Οι οικογενειακές συγκεντρώσεις είναι πάντα ευκαιρία για ιστορίες από τα παλιά, όπως για σκανδαλιές που κάναμε όταν ήμασταν μικροί. Όμως εμείς οι ίδιοι δεν θυμόμαστε τίποτα. Η ανικανότητα να θυμηθούμε τα πρώιμα χρόνια της ζωής μας θεωρείται απολύτως φυσιολογική. Ωστόσο, πρόσφατη έρευνα θεωρεί ότι αυτό δεν οφείλεται στην απώλεια των αναμνήσεων, αλλά περισσότερο στη δυσκολία να τις ανακαλέσουμε.

Πώς λειτουργεί η μνήμη των μικρών παιδιών

Εδώ και δεκαετίες, οι επιστήμονες πιστεύουν ότι τα νήπια δεν μπορούν να σχηματίσουν αναμνήσεις που διαρκούν, εξαιτίας της ανωριμότητας συγκεκριμένων εγκεφαλικών δομών και ειδικά του ιππόκαμπου. Ωστόσο, μία νέα μελέτη με επικεφαλής τον Tristan Yates αμφισβητεί αυτή την πεποίθηση.

Χρησιμοποιώντας λειτουργικές μαγνητικές τομογραφίες (fMRIs), οι ερευνητές μελέτησαν τον εγκέφαλο παιδιών ηλικίας 4-25 μηνών, καθώς τα παιδιά συμμετείχαν σε προσεκτικά σχεδιασμένες δραστηριότητες που εμπλέκεται η μνήμη, με τα νήπια να βλέπουν εικόνες από πρόσωπα, αντικείμενα και σκηνές.

Τα ευρήματα ήταν ξεκάθαρα: Μέχρι τα μωρά να φτάσουν τους 12 μήνες, οι εγκέφαλοί τους ήταν ικανοί να κωδικοποιήσουν συγκεκριμένες αναμνήσεις. Αυτό υποδεικνύει ότι παρόλο που δεν θυμόμαστε αυτά τα πρώτα χρόνια, o εγκέφαλός μας αποθηκεύει όλες τις πληροφορίες.

Η περίεργη περίπτωση της παιδικής αμνησίας

Το φαινόμενο να μην μπορούμε να ανακαλέσουμε τίποτα από τη βρεφική και πρώιμη παιδική ηλικία μας είναι γνωστό ως παιδική αμνησία. Κανείς μας δεν μπορεί να θυμηθεί οτιδήποτε πριν από τα 3-4 έτη, ενώ ακόμη και σε μεγαλύτερες ηλικίες, μέχρι τα 6 έτη, οι αναμνήσεις είναι ελάχιστες.

Παραδοσιακά, οι επιστήμονες αποδίδουν την παιδική αμνησία στην υποανάπτυξη του ιππόκαμπου που είναι καίριας σημασίας στον σχηματισμό επεισοδιακών αναμνήσεων. Όμως μήπως αυτές οι αναμνήσεις τελικά υπάρχουν, αλλά είναι κάπου κρυμμένες;

Μελέτες σε ζώα, και ειδικά σε τρωκτικά, άφηναν ανοιχτό αυτό το ενδεχόμενο. Σε αυτές τις μελέτες, οι αναμνήσεις που σχηματίζονταν στην πρώιμη ζωή παρέμεναν ενσωματωμένες στη δομή του εγκεφάλου, αλλά με τον καιρό και χωρίς εξωτερικά ερεθίσματα, γίνονταν απρόσιτες. Με άλλα λόγια, οι αναμνήσεις δεν διαγράφονταν, αλλά ήταν θαμμένες.

Η νέα έρευνα στα νήπια επιβεβαιώνει αυτή την άποψη, υποδηλώνοντας ότι τα μωρά μπορούν πράγματι να σχηματίσουν ίχνη μνήμης, αλλά καθώς μεγαλώνουν, η ανάκλησή τους γίνεται ολοένα και πιο δύσκολη.

Η περιπλοκότητα της μνήμης

Είναι ενδιαφέρον ότι τα νήπια δείχνουν τη μνήμη με διαφορετικούς τρόπους απ’ ό,τι οι ενήλικες. Τα μωρά, για παράδειγμα, μπορούν να μιμηθούν συμπεριφορές, να αναγνωρίσουν οικεία πρόσωπα και να ανταποκριθούν σε συγκεκριμένα επαναλαμβανόμενα ερεθίσματα – όλα ενδείξεις λειτουργίας της μνήμης.

Τα νέα ευρήματα εμβαθύνουν την κατανόησή μας για το πώς αποθηκεύονται οι πρώιμες αναμνήσεις και γιατί μπορεί να χάνουμε τη συνειδητή πρόσβαση σε αυτές με το πέρασμα του χρόνου.

Ο εγκέφαλός μας δεν ξεχνάει το πρώτο μας χαμόγελο, το πρώτο μας βήμα ή την πρώτη μας απόπειρα να μιλήσουμε. Όλα αυτά παραμένουν κρυμμένα πίσω από μία πόρτα και ενδεχομένως περιμένουν το σωστό κλειδί που θα την ανοίξει.

Επιπλέον, η έρευνα βοηθά στην κατανόηση για το πώς λειτουργεί η απώλεια μνήμης στους ενήλικες. Αν οι πρώιμες αναμνήσεις δεν είναι χαμένες, αλλά μόνο κρυμμένες, μήπως τότε μπορεί απλώς να κρύβονται και άλλες «χαμένες» αναμνήσεις στους ενήλικες; Μήπως συγκεκριμένες θεραπείες θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην ανάκλησή τους, αντιμετωπίζοντας παθήσεις όπως η αμνησία και το Αλτσχάιμερ;

Η έρευνα δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Science.