Ένα σαρωτικό πολυνομοσχέδιο ετοιμάζεται να φέρει στη Βουλή η υπουργός Εργασίας, Νίκη Κεραμέως, εντός του καλοκαιριού, εισάγοντας μια σειρά από κομβικές μεταρρυθμίσεις στο ασφαλιστικό σύστημα. Σύμφωνα με πληροφορίες, η κυβερνητική πρόταση περιλαμβάνει έξι μεγάλες παρεμβάσεις που στοχεύουν τόσο στη βελτίωση της αποδοτικότητας και της δικαιοσύνης του υφιστάμενου πλαισίου, όσο και στην επίλυση σημαντικών εκκρεμοτήτων που χρονίζουν εδώ και χρόνια. Οι σχεδιαζόμενες αλλαγές αφορούν άμεσα εκατοντάδες χιλιάδες συνταξιούχους και ασφαλισμένους, ενώ αναμένεται να έχουν και σημαντικό δημοσιονομικό αποτύπωμα. Αναλυτικά οι προβλέψεις του σχεδίου νόμου που καταρτίζεται αυτό τον καιρό είναι οι εξής:
1. Μερική κατάργηση της προσωπικής διαφοράς
Η πιο ηχηρή από τις προτεινόμενες ρυθμίσεις αφορά τη σταδιακή απομείωση ή και πλήρη κατάργηση της λεγόμενης «προσωπικής διαφοράς» στις συντάξεις – ένα μέτρο που θεσπίστηκε το 2016 και ουσιαστικά εξουδετέρωνε κάθε μελλοντική αύξηση στις αποδοχές των συνταξιούχων. Θυμίζουμε ότι η προσωπική διαφορά είναι ένα είδος «προστατευτικού μαξιλαριού» που θεσπίστηκε για να βοηθήσει κυρίως παλιούς συνταξιούχους και δημόσιους υπαλλήλους, ώστε να μην χάσουν μεγάλο μέρος των εισοδημάτων τους, όταν μειώθηκαν δραστικά οι μισθοί και οι συντάξεις εξαιτίας της οικονομικής κρίσης. Με πιο απλά λόγια, όταν εφαρμόστηκαν οι περικοπές, οι νέες συντάξεις και οι νέοι μισθοί μειώθηκαν σημαντικά. Όμως για όσους ήδη είχαν βγει στη σύνταξη ή ήταν παλιοί εργαζόμενοι στο Δημόσιο (και είχαν πιο υψηλές αποδοχές), δόθηκε ένα «προσωπικό ποσό» – η προσωπική διαφορά – ώστε να μην πέσουν τα εισοδήματά τους απότομα στο ίδιο επίπεδο με των νεότερων. Οπότε, η προσωπική διαφορά είναι η διαφορά ανάμεσα στη σύνταξη ή στον μισθό που υπολογιζόταν με το νέο σύστημα και σε αυτόν που έπαιρνε κάποιος πριν. Η διαφορά αυτή δεν κόπηκε, αλλά συνέχισε να δίνεται, ώστε η μείωση να είναι πιο ήπια.
Σήμερα, όμως, αυτή η «προσωπική διαφορά» συχνά εμποδίζει τους παλιούς συνταξιούχους να λάβουν αυξήσεις, γιατί λειτουργεί σαν αντιστάθμισμα – δηλαδή, η αύξηση δεν περνάει στο ποσό που παίρνουν, αλλά μειώνει απλώς την προσωπική διαφορά. Το νέο σχέδιο νόμου προβλέπει μείωση αυτής της διαφοράς κατά 300 ευρώ, με άμεση ωφέλεια για περισσότερους από 100.000 συνταξιούχους, οι οποίοι θα δουν για πρώτη φορά τις αυξήσεις του 2026 να καταβάλλονται ακέραιες. Παράλληλα, περίπου 450.000 επιπλέον συνταξιούχοι αναμένεται να λάβουν μέρος αυτών των αυξήσεων. Το πρόσθετο κόστος της εφαρμογής του μέτρου υπολογίζεται στα 200 εκατομμύρια ευρώ ετησίως, ποσό που αναμένεται να καλυφθεί από την αύξηση των ασφαλιστικών εισφορών λόγω της διεύρυνσης της απασχόλησης.
