά ο θεατής, θα ταυτιζόταν καλύτερα με την ηρωίδα του. Αυτό μπορεί να συμβεί με το μοντάζ.

Σκάρτο υλικό να το κάνεις διαμάντι όμως, σχεδόν αδύνατο.

Τα τελευταία τρία χρόνια υπάρχει στροφή στις σειρές εποχής. «Φούσκα» που θα σκάσει ή μια ανάγκη των τηλεθεατών να θυμηθούν ενδεχομένως τις ρίζες τους και να νοσταλγήσουν όσα έζησαν;

Κοιτάξτε, οι σειρές εποχής, όταν γίνονται καλά- και στην Ελλάδα γίνεται μεγάλη προσπάθεια για να γίνουν- διότι δεν υπάρχουν οι απαραίτητοι προϋπολογισμοί και πόροι για τέτοιου είδους σειρές, είναι φυσικό να έλκουν τον θεατή, γιατί ασκούν την γοητεία της άγνωστης εποχής επάνω του. Πιθανώς κάποιοι να αναζητούν σπαράγματα και του δικού τους παρελθόντος μέσα από την θέαση.

Η στροφή στις σειρές εποχής έγινε με τις «Άγριες Μέλισσες» του Ant1. Τις είχατε δει;

Σίγουρα η επιτυχία των Μελισσών, οδήγησε πολλούς να πάνε σε ιστορίες του παρελθόντος. Σειρές εποχής, γίνονται από παλιά στην ελληνική τηλεόραση με μεγάλη επιτυχία. Δεν ανακαλύψαμε τον «τροχό» με τις Μέλισσες. Δεν φτάνει όμως μόνο η εποχή προς άγραν της επιτυχίας. Το ξέρουμε αυτό. Ούτε η επανάληψη του ίδιου μοτίβου. ΑΠΡΟΠΟ οι Μέλισσες ήταν μια καλή σειρά!

Μεγάλη συζήτηση άνοιξε πριν λίγο καιρό για όσους ασχολούνται με την υποκριτική προερχόμενοι πχ από reality. Σας βρίσκει αντίθετο; Σας δυσκολεύει τη δουλειά σας ή ένας «μαέστρος» δημιουργεί έργο με ότι έχει διαθέσιμο;

Στους ηθοποιούς λέω συχνά-πυκνά: «Αναζητήστε μέσα σ’ αυτό το παιχνίδι, την χαμένη σας παιδική αθωότητα». Αυτός ο τρόπος τους εμπεριέχει όλους. Πιστεύω πως όλοι οι άνθρωποι εν δυνάμει μπορούν να παίξουν, το έχουν κάνει με απόλυτη επιτυχία ως παιδιά. Όλα αυτά τα γκρεμίζει και στέκεται εμπόδιο, το αδιόρατο στρες της έκθεσης. Από εκεί ξεκινάνε όλα. Κάποιοι σε βλέπουν, ΑΡΑ, θέλεις να είσαι καλός, για να είσαι καλός πιστεύεις πως πρέπει να ΠΑΙΞΕΙΣ κάπως…και από εκεί ξεκινάει η καταστροφή και η ψευτιά. Οι πιο πολλοί «παίζουν», δυστυχώς. Πρέπει λοιπόν να τους πεις τι χρειάζεσαι καθαρά, όπως σε ένα 10χρονο παιδί και να τους «οδηγήσεις» στην χαμένη τους παιδική αθωότητα. Εκεί βρίσκεται ο πυρήνας της αλήθειας, όλων των ανθρώπων. Χρειάζεται βέβαια πολύ «αντιβίωση» για να ξεριζώσεις την ψευτιά. Περισσότερη και από αυτή του ελικοβακτηριδίου στο στομάχι!

Για να χαρακτηριστεί ένα έργο «διαχρονικό», τι στοιχείο πρέπει να έχει; Τι είναι αυτό που θα το κάνει να ξεχωρίσει;

Η αντοχή του μέσα στον χρόνο.

Μετά τη φωτιά. Μια σειρά που έρχεται σε λίγες ώρες μέσα από την συχνότητα του Ant1 και είναι βασισμένη σε αληθινή ιστορία. Δεν λειτουργεί ως «φάντασμα» το ότι σκηνοθετείτε μια πραγματική ιστορία; Μυθοπλασία μεν αλλά πίσω της έχει μια «βαριά» ιστορία…

Κανένα «φάντασμα», το αντίθετο θα έλεγα. Ακόμα και στην γαλλική πρώτη εκδοχή της ιστορίας πάντως, υπάρχουν έντονα μυθοπλαστικά χαρακτηριστικά, όπως η πρώτη δημόσια κινηματογραφική προβολή του περίφημου «τρένου» των αδελφών Λυμιέρ. Εμένα το θέμα είναι πάντα αυτό που με ελκύει να κάνω ή όχι κάτι. Εδώ έχουμε να κάνουμε με την κακοποίηση. Ένα θέμα καυτό στην κοινωνία μας, ακόμα και σήμερα το 2023, ένα θέμα που με συγκινεί, από την πλευρά των θυμάτων, που με θυμώνει, προς την πλευρά του θύτη και μέρους της κοινωνίας που γυρίζει την πλάτη. Θέλω ο θεατής να ταυτιστεί με κάποια αλήθεια των ηρώων και να ταξιδέψει μαζί τους.

