Η επαναλειτουργία της Ιεράς Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, του κύριου εκπαιδευτικού ιδρύματος του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, είναι πολύ πιθανό –βάσει των σημερινών δεδομένων- να ανοίξει και πάλι εντός του 2025, έπειτα από δεκαετίες έντονων διπλωματικών πιέσεων προς την Τουρκία, αλλεπάλληλων επαφών και διεθνούς κινητοποίησης. Η πρόσφατη επίσκεψη του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου στον τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και οι σχετικές δηλώσεις των δύο πλευρών αναζωπυρώνουν ακόμη περισσότερο τις ελπίδες αποκατάστασης της λειτουργίας του ιστορικού ιδρύματος, που παραμένει κλειστό από το μακρινό 1971.
Η σημασία της Σχολής
Η Θεολογική Σχολή της Χάλκης, ιδρυθείσα το 1844, αποτέλεσε περισσότερο από έναν αιώνα ένα από τα πιο σημαντικά εκπαιδευτικά κέντρα της Ορθοδοξίας, παρέχοντας ανώτερη θεολογική κατάρτιση σε κληρικούς απ’ όλο τον κόσμο. Η απόφαση των τουρκικών αρχών να την κλείσουν το 1971, εξαιτίας ενός νόμου που ψηφίστηκε εκείνη την εποχή και απαγόρευε τη λειτουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων, αποτέλεσε σημείο τριβής στις ελληνοτουρκικές σχέσεις και αντικείμενο διεθνούς κριτικής, με τη Δύση να ζητά επανειλημμένα τη συμμόρφωση της Τουρκίας στις διεθνείς συνθήκες περί θρησκευτικής ελευθερίας.
Η σχολή δεν είναι απλώς ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα, αλλά ένα σύμβολο πνευματικής καλλιέργειας και θρησκευτικής ανεκτικότητας. Η πιθανή επαναλειτουργία της, υπό το πρίσμα της σημερινής γεωπολιτικής συγκυρίας, θα μπορούσε να αποτελέσει, σύμφωνα με τους γνωρίζοντες, γέφυρα συνεργασίας μεταξύ της Ελλάδας, της Τουρκίας και της διεθνούς κοινότητας.
Κατά τη διάρκεια της κεκλεισμένων των θυρών συνάντησης που πραγματοποιήθηκε στις 26 Δεκεμβρίου μεταξύ του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου με τον τούρκο πρόεδρο, ο Προκαθήμενος της Ορθοδοξίας φέρεται να ευχαρίστησε τον κ. Ερντογάν για το γεγονός ότι διάκειται θετικά υπέρ του ανοίγματος της Σχολής και ζήτησε την επίσπευση των σχετικών νομοθετικών και διοικητικών διαδικασιών που απαιτούνται.
Σύμφωνα με ανακοίνωση του Οικουμενικού Πατριαρχείου, ο τούρκος πρόεδρος δεσμεύτηκε για την «αμέριστη βοήθειά του». Παράλληλα, ο Βαρθολομαίος υπογράμμισε τη σημασία της επαναλειτουργίας για την προστασία των χριστιανών και των μειονοτήτων στη Μέση Ανατολή, σε ένα ευρύτερο πλαίσιο θρησκευτικής ανεκτικότητας.
Η κινητικότητα αυτή είχε προηγηθεί της επίσκεψης του έλληνα πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη στην Άγκυρα τον περασμένο Μάιο. Κατά τη συνάντησή του με τον Ερντογάν, ο έλληνας πρωθυπουργός ζήτησε συγκεκριμένα μέτρα για την επαναλειτουργία της σχολής, με τον τούρκο πρόεδρο να του απαντά πως η χώρα του εργάζεται για το άνοιγμα του ιδρύματος, συνδέοντας, ωστόσο, την πρόοδο αυτή με το ζήτημα των δικαιωμάτων της τουρκικής μειονότητας στην Ελλάδα.
Τα «παιχνίδια» της Άγκυρας
Η Τουρκία έχει υιοθετήσει μια σύνθετη στάση απέναντι στο ζήτημα, επιχειρώντας να το παρουσιάσει ως ανεξάρτητο από τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Ο τούρκος υπουργός Παιδείας Γιουσούφ Τεκίν, σε πρόσφατες δηλώσεις του έπειτα από την επιθεώρηση των εργασιών στη Χάλκη, ανέφερε ότι «θα ήθελε να δει τη Σχολή ανοιχτή». Ωστόσο, προσπάθησε να αποσυνδέσει την επαναλειτουργία της από την ένταση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, παρουσιάζοντάς την ως μια πράξη καλής θέλησης προς τη χριστιανική κοινότητα και τη Δύση.
Αναλυτές σημειώνουν ότι η Άγκυρα προσπαθεί να προβάλει τη συγκεκριμένη πρωτοβουλία ως μια εσωτερική απόφαση, αποφεύγοντας να τη χαρακτηρίσει ως «παραχώρηση προς την Ελλάδα». Παράλληλα, η Τουρκία συνεχίζει να ζητά «αντίστοιχη εποικοδομητική προσέγγιση» από την Αθήνα για θέματα που αφορούν στην τουρκική μειονότητα.
Το ζήτημα της επαναλειτουργίας της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης παραμένει επίσης στο επίκεντρο της διεθνούς διπλωματίας. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν ασκήσει σημαντική πίεση στην Άγκυρα, αναδεικνύοντας το αίτημα της Ορθόδοξης Εκκλησίας ως ζήτημα θρησκευτικής ελευθερίας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Διπλωματικές πηγές επιβεβαιώνουν ότι το αίτημα επαναλειτουργίας ενισχύεται διαρκώς στις επαφές των ΗΠΑ με την Άγκυρα, ενώ αναγνωρίζεται και από άλλες χώρες της Δύσης ως μια κίνηση που θα μπορούσε να αναδείξει τη θετική εικόνα της Τουρκίας διεθνώς.
Παρά τη θετική διάθεση που εκφράζουν δημόσια οι δύο πλευρές, εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικά εμπόδια. Το κυριότερο από αυτά είναι η εναρμόνιση της επαναλειτουργίας με την τουρκική νομοθεσία. Ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος ζήτησε από την τουρκική κυβέρνηση πιο γρήγορες διαδικασίες για τη δημιουργία ενός νομικού μοντέλου που θα διασφαλίζει την εύρυθμη λειτουργία της σχολής.
Σύμφωνα με πληροφορίες από τα τουρκικά μέσα ενημέρωσης, οι εργασίες αποκατάστασης των εγκαταστάσεων προβλέπεται να ολοκληρωθούν μέχρι τον Μάρτιο, ενώ το τελικό χρονοδιάγραμμα για την πλήρη επαναλειτουργία ορίζεται για τον Σεπτέμβριο του τρέχοντος έτους.
