Πώς να διαχειριστείτε το συναίσθημα της ζήλιας

Η ζήλια είναι το αρνητικό συναίσθημα που προκύπτει όταν κάποιος αισθάνεται πικρία ή φόβο ότι θα χάσει την προσοχή ή το ενδιαφέρον από ένα άλλο άτομο εξαιτίας ενός τρίτου.

Αν και είναι φυσιολογικό να αισθανόμαστε πού και πού ζήλια, όταν συμβαίνει σε υπέρμετρο βαθμό, μπορεί να γίνει πρόβλημα, ιδιαίτερα εάν δεν εκφραστεί με υγιή τρόπο.

Η διαφθορά φθόνου και ζήλιας

Ενώ ο φθόνος και η ζήλια είναι και τα δύο αρνητικά συναισθήματα, και συχνά χρησιμοποιούνται (κακώς) εναλλάξιμα, στην πραγματικότητα είναι αρκετά διαφορετικά.

Με τη ζήλια, το άτομο βιώνει μια κατάσταση αγανάκτησης ή φόβου επειδή χάνει -ή νιώθει πως χάνει- τη στοργή και την προσοχή ενός άλλου ατόμου για το οποίο ενδιαφέρεται. Τις περισσότερες φορές, η ζήλια κάνει την εμφάνισή της στις ερωτικές σχέσεις, αλλά δεν περιορίζεται μόνο σε αυτές. Υπάρχει στις σχέσεις γονιού και παιδιού, ακόμα και στις σχέσεις μεταξύ συναδέλφων. Ένα βασικό χαρακτηριστικό της ζήλιας είναι πως στην εξίσωσή της υπάρχουν τουλάχιστον τρία άτομα.

Αντίθετα στον φθόνο, το άτομο αισθάνεται δυσαρέσκεια και για τα επιτεύγματα, τα χαρακτηριστικά, τα υπάρχοντα, την ιδιότητα ή γενικά την κατάσταση στην οποία βρίσκεται ένα άλλο άτομο και γι’ αυτό συνήθως περιλαμβάνει μόνο δύο άτομα.

Τι προκαλεί τη ζήλια;

Αν και η βασική αιτία της ζήλιας μπορεί να εξατομικεύεται σε μεγάλο βαθμό, υπάρχουν ορισμένα γενικά χαρακτηριστικά και περιστάσεις που μπορούν να ενισχύσουν το συναίσθημα.

Για παράδειγμα, ένα άτομο μπορεί να είναι πιο επιρρεπές στη ζήλια εάν είναι ανασφαλές, αισθάνεται ανεπαρκές, φοβάται την εγκατάλειψη ή τη μοναξιά , έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση ή τείνει να συγκρίνεται με άλλους. Επίσης το αίσθημα της ζήλιας ενισχύεται εάν το δεύτερο πρόσωπο, σύντροφος ή φίλος, έχει αποδειχθεί στο παρελθόν αναξιόπιστο ή άπιστο.

Ορισμένοι επιστήμονες της εξελικτικής ψυχολογίας θεωρούν τη ζήλια ως ένα φυσιολογικό συναίσθημα το οποίο έχει αναπτυχθεί ως ένα «καμπανάκι» ότι μια σημαντική σχέση στη ζωή ενός ατόμου βρίσκεται σε κίνδυνο. Η κατανόηση της εξέλιξης των ανεπιθύμητων συναισθημάτων μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να τα αποτινάξουν.

Έρευνες έχουν δείξει επίσης πως η ζήλια μπορεί να έχει τις ρίζες της στον έλεγχο, ιδιαίτερα σε καταχρηστικές σχέσεις. Στην πραγματικότητα, η υπέρμετρη ζήλια -χωρίς αιτία και χωρίς να εκφράζεται με υγιή τρόπο- αξιολογείται συχνά ως ένα πρώτο σημάδι πως μια σχέση εξελίσσεται σε τοξική. Στις καταχρηστικές σχέσεις, η ζήλια παρουσιάζεται από το υποκείμενο ως ένδειξη αγάπης, αλλά στην πραγματικότητα σχετίζεται περισσότερο με την κτητικότητα και τον έλεγχο.

Τοξική και επικίνδυνη ζήλια

Η ζήλια γίνεται τοξική, ακόμη και επικίνδυνη, όταν εξελίσσεται σε μια παθολογική, εμμονική και παραληρηματική κατάσταση. Σε ακραίες περιπτώσεις, όταν αντανακλά μια καταχρηστική τάση όπως προαναφέρθηκε, μπορεί να οδηγήσει ακόμη και σε βίαιες καταστάσεις.

Τα άτομα με εμμονική ή παραληρηματική ζήλια καθοδηγούνται από παράλογες και ανυπόστατες σκέψεις, με αποτέλεσμα να προσπαθούν να ελέγξουν διαρκώς τον σύντροφό τους, την αξιοπιστία του οποίου αμφισβητούν, ακόμα και όταν δεν υπάρχει τίποτα που να το δικαιολογεί. Δημιουργούν μια ασφυκτική κατάσταση, με συνεχή τηλεφωνήματα, απροσδόκητες επισκέψεις, παρακολουθήσεις και έναν διαρκή έλεγχο του συντρόφου τους. Ενδεικτικά ορισμένες κοινές τοξικές εκφράσεις ζήλιας:

• Ο σύντροφός σας, ο φίλος ή το μέλος της οικογένειάς σας απαιτεί να περάσετε όλο τον χρόνο σας μαζί του.
• Απαιτούν διαρκή ενημέρωση για τις κινήσεις σας ή για το μέρος που βρίσκεστε.
• Επιβάλουν κανόνες σχετικά με το με ποιον μπορείτε να μιλήσετε.
• Είναι καχύποπτοι και κτητικοί.
• Παρακολουθούν τα email, τα μηνύματα και τις τηλεφωνικές κλήσεις σας.