2. Ψηφιακή αναμόρφωση του εργοσήμου
Στον τομέα της περιστασιακής απασχόλησης, εισάγεται μια νέα, ψηφιοποιημένη διαδικασία χρήσης και πληρωμής του εργοσήμου. Η καινοτομία έγκειται στην καθιέρωση ανώτατου πλαφόν και στην υποχρεωτική καταγραφή των συναλλαγών σε ειδική πλατφόρμα, διασυνδεδεμένη με την Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων (ΑΑΔΕ).
Ο στόχος είναι διττός: καταπολέμηση της αδήλωτης εργασίας και περιορισμός της φοροδιαφυγής, μέσα από την ενίσχυση της διαφάνειας στις συναλλαγές μεταξύ εργοδοτών και απασχολούμενων.
3. Νέος μηχανισμός υπολογισμού αυξήσεων στις συντάξεις
Επανεξετάζεται και το σύστημα καθορισμού των αυξήσεων στις συντάξεις. Αντί για τη σύνδεση με τον πληθωρισμό, οι μελλοντικές αναπροσαρμογές θα βασίζονται στον δείκτη αύξησης των μισθών του συνόλου των εργαζομένων. Η αλλαγή αυτή αναμένεται να οδηγήσει σε υψηλότερες αποδοχές για τους νέους συνταξιούχους, καθώς οι μισθοί, σε περιόδους οικονομικής ανάπτυξης, αυξάνονται ταχύτερα από τις τιμές.
Χαρακτηριστικά, αν το 2024 ο δείκτης μισθών αυξηθεί κατά 3,5%, τότε το αντίστοιχο ποσοστό θα εφαρμοστεί και στον υπολογισμό της ανταποδοτικής σύνταξης όσων συνταξιοδοτηθούν το 2025.
4. Οριζόντιες αλλαγές στις συντάξεις χηρείας
Το νέο νομοσχέδιο επιδιώκει την εξίσωση των κανόνων που διέπουν τις συντάξεις χηρείας σε Δημόσιο και ιδιωτικό τομέα. Η διάταξη που προβλέπει μείωση της σύνταξης στο 35% (από 70%) σε περίπτωση που ο επιζών σύζυγος εργάζεται ή λαμβάνει δική του σύνταξη, αναμένεται να εφαρμοστεί πλήρως.
Δύο εναλλακτικές εξετάζονται για την ελάφρυνση των συνεπειών:
Η επιλογή από τον δικαιούχο της σύνταξης που θα υποστεί τη μείωση, η εφαρμογή της περικοπής μόνο στο τμήμα της εθνικής σύνταξης.
Το μέτρο αφορά πάνω από 80.000 δικαιούχους του ιδιωτικού τομέα, στους οποίους μέχρι σήμερα δεν είχε εφαρμοστεί η σχετική νομοθεσία.
5. Ενιαίος κανονισμός παροχών σε χρήμα
Η ενοποίηση των ταμείων κάτω από την ομπρέλα του ΕΦΚΑ συνοδεύεται πλέον και από την καθιέρωση ενός κοινού κανονισμού για τις παροχές σε χρήμα. Αυτό σημαίνει πως επιδόματα και παροχές – όπως έξοδα κηδείας, παροχές μητρότητας, ασθένειας και αναπηρίας – θα εξισωθούν προς τα κάτω, ιδίως για ασφαλισμένους πρώην ταμείων με προνομιακά καθεστώτα (όπως ΔΕΚΟ και τράπεζες). Στόχος είναι ο εξορθολογισμός του συστήματος και η εξάλειψη των ανισοτήτων, παρά τις αναμενόμενες αντιδράσεις.
6. Πλασματικά έτη και στις επικουρικές συντάξεις
Μια κρίσιμη διευκόλυνση εισάγεται για τους αυτοαπασχολούμενους και τους ελεύθερους επαγγελματίες που δεν συμπληρώνουν τις απαιτούμενες προϋποθέσεις για την απονομή επικουρικής σύνταξης. Πλέον, θα έχουν τη δυνατότητα να εξαγοράζουν πλασματικά έτη ώστε να «χτίσουν» τα 15 ελάχιστα απαιτούμενα έτη ασφάλισης, όπως ορίζει ο νόμος 5078/2023. Το κόστος εξαγοράς θα βασίζεται στην τρέχουσα εισφορά 6% της επικουρικής ασφάλισης, υπολογιζόμενο με βάση τις αποδοχές κατά την αίτηση.