Το Χόλιγουντ από τον Ιούλιο βρίσκεται σε μια διαρκή απεργία με τη βιομηχανία του θεάματος να έχει παραλύσει. Καλύτερες αμοιβές και εργασιακές συνθήκες είναι τα δύο βασικά αιτήματα των απεργών. Θα μπορούσε στην Ελλάδα να γίνει μια αντίστοιχη κινητοποίηση; Θα συσπειρωνόντουσαν οι «εργάτες» της Τέχνης ή θα «τρωγόντουσαν» μεταξύ τους όπως έχουμε δει πολλές φορές να συμβαίνει;

Δεν θα μπορούσε να συμβεί και μακάρι να έβγαινα ψεύτης, «Θα τρωγόντουσαν». Δυστυχώς… και λυπάμαι που το λέω, αλλά δεν έχουμε τόσο ανεπτυγμένη συνείδηση συλλογικότητας και τόσο ισχυρούς συνδικαλιστικούς φορείς. Σχεδόν πάντα ο στόχος ποδηγετείται από μικροκομμάτικό ή μικροπολιτικό συμφέρον. Δεν τους ενδιαφέρει η μεγάλη εικόνα.

Την πενταετία 2011-2016 ήσασταν στην διεύθυνση του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου. Ποια η εμπειρία σας από την συγκεκριμένη θεσμική θέση; Θα αναλαμβάνατε ξανά αυτή τη θέση; Αν ναι, με ποιες προϋποθέσεις;

Στο σύνολο της πικρή και στενάχωρη ήταν η εμπειρία μου, για όλα αυτά που προανέφερα. Φυσικά και όχι, δεν υπάρχει κανένας λόγος για μένα να κάνω πάλι κάτι τέτοιο.

Πάμε και σε λίγο πιο πολιτικά ζητήματα… Θεωρείται ότι η Τέχνη την οποία υπηρετείτε έχει στηριχτεί από την Πολιτεία. Αν ναι, με ποιο τρόπο. Αν όχι, τι θα μπορούσε να είχε γίνει;

Τα τελευταία χρόνια στηρίζεται. Από το ΕΚΟΜΕ. Γίνονται τόσες σειρές και έχει συμβάλλει σε αυτό και αυτή η χρηματοδότηση.

Ο Στέφανος Κασσελάκης, ως υποψήφιος του ΣΥΡΙΖΑ εμφανίστηκε στην πολιτική σκηνή και μέσα σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα κέρδισε μεγάλη μερίδα των πολιτών. Δέχθηκε σφοδρές επιθέσεις για την σεξουαλική του ταυτότητα με χυδαίους χαρακτηρισμούς ενώ εκείνος τονίζει πως θα «κοντράρει» στα ίσια τον πρωθυπουργό. Πώς βλέπετε εσείς το «φαινόμενο» Κασσελάκης;

Ως σημείο των καιρών το βλέπω… και φυσικά δεν μιλώ για την σεξουαλική ταυτότητα του ανθρώπου και στέκομαι απέναντι στην όποια χυδαιότητα δέχτηκε. Καθαρά πολιτικά αν το δεις, αυτό είναι το τέλος του όποιου κύκλου για τον ΣΥΡΙΖΑ και όχι η παραίτηση Τσίπρα, όπως βιάστηκαν πολλοί να την χαρακτηρίσουν. Τι θα φέρει το άνοιγμα του επόμενου κύκλου; Δεν ξέρω, αλλά ο Σαίξπηρ δίνει αρκετές και καλές εκδοχές μέσα στο έργο του!

Η πολιτική έχει θέση στην Τέχνη; Πάνε μαζί «χέρι – χέρι» ή βρίσκονται σε αντίθετες όχθες; Μπορεί η μια να βοηθήσει την άλλη;

Η πολιτική ως στάση ζωής και αντίληψης μέσα σε μια κοινωνία, φυσικά και έχει θέση στην τέχνη. Η πολιτική ως έκφραση μιας στεγνής κομματικής κατεύθυνσης των πραγμάτων μέσα στην τέχνη, μόνο ανασταλτικός παράγοντας μπορεί να είναι.