«Πιθανό να μεταφερθεί η ένταση σε ελληνικά χωρικά ύδατα αν δεν υπάρξει αποκλιμάκωση»

Με την επιδεικτική τουρκική προκλητικότητα να κορυφώνεται σε Κύπρο και Ελλάδα τις τελευταίες μέρες και με το θερμόμετρο να ανεβαίνει επικίνδυνα στην ήδη εύφλεκτη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, διεθνείς παράγοντες παρεμβαίνουν σε μια προσπάθεια να εκτονώσουν την κρίση. Ποια είναι όμως τα απώτερα κίνητρα των τουρκικών προκλήσεων και τα μηνύματα που προσπαθεί να περάσει η τουρκική ηγεσία στις χώρες που την αποκλείουν από την περιοχή;

Γράφει η Νίκη Παπάζογλου

Ο κ. Κωνσταντίνος Φίλης, διευθυντής ερευνών του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων, αναλύει στο newsbeast.gr την θέση της γείτονος χώρας στον περιφερειακό χάρτη καθώς και τους λόγους των προκλήσεων αυτών αποκλείοντας ,υπό προϋποθέσεις, την ύπαρξη ενός θερμού επεισοδίου.

– Πώς εξηγείται κατά την γνώμη σας η τουρκική επιθετικότητα των τελευταίων ημερών;

Νομίζω υπάρχουν αρκετά επίπεδα που μπορούν να εξηγήσουν την τουρκική επιθετικότητα. Προφανώς το ένα έχει να κάνει με το ότι λαμβάνουν χώρα διεργασίες υπό την μορφή συμμαχιών, συμφωνιών και συνεννοήσεων μεταξύ άλλων κρατών στις οποίες η Τουρκία μένει εκτός, με δική της βέβαια ευθύνη. Αυτό είναι κάτι που προβληματίζει την Τουρκική ηγεσία κι έτσι, παραδοσιακά, αποφασίζει να εμπλακεί, όχι μέσα από την συνεννόηση με άλλα κράτη αλλά μέσα από την επίδειξη ισχύος. Μπορεί επίσης να θεωρεί πως η κατάσταση στις σχέσεις αρχικά με το Ισραήλ, δευτερευόντως θα έλεγα με την Ελλάδα, είναι τέτοιες, ώστε δεν επιτρέπονται συνεννοήσεις. Κατά συνέπεια προσπαθεί δια της ισχύος να δηλώσει παρούσα στην περιοχή. Αυτό βέβαια σε μεγάλο βαθμό οφείλεται και στην ίδια, αφού με τις κινήσεις των τελευταίων ετών έχει δημιουργήσει μια επιφυλακτικότητα στο να προχωρήσουν πολλές χώρες σε κάποιου είδους συμφωνίες ή διάλογο μαζί της.

Αυτή τη στιγμή η Τουρκία έχει με τις περισσότερες χώρες του περιφερειακού χάρτη προβληματικές σχέσεις. Στην περίπτωση της Ελλάδας, φροντίζει να ερεθίζει τα αντανακλαστικά μας με όλες αυτές τις παραβιάσεις του εναέριου χώρου και των χωρικών μας υδάτων. Με την Κύπρο θα χαρακτηρίζαμε τις σχέσεις ανύπαρκτες. Προσπαθώντας μέσα από την Τουρκοκυπριακή πλευρά να προωθήσει τα συμφέροντά της και διαπιστώνοντας ότι η Τουρκοκυπριακή πλευρά δεν μπορεί να το κάνει με επάρκεια, αποφασίζει να τα προωθήσει η ίδια, υπενθυμίζοντας ότι αμφισβητεί πάγια την κυριαρχία και τα κυριαρχικά δικαιώματα την Κυπριακής Δημοκρατίας.

Με τον Λίβανο οι σχέσεις είναι εξίσου προβληματικές. Το ίδιο και με την Συρία, στην οποία ούτως ή άλλως μαίνεται εμφύλιος. Με την εμπλοκή της μάλιστα στο Συριακό καθεστώς έχει δημιουργήσει και μια σειρά άλλων προβλημάτων αφενός διότι έχει προτάξει ως προτεραιότητα την πτώση του Άσαντ, πράγμα το οποίο δεν είναι προτεραιότητα του διεθνή παράγοντα κι όλων αυτών που εμπλέκονται στον συριακό εμφύλιο. Αφετέρου διότι κατά το παρελθόν, αν δεν το κάνει και κατά το παρόν, υποστηρίξει με διαφόρους τρόπους και έχει συνεισφέρει στην ενδυνάμωση του ισλαμικού χαλιφάτου και των Τζιχαντιστών, θεωρώντας είτε πως με αυτόν τον τρόπο μπορεί να επιταχύνει τις εξελίξεις για να πέσει ο Άσαντ, είτε ότι στηρίζοντας η ίδια μια τέτοια ακραία ομάδα δεν θα έμπαινε στο στόχαστρο αυτής. Πάντως σε κάθε περίπτωση η εμπλοκή της Τουρκίας στην Συρία είναι παραπάνω από αρνητική.

Στο υπόλοιπο της ανατολικής Μεσογείου θα δούμε ότι η σχέση με το Ισραήλ είναι εξίσου σε πολύ κακό επίπεδο κυρίως λόγω των επιθέσεων του Ερντογάν και των προσπαθειών του να προσεταιριστεί την Χαμάζ, την όποια οι ισραηλινοί θεωρούν τρομοκρατική οργάνωση. Απόδειξη αυτού το γεγονός πως πολλοί ισραηλινοί παραδέχονται πως αν δεν αλλάξει η ηγεσία της Τουρκίας πολύ δύσκολα θα αποκατασταθούν οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών. Τέλος είναι και η Αίγυπτος , με την οποία η κατάσταση χαρακτηρίζεται ακόμα πιο δύσκολη αφού έχει υπάρξει ανάκληση των πρέσβεων των δύο κρατών , με την Τουρκία να μην αποδέχεται την κυβέρνηση Σίσι, ισχυριζόμενη πως έχει έρθει στην εξουσία με πραξικόπημα.

Από την σύντομη περιγραφή βλέπουμε πως η σχέση της Τουρκίας στην περιοχή της ανατολικής μεσόγειου είναι περιθωριοποιημένη, είτε έχει αυτοπεριθωριοποιηθεί ή έχει περιθωριοποιηθεί από τις εξελίξεις.

– Οι δικές μας σχέσεις με την Αίγυπτο πιστεύετε ότι συμβάλλουν στις προκλήσεις των τελευταίων ημερών;

Η σχέση μας με την Αίγυπτο , είναι μια σχέση αμοιβαίας ωφέλειας που προφανώς αντανακλά σε σημαντικό βαθμό την κακή σχέση της Αιγύπτου με την Τουρκία . Η Ελλάδα, ως κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ως χώρα της περιοχής, σε ευθεία αντιπαραβολή με την Τουρκία, επιχειρεί να σταθεροποιηθεί η κατάσταση σε μια περιοχή όπου παρουσιάζεται ιδιαίτερα τεταμένη και προβληματική για τους λόγους που προαναφέραμε. Αυτό δεν μπορεί να γίνει παρά μόνο μέσα από συνεννοήσεις , διάλογο και διαπραγματεύσεις. Σε σχέση με την Αίγυπτο επιδιώκει την διαμόρφωση ενός καλύτερου κλίματος το οποίο θα της δώσει κάποιες αναπτυξιακές και οικονομικές δυνατότητες που αυτή τη στιγμή, κακά τα ψέματα, δεν μπορεί να έχει εκτός από το Ισραήλ. Όπως καταλαβαίνετε δεν μπορεί να μην προχωράει η Ελλάδα σχέσεις με χώρες της περιοχής επειδή η Τουρκία θεωρεί ότι ερεθίζονται τα αντανακλαστικά της ή επειδή απειλεί με την γνωστή μυστικότητα που την διακρίνει το τελευταίο διάστημα.

– Υπάρχει περίπτωση θερμού επεισοδίου;

Αν υποθέσουμε ότι κάποια χώρα επιθυμεί ένα θερμό επεισόδιο, αυτή σίγουρα είναι η Τουρκική. Η Τουρκία ίσως πιστεύει πως μέσα από ένα θερμό επεισόδιο θα δημιουργήσει συνθήκες ακόμα μεγαλύτερης κρίσης στην περιοχή και εξαιτίας αυτού θα υποχρεωθεί ο διεθνής παράγοντας και ειδικότερα οι Ηνωμένες Πολιτείες, να παρέμβουν για να σβήσουν μια ακόμα εστία ανάφλεξης. Πιθανότατα οι Τούρκοι εκτιμούν πως αν γίνει κάτι τέτοιο, θα γίνει με τους δικούς τους όρους λόγω της χρησιμότητάς της σε μια σειρά άλλων ζητημάτων της περιοχής. Ή ακόμα πως σε μια τέτοια περίπτωση, ανεξάρτητα της επιθετικότητας που έχει επιδείξει, ο διεθνής παράγοντας θα αναγκαστεί στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων να εξομοιώσει τον θύτη με το θύμα, άρα ότι η ίδια θα καθίσει στο τραπέζι υπό μια καλύτερη θέση διαπραγμάτευσης.

Ίσως επίσης εκτιμά ότι μέσα από ένα θερμό επεισόδιο θα μπορέσει να επανακάμψει στην περιοχή και θα γίνουν, ή θα γίνονται από τούδε και στο εξής, σεβαστά τα συμφέροντά της. Καταλαβαίνετε φαντάζομαι, πως την επομένη ενός θερμού επεισοδίου δεν θα είναι τόσο εύκολες οι συνεννοήσεις και οι διεργασίες που θα αφήνουν εκτός την Τουρκία. Σίγουρα για να σταματήσει θα έχει ζητήσει κάποιου είδους ανταλλάγματα μέσα στα οποία θα είναι να λαμβάνονται υπόψη οι θέσεις της.

Βέβαια όποιος βάζει ένα ακόμα φυτίλι σε μια περιοχή που ήδη φλέγεται, εν προκειμένω η Τουρκία, φέρει ακέραια την ευθύνη και σίγουρα περιθωριοποιείται και αποκλείεται ακόμη περισσότερο. Παρόλα αυτά η Τουρκία θεωρεί πως ακόμα κι έτσι, στο τέλος της μέρας κάτι θα έχει καταφέρει και μάλιστα αυτό το κάτι θα είναι να φέρει την κατάσταση στα δικά της μέτρα και σταθμά, μέσα από την επίδειξη ισχύος. Αν υποθέσουμε ότι η Τουρκία επιθυμεί κάτι τέτοιο, εμείς δεν έχουμε κανέναν απολύτως λόγο να πάμε σε μια τέτοια αντιπαράθεση, να της κάνουμε δηλαδή το χατίρι.
Βέβαια κατόπιν των τουρκικών ενεργειών στην αποκλειστική ζώνη της Κύπρου και των συνεχιζόμενων προκλήσεων, τα φώτα είναι στραμμένα στην περιοχή περισσότερο από ότι ήταν προηγουμένως. Ακριβώς λοιπόν επειδή όλοι είναι υποψιασμένοι για το τι μπορεί να γίνει έχουν προετοιμάσει καλύτερα την αποτροπή μιας τέτοιας κατάστασης. Ένα θερμό επεισόδιο για εμένα, θα είχε μεγαλύτερες πιθανότητες αν συνέβαινε σε ένα momentum όπου κανείς δεν θα ήταν υποψιασμένος .

Στο σημείο που βρισκόμαστε νομίζω ότι είναι δύσκολο να γίνει κάτι τέτοιο, χωρίς να το αποκλείω κιόλας. Λαμβάνοντας υπόψη πως ο διεθνής παράγοντας προσπαθεί να δώσει μια λύση ή τουλάχιστον προσπαθεί να μην κλιμακωθεί περισσότερο η κατάσταση, η λογική και τα δεδομένα που έχουμε μέχρι στιγμής στα χέρια μας δεν δείχνουν ένα μελλοντικό θερμό επεισόδιο.

Επειδή όμως η Τουρκία φαίνεται να περιφρονεί τους ετέρους της , ειδικότερα τους δυτικούς της ετέρους, τίποτα δεν μπορεί να αποκλειστεί στο βαθμό που οι Τούρκοι έχουν εκτιμήσει ότι ένα θερμό επεισόδιο θα προωθήσει καλύτερα τα συμφέροντά τους από ότι η υφιστάμενη κατάσταση.

– Ποια θα έπρεπε να είναι η δική μας «απάντηση» εν προκειμένω;

Για κανέναν λόγο δεν πρέπει να παίξουμε στο γήπεδο της Τουρκίας. Η Ελλάδα δεν έχει κανέναν λόγο να κάνει κανενός άλλου είδους ενέργειες πέρα από τις πολιτικό-διπλωματικές ενέργειες τις οποίες αναπτύσσει αυτή τη στιγμή.
Η καλύτερη απάντηση στις τουρκικές προκλήσεις και επιθετικότητα, είναι η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη θωράκιση της χώρας, είτε περιφερειακά, βλέπε την συνεργασία με την Αίγυπτο, με το Ισραήλ και με την Κύπρο βέβαια, είτε θεσμικά, βλέπε Ευρωπαϊκή Ένωση ή Ηνωμένα Έθνη. Βέβαια το ευρωπαϊκό χαρτί της Τουρκίας, όπως όλοι ξέρουμε, δεν είναι εργαλείο ουσιαστικής πίεσης, εφόσον ούτε η Τουρκία ενδιαφέρεται να μπει στην Ευρωπαϊκή Ένωση ούτε πολλά ευρωπαϊκά κράτη ενδιαφέρονται να δουν την Τουρκία σε αυτή και από την άλλη πολλές φορές τα Ηνωμένα Έθνη λειτουργούν με καθυστέρηση.

Κατά την γνώμη μου καλά κάνει και αφήνει την Τουρκία να εκτίθεται στα μάτια όσων αντιλαμβάνονται ότι ο μόνος τρόπος για να μπορέσει η περιοχή της ανατολικής μεσογείου να βγει από τον φαύλο κύκλο της έντασης και των κρίσεων είναι μέσα από την σταδιακή αποκλιμάκωση αυτών , και μέσα από την επίτευξη ή την ανάπτυξη ενός κοινού παρονομαστή των περισσότερων κρατών της περιοχής.

Όποιος δεν επιθυμεί να είναι μέρος αυτής της συμμαχίας σταθερότητας, σταθεροποίησης και κατ’ επέκταση ειρήνης της περιοχής είναι δικαίωμά του αλλά προφανώς βρίσκεται εκτός κάδρου και εκτίθεται γι’ αυτό που κάνει.
Από την άλλη βέβαια είναι αρκετά πιθανό το σενάριο τη δεδομένη στιγμή που μιλάμε, αν δεν υπάρχει αποκλιμάκωση, η Τουρκία να μεταφέρει την ένταση σε ελληνικά χωρικά ύδατα, δηλαδή μετά την Κύπρο να πάει στο Καστελόριζο. Για την περίπτωση αυτή εμείς πρέπει να είμαστε αφενός σε επιφυλακή και αφετέρου να επιδείξουμε μια αποφασιστικότητα και δημιουργικότητα . Εκεί θα ήθελα την ελληνική πολιτική ηγεσία πέρα από τα παραδοσιακά εργαλεία, να έχει μια πιο δημιουργική σκέψη στο πως θα υποχρεωθεί η Τουρκία στο σταματήσει .

– Ποια θα ήταν αυτή η αποφασιστική και δημιουργική στάση κατά την γνώμη σας;

Όσον αφορά την τωρινή τουρκική ηγεσία, την οποία δεν φαίνεται να πολυενδιαφέρουν οι καταγγελίες και τα ανακοινωθέντα σε βάρος της, ούτε νοιάζεται ιδιαίτερα για την νομιμότητα και τους διεθνείς κανόνες, θεωρώντας ότι είναι πολύ μεγάλη χώρα για να υποχρεώνεται σε συμβιβασμούς, είναι δύο τα επίπεδα. Αρχικά θα πρέπει να υπάρχει οπωσδήποτε, για όλο αυτό το χρονικό διάστημα των επόμενων κρίσιμων μηνών, ένας ανοιχτός δίαυλος επικοινωνίας μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας, όχι μόνο σε χαμηλό αλλά και σε υψηλό επίπεδο. Είναι πολύ σημαντικό σε περιόδους κρίσης, να συνομιλείς και να διαβουλεύεσαι με αυτόν ο οποίος παράγει ή δημιουργεί την κρίση. Αυτό δημιουργεί καλύτερες συνθήκες κατανόησης και υποχρεώνει τον άλλον να μοιράζεται ορισμένα πράγματα και να καταλαβαίνει καλύτερα την κατάσταση. Το δεύτερο είναι μέσα από αυτές τις συνεννοήσεις να καταστεί σαφές στην Τουρκία ότι πιθανή εξέλιξη αμφισβήτησης στα διεθνή χωρικά ύδατα και δει στο Καστελόριζο, θα έχει πολύ μεγάλο κόστος για την ίδια. Κι όταν λέω κόστος δεν αναφέρομαι σε στρατιωτική εμπλοκή, το ξεκαθαρίζω αυτό, αλλά στο ότι μια τέτοια ενέργεια θα συσπειρώσει ακόμα περισσότερο τις χώρες της περιοχής, οι οποίες δεν είναι τυχαίες, σε ένα μπλοκ το οποίο ανάλογα με τις εξελίξεις μπορεί να μην είναι καθόλου ωφέλιμο για την Τουρκία.