Παγκόσμια Ημέρα Κοριτσιού: Γιατί η ισότητα των φύλων δεν μπορεί να περιμένει – Η σκληρή αλήθεια σε αριθμούς

Η Παγκόσμια Ημέρα Κοριτσιού γιορτάζεται κάθε 11η Οκτωβρίου, αλλά για τα κορίτσια δεν είναι μία μέρα γιορτής· είναι μία ημέρα υπενθύμισης της αδικίας, της βίας και των ευκαιριών που χάνονται για εκατομμύρια κορίτσια και γυναίκες και ένα ισχυρό κάλεσμα για να στρέψουμε την προσοχή μας στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν και, δυστυχώς, παραμένουν αόρατα ή υποτιμημένα. Από τις ανισότητες και τις διακρίσεις μέχρι τη σεξουαλική κακοποίηση, την έμφυλη βία και τις γυναικοκτονίες, τα κορίτσια βρίσκονται συχνά στο περιθώριο της κοινωνικής δικαιοσύνης. Πίσω από τους αριθμούς και τα στατιστικά, κρύβονται πραγματικές ιστορίες ανεκπλήρωτων ονείρων και καταπατημένων δικαιωμάτων.

Οι ανισότητες σε αριθμούς για την Ελλάδα και τον κόσμο που σοκάρουν

Η ανισότητα για τα κορίτσια ξεκινά από τη στιγμή που γεννιούνται. Οι έμφυλες διακρίσεις επηρεάζουν όχι μόνο τις ευκαιρίες τους στην εκπαίδευση και την απασχόληση, αλλά και τη σωματική και ψυχολογική τους ασφάλεια. Οι αριθμοί αποκαλύπτουν τη σκληρή πραγματικότητα:

Ενδοοικογενειακή και σεξουαλική βία και βιασμοί

1 στα 5 κορίτσια και γυναίκες που ζουν σήμερα παγκοσμίως έχουν υποστεί σεξουαλική βία ως παιδιά, που αντιστοιχεί σε 650 εκατομμύρια κορίτσια, σύμφωνα με έκθεση της Unicef. Ο αριθμός αυξάνεται στα 650 εκατομμύρια (μία στις πέντε) αν συμπεριληφθούν μορφές σεξουαλικής βίας που δεν περιλαμβάνουν επαφή.

Πάνω από 1 στις 3 γυναίκες παγκοσμίως (περίπου 736 εκατομμύρια) έχουν βιώσει σωματική ή σεξουαλική βία από τον σύντροφό τους ή από άλλον (εκτός σχέσης), με τις νέες γυναίκες (15-24 ετών) να διατρέχουν τον υψηλότερο κίνδυνο. Περίπου το 25% των νέων γυναικών έχουν ήδη βιώσει βία από έναν σύντροφο πριν φτάσουν τα 25 τους χρόνια. Τα στατιστικά αυτά παραμένουν αμετάβλητα για πάνω από μία δεκαετία​ (WHO).

Στην Ελλάδα, περίπου το 25% των γυναικών έχουν βιώσει σωματική ή σεξουαλική βία από έναν σύντροφο κατά τη διάρκεια της ζωής τους, σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας​.

Σύμφωνα με έρευνα της Διεθνούς Αμνηστίας, το 82% των γυναικών και κοριτσιών στην Ελλάδα αναφέρουν ότι έχουν βιώσει κάποιας μορφής σεξουαλική παρενόχληση, είτε στον δρόμο, είτε στον χώρο εργασίας (Διεθνής Αμνηστία, 2023).

Τέλος, το 64% των κοριτσιών ηλικίας 16-24 ετών δηλώνουν ότι δεν αισθάνονται ασφαλή να κυκλοφορούν μόνα τους τη νύχτα (Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων, 2021).

Γυναικοκτονίες, η πιο ακραία μορφή έμφυλης βίας και ανισότητας

Στην Ελλάδα δεν υπάρχει ακόμη επίσημος θεσμοθετημένος όρος για τη γυναικοκτονία, παρά το γεγονός ότι τα περιστατικά γυναικοκτονιών αυξάνονται ανησυχητικά και δεκάδες γυναίκες κάθε χρόνο δολοφονούνται επειδή είναι γυναίκες. Ένα έγκλημα που κατά κανόνα συμβαίνει αφού πρώτα, συχνά από την παιδική ηλικία, έχουν υποστεί μικρότερης έντασης εγκλήματα που προέρχονται από τον θεσμικό σεξισμό: διακρίσεις, σεξουαλική παρενόχληση, βιασμούς, σεξουαλική κακοποίηση, λεκτική και σωματική βία.

Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του Ελληνικού Τμήματος Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τη Γυναικοκτονία, το 2023 καταγράφηκαν στην Ελλάδα 15 γυναικοκτονίες (17 το 2022), αριθμός που αποτελεί σοκ για μία ευρωπαϊκή χώρα. Οι περισσότερες από αυτές (7 στις 15) διαπράχθηκαν από συζύγους ή συντρόφους, ενώ άλλες 5 έγιναν από συγγενικά πρόσωπα, όπως γιους και πατέρες.

Σε παγκόσμιο επίπεδο, σύμφωνα με την τελευταία έρευνα του ΟΗΕ και του UN Women για το 2022, οι γυναικοκτονίες παραμένουν ένα εξαιρετικά σοβαρό πρόβλημα, χωρίς ουσιαστική μείωση τα τελευταία χρόνια. Συγκεκριμένα, το 2022 καταγράφηκαν περίπου 89.000 θάνατοι γυναικών και κοριτσιών που προκλήθηκαν από πρόθεση. Αυτός είναι ο υψηλότερος αριθμός