Τα υλικά αγαθά ασφαλώς δεν επαρκούν, αλλά δεν είναι και εντελώς ασήμαντα. Ο Γιαν Ντελχάι, καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μαγδεμβούργου, υποστηρίζει ότι το κριτήριο της εσωτερικής πληρότητας και ισορροπίας δεν ήταν ποτέ τόσο σημαντικό όσο θεωρείται σήμερα για την αναζήτηση της ευτυχίας. “Τις τελευταίες δεκαετίες αυξήθηκε σημαντικά το βιοτικό επίπεδο, με αποτέλεσμα να επαναπροσδιορίζονται οι στόχοι μας” λέει ο Γερμανός κοινωνιολόγος. “Το ζήτημα δεν είναι πλέον να γίνουμε πλούσιοι ή να συσσωρεύουμε υλικά αγαθά, αλλά να αισθανόμαστε εσωτερική ικανοποίηση και πληρότητα. Πολλοί κοινωνιολόγοι μιλούν για μία κοινωνία εμπειριών”.

Σε κάθε περίπτωση, λέει ο Γιαν Ντελχάι, η αίσθηση της ευτυχίας είναι κάτι μακροχρόνιο και όχι μία συναισθηματική έξαρση της στιγμής σαν αυτή που προκαλείται από μία ευχάριστη προσωπική εμπειρία ή από το γεγονός ότι η ομάδα σου έχει κατακτήσει το πρωτάθλημα. Η επιστημονική προσέγγιση του Γερμανού κοινωνιολόγου έχει προχωρήσει τόσο πολύ, που αποτυπώνεται πλέον σε μία πολύ συγκεκριμένη φόρμουλα: “Είναι + Έχειν + Αγαπάν= Ευτυχία”.

Τι ακριβώς σημαίνει αυτό; “Η βασική αφετηρία είναι ότι η ευτυχία δεν οφείλεται μόνο σε μία αιτία ή μία και μοναδική βιωματική εμπειρία, αλλά είναι συνδυασμός παραγόντων, που είναι εξίσου σημαντικοί: Οι κοινωνικές σχέσεις, ιδιαίτερα εκείνες που αφορούν τη συντροφικότητα, αλλά όχι μόνο. Τα υλικά αγαθά, το επίπεδο διαβίωσης που έχουμε διασφαλίσει. Ο τρίτος πυλώνας, το Είναι, ορίζεται από το σύνολο της διαδραστικής εμπειρίας, θετικής ή αρνητικής, που βιώνουμε στο κοινωνικό περιβάλλον”.

Δύσκολη η σωστή δοσολογία

Πρέπει να υπάρχει απόλυτη ισορροπία ανάμεσα σε αυτά τα τρία στοιχεία; “Όχι απαραίτητα”, λέει ο Γερμανός κοινωνιολόγος. “Άλλοι προσανατολίζονται περισσότερο προς τα υλικά αγαθά, δηλαδή στο Έχειν, άλλοι στην ιδανική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου, δηλαδή στο Είναι, άλλοι στον θεσμό της οικογένειας και της συντροφικότητας. Αλλά σίγουρα κανείς δεν αδιαφορεί πλήρως για ένα από αυτά τα τρία στοιχεία, τουλάχιστον αυτό δείχνει η δική μας έρευνα”. Για να το πούμε απλά: ακόμη κι ένας δισεκατομμυριούχος δεν αισθάνεται απόλυτα ευτυχισμένος χωρίς φίλους. Αλλά από την άλλη πλευρά εκείνος που δεν μπορεί να καλύψει στοιχειώδεις υλικές ανάγκες δύσκολα θα ευτυχήσει, ακόμη κι αν έχει δημιουργήσει μία οικογένεια – πρότυπο.

Πιστεύει ο Γιαν Ντελχάι ότι η φόρμουλα της ευτυχίας εφαρμόζεται παντού, σε όλον τον κόσμο; “Σίγουρα θα βρούμε στοιχεία της φόρμουλας σε όλες τις χώρες, αλλά υπάρχουν και ιδιαιτερότητες” υποστηρίζει. “Για παράδειγμα στις ασιατικές χώρες με υψηλούς δείκτες ανάπτυξης η ευτυχία ταυτίζεται συχνά με το εισόδημα και την οικονομική επιτυχία. Στη Δύση μπαίνουμε σε μία μετά-υλιστική εποχή, δίνουμε πλέον μεγαλύτερη σημασία στις ανθρώπινες σχέσεις, αλλά δεν αδιαφορούμε κιόλας για την υλική εξασφάλιση”.

Στην κορυφή της ευτυχίας οι Σκανδιναβοί

Αυτή η ανάγνωση ίσως προκαλεί έκπληξη σε εκείνους που μέμφονται τον υλισμό της Δύσης, αποθεώνοντας τη διαχρονική σοφία της Ανατολής. Αλλά μία μικρή έκπληξη, σύμφωνα με την Deutsche Welle,  προκαλεί και η έρευνα που πιστοποιεί ότι η Γερμανία, η αποκαλούμενη “οικονομική ατμομηχανή της Ευρώπης” δεν κατέχει την πρωτιά στη διεθνή κατάταξη της ευτυχίας. “Είμαστε λίγο πάνω από τον μέσο όρο στην Ευρώπη” επισημαίνει ο Γιαν Ντελχάι. “Δεν είμαστε στις πρώτες θέσεις, γιατί εκεί βρίσκουμε τις σκανδιναβικές χώρες, αλλά επίσης και την Αυστρία ή την Ελβετία. Όμως δεν είμαστε και τόσο ανικανοποίητοι ή μικρόψυχοι, όπως μας θέλουν κάποια στερεότυπα…”

Ποιοι οι παράγοντες που κάνουν τη διαφορά στο υψηλότερο επίπεδο; Ποιες είναι οι λεπτομέρειες στις οποίες διαφέρουν οι ευτυχείς από τους… απόλυτα ευτυχείς; Συνήθως πρόκειται για δείκτες που δεν αφορούν την ατομική εξέλιξη και ευημερία, αλλά την κοινωνική συνοχή: αίσθηση συμβίωσης, εμπιστοσύνη και διαφάνεια, πλήρης ισοτιμία των φύλων, καλή διακυβέρνηση χωρίς κρούσματα διαφθοράς ή νεποτισμού. Και σε όλα αυτά, χώρες όπως η Ελβετία, η Σουηδία, αλλά και η Αυστραλία ή η Νέα Ζηλανδία έχουν μία, μικρή έστω, υπεροχή απέναντι στην “ατμομηχανή της Ευρώπης”…