Οι επιπτώσεις της ζήλιας

Έρευνες έχουν δείξει πως η ζήλια, όταν ξεφύγει από το επίπεδο του φυσιολογικού συναισθήματος, προκαλεί σοβαρά προβλήματα και για τον άνθρωπο που τη βιώνει. Συνδέεται με διαταραχές ύπνου, εμμονικές σκέψεις και συμπτώματα αγχώδους κατάθλιψης. Οδηγεί επίσης σε κοινωνική απόσυρση, καθώς ο πάσχων σταματάει να συμμετέχει σε δραστηριότητες που του αρέσουν με σκοπό να αφιερώσει περισσότερο χρόνο στο άτομο που φοβάται πως χάνει.

Σε ακραία επίπεδα, το άτομο διαμορφώνει μια λανθασμένη αίσθηση της πραγματικότητας. Νιώθει διαρκώς φόβο, άγχος ή κενότητα, ενώ ιδιαίτερα σε μικρότερες ηλικίες η ζήλια συνδέεται και με την κατάχρηση ουσιών.

Το άτομο που υφίσταται τη ζήλια, βιώνει επίσης άγχος και φόβο, ιδιαίτερα όσο ο έλεγχος κλιμακώνεται. Πολλοί νιώθουν επίσης μια διαρκή πίεση για να μην κάνουν κάτι που μπορεί να προκαλέσει την αντίδραση του συντρόφου τους. Συχνά τα άτομα εγκλωβίζονται στην τοξική σχέση, αδυνατώντας να την τερματίσουν.

Υπάρχει υγιής τρόπος έκφρασης της ζήλιας;

Καθώς η ζήλια είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα, είναι σημαντικό όταν τη νιώσετε, να μιλήσετε με τον σύντροφό σας ή με το πρόσωπο που σας ενδιαφέρει. Να είστε ειλικρινείς για τα συναισθήματά σας και για το τι σκέφτεστε – χωρίς να ρίχνετε την ευθύνη σε κάποιον άλλο. Ακούστε τη θέση του άλλου και υπάρχει μεγάλη πιθανότητα η σχέση σας να βγει πιο ενισχυμένη από την επικοινωνία αυτή.

Να έχετε κατά νου ότι ίσως χρειαστεί να μιλήσετε γι’ αυτό αρκετές φορές πριν νιώσετε και οι δύο άνετα. Είναι επίσης σημαντικό να λάβετε υπόψη τη χρονική στιγμή που θα πραγματοποιηθεί η συνομιλία σας. Πρέπει να είστε και οι δύο ήρεμοι και ικανοί να μοιραστείτε τις απόψεις σας χωρίς επικρίσεις και κατηγορίες.

Πώς να διαχειριστείτε τη ζήλια

Εξίσου σημαντικό με την επικοινωνία είναι να μπορείτε να αναγνωρίζετε εγκαίρως τα συναισθήματα ζήλιας και να ξέρετε πώς να τα διαχειρίζεστε με υγιή και παραγωγικό τρόπο. Ακολουθούν μερικές συμβουλές για τον χειρισμό της ζήλιας:

• Πάρτε μια βαθιά ανάσα και θυμηθείτε ότι η ζήλια είναι συναίσθημα και όχι πραγματικότητα, άρα έχετε την επιλογή να ενεργήσετε ή όχι.
  
• Αναγνωρίστε το αίσθημα της ζήλιας, αλλά μην μένετε σε αυτό. Αν φαντάζεστε ότι ο σύντροφός σας απατά και έχετε εμμονή με αυτό, είναι πιθανό να βλέπετε στοιχεία εκεί που δεν υπάρχουν πραγματικά.
  
• Αποδεχτείτε ότι δεν υπάρχουν εγγυήσεις στις σχέσεις και εάν δεν είστε πραγματικά σε θέση να εμπιστευτείτε τον σύντροφο ή τον φίλο σας, ίσως χρειαστεί να βάλετε ένα τέλος στη σχέση.
  
• Θέστε από κοινού τα όρια στη σχέση για να προσδιορίσετε με τι νιώθει ο καθένας άνετα, αλλά και τι είναι αυτό που θα προκαλούσε ενόχληση.
  
• Σκεφτείτε αν έχετε να κερδίσετε κάτι ενεργώντας με βάση τις ζηλότυπες παρορμήσεις σας. Τις περισσότερες φορές τα πράγματα γίνονται χειρότερα. Εάν νιώθετε έντονα το συναίσθημα της οργής, είναι καλό να επικοινωνήσετε με κάποιον ειδικό της ψυχικής υγείας.

Γενικά, εάν η τάση σας προς τη ζήλια αρχίζει να δημιουργεί ζητήματα στην καθημερινότητά σας, επηρεάζει αρνητικά τη σχέση σας ή σας δυσκολεύει να κάνετε τη δουλειά σας και να φροντίζετε τον εαυτό σας, είναι σημαντικό να δείτε έναν πάροχο ψυχικής υγείας. Το να μάθετε πώς να διαχειρίζεστε τα συναισθήματά σας ζήλιας με υγιή τρόπο μπορεί να έχει θετικό αντίκτυπο στις σχέσεις σας, αλλά και στη συνολική ευημερία σας. Υπάρχουν επιλογές θεραπείας για τη ζήλια, συμπεριλαμβανομένης της γνωσιακής συμπεριφορικής θεραπείας, της ενσυνειδητότητας, αλλά και των φαρμάκων. Μιλήστε με έναν ειδικό σχετικά με την κατάστασή σας και τις πιθανές επιλογές για τη διαχείριση των ζηλότυπων συναισθημάτων σας.