Συνήθως ο καθηγητής Γιώργος Μπαμπινιώτης θα υπερηφανευόταν για το γεγονός ότι η ελληνική λέξη «πανδημία» – που παλιότερα προφερόταν δύσκολα – έχει γίνει η λέξη στα χείλη όλων μας. Ο όρος που χρησιμοποιείται για τη μάστιγα της εποχής μας προσφέρει μια ισχυρή απόδειξη για την παλιότερη γλώσσα της Ευρώπης. Σύμφωνα με τους λεξικογράφους του Oxford English Dictionary, η χρήση της αυξήθηκε κατά 57.000% πέρυσι.

Τα παραπάνω αναφέρει, μεταξύ άλλων, ο βρετανικός Guardian σε δημοσίευμά του με τίτλο «Οι Έλληνες έχουν μια λέξη για αυτό… μέχρι τώρα, καθώς η γλώσσα κατακλύζεται από αγγλικούς όρους».

Αυτές τις ημέρες, όπως αναφέρει το δημοσίευμα, ο κορυφαίος γλωσσολόγος της Ελλάδας δεν ασχολείται τόσο με τον τρόπο που η γλώσσα έχει εμπλουτίσει το παγκόσμιο λεξιλόγιο. Τον απασχολούν περισσότερο οι διαβρωτικές επιδράσεις του κορονοϊού. Η τεράστια κλίμακα της πανδημίας και η ορολογία που γεννήθηκε από αυτή έχουν δημιουργήσει εύφορο έδαφος για λεκτικές επιδρομές στη μητρική του γλώσσα που ο Μπαμπινιώτης πίστευε ότι δεν θα δει ποτέ.

«Έχουμε κατακλυστεί από νέους όρους και ορισμούς σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα» λέει στον Observer ο Γιώργος Μπαμπινιώτης. «Πολλοί από αυτούς εισέρχονται στα προφορικά και τα γραπτά ελληνικά. Στην τηλεόραση ακούς φράσεις όπως “rapid tests πραγματοποιούνται μέσω drive-through” και σχεδόν όλες είναι στα αγγλικά».

Με εννέα λεξικά, ο κ. Μπαμπινιώτης είναι ο πρώτος που λέει ότι η γλώσσα εξελίσσεται. Το διαδίκτυο δημιούργησε επίσης προκλήσεις, παραδέχεται, αλλά δεν έχει εναντιωθεί ποτέ στην προσθήκη νέων λέξεων που μεταφράζουν και μεταφέρουν τεχνολογικές εξελίξεις. «Τις έχω συμπεριλάβει στο λεξικό», λέει για το 2.500 σελίδων λεξικό του. «Όπου όμως ήταν δυνατόν, επέμεινα ότι αν μπορούν να αντικατασταθούν από ελληνικές λέξεις, θα έπρεπε να γίνει. Σκέφτηκε τη λέξη διαδίκτυο για το ίντερνετ και χαίρομαι που μπορώ να πω ότι έχει μείνει».

Σχεδόν καμία γλώσσα δεν έχει μιληθεί τόσο αδιάλειπτα όσο τα ελληνικά, που χρησιμοποιείται στην ίδια σχεδόν γεωγραφική περιοχή για 40 αιώνες, αναφέρει ο Guardian. Η επιρροή της, ως η γλώσσα της Καινής Διαθήκης και ως όχημα σκέψης για συγγραφείς, επιστήμονες, φιλοσόφους, τη βοήθησε να αντέξει στο πέρασμα του χρόνου.

Όμως ο Μπαμπινιώτης, πρώην υπουργός Παιδείας, ανησυχεί ότι η ανθεκτικότητα που σηματοδότησε τη μακρά ιστορία των Ελλήνων κινδυνεύει να διαβρωθεί από μια επίθεση αγγλικών όρων που κυριαρχούν τώρα στην καθημερινή ζωή. Σε διάστημα ενός έτους, λέει, οι Έλληνες έμαθαν να χρησιμοποιούν -ευρέως μάλιστα- λέξεις όπως «lockdown», «delivery», «click away», «click and collect» και «curfew» (απαγόρευση κυκλοφορίας).

Καθώς οι περιορισμοί στα καταστήματα στην Ελλάδα ενισχύθηκαν την Παρασκευή εξαιτίας των ποσοστών μολύνσεων που αυξάνονται και πάλι, το click inside -ένα σύστημα που επιτρέπει στους καταναλωτές να εισέρχονται στα καταστήματα μόνο εάν έχουν κλείσει ραντεβού εκ των προτέρων- τέθηκε σε εφαρμογή από αξιωματούχους που παλεύουν να κρατήσουν ανοιχτό το λιανεμπόριο.

«Πρέπει να υπάρχει κάποια μετριοπάθεια», αναστενάζει ο Γιώργος Μπαμπινιώτης, αναφέροντας ότι ακόμη και οι κυβερνητικές ανακοινώσεις είναι πλέον γεμάτες με τέτοιες ορολογίες. «Έχουμε μια πολύ πλούσια γλώσσα. Όπως λέει και η παροιμία: “Οι Έλληνες πρέπει να έχουν μία λέξη γι’ αυτό”. Το lockdown, για παράδειγμα, θα μπορούσε πολύ εύκολα να μεταφραστεί».

Υπήρχε μια συγκεκριμένη νοοτροπία, είπε, που είχε επιτρέψει στα αγγλικά να ανθίσουν σε μέρη που δεν θα έπρεπε. «Όλο και περισσότερα καταστήματα έχουν σήμανση στην αγγλική γλώσσα, φοβάμαι, θέλοντας να έχουν μεγαλύτερες πωλήσεις. Αντί για αρτοποιείο, βλέπουμε μαγαζιά να ονομάζονται “bread factories” ενώ τα κουρεία λέγονται πλέον “hairdressers”. Στη συνέχεια θα έχουμε “hair stylists”. Δεν θα σταματήσει».

Ο πόλεμος των λέξεων

Δεν είναι η πρώτη φορά που ξέσπασε πόλεμος λέξεων για τα ελληνικά. Τα επιχειρήματα για τη γλώσσα, μεταξύ των υποστηρικτών της αλλαγής και των παραδοσιακών που υποστηρίζουν την επιστροφή στην Αττική της καθαρότητας ως μέσο αναβίωσης της χρυσής εποχής, ανάγονται στον 1ο αιώνα π.Χ. Η αντιπαράθεση συνεχίστηκε μέσα στα 400 χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας, ενώ έγινε ιδιαίτερα εκρηκτική μέχρι τον πόλεμο του 1821.

Ο αγώνας για το αν η καθαρή ελληνική, η καθαρεύουσα, έπρεπε να επικρατήσει έναντι της δημοτικής, επέμεινε μέχρι το 1976, όταν τελικά η δημοτική την αντικατέστησε επίσημα. «Για τους Έλληνες, η γλώσσα ήταν πάντα ένα ευαίσθητο ζήτημα. Ξέρω ότι αυτό που λέω ίσως ενοχλεί μερικούς, αλλά είναι καθήκον ενός γλωσσολόγου να μιλήσει».

Η εμφάνιση των Greeklish

Οι διαμαρτυρίες του Μπαμπινιώτη έχουν προσφέρει τροφή σε σκιτσογράφους και έχουν προκαλέσει συζητήσεις. Δεν είναι όμως μόνος.

Η εμφάνιση των «Greeklish» -των ελληνικών γραμμένων με αγγλικά γράμματα- ως μια ανεπίσημη ηλεκτρονική γλώσσα από την άφιξη του διαδικτύου έχει επίσης προκαλέσει συναγερμό. Έχουν εμφανιστεί πολλές ομάδες στο Facebook που αποδοκιμάζουν το φαινόμενο. «Πολλοί νέοι τα χρησιμοποιούν για να στέλνουν μηνύματα μεταξύ τους επειδή πιστεύουν ότι είναι ευκολότερο», λέει η Σουζάνα Τσουβαλά του Polyglot Bookstore, το οποίο ειδικεύεται σε εγχειρίδια ξένων γλωσσών στο κέντρο της Αθήνας. «Η ορθογραφία είναι ευκολότερη και δεν χρειάζεται να τις γράφουν σωστά, αλλά τελικά αυτό θα σημάνει την απώλεια της γλώσσας μας».

Για πολλούς, οι εκδότες βιβλίων έχουν γίνει η τελευταία γραμμή άμυνας. Στον Πατάκη, έναν από τους καθιερωμένους εκδοτικούς οίκους της χώρας, παρακολουθείται προσεκτικά η συμπερίληψη ξένων λέξεων σε κάθε έργο. «Τα βιβλία είναι φύλακες της γλώσσας», επιμένει η Ελένη Πατάκη, της οποίας η οικογενειακή επιχείρηση εκδίδει βιβλία για όλες τις ηλικίες. «Δημοσιεύσαμε πρόσφατα ένα επιχειρηματικό βιβλίο για τις οικογενειακές επιχειρήσεις και κάναμε μια συνειδητή επιλογή να περιορίσουμε τις αναφορές σε ξένους όρους».

«Ο Μπαμπινιώτης έχει ένα δίκιο», λέει. «Γιατί οι Έλληνες στα 90 τους να πρέπει να καταλάβουν αγγλικά για να πάνε στα μαγαζιά; Η πανδημία έχει εισάγει μια παγκόσμια γλώσσα για ένα παγκόσμιο πρόβλημα. Η ελπίδα μου είναι πως όταν τελειώσει, θα πατήσουμε “διαγραφή” και θα ξεχάσουμε όλες αυτές τις λέξεις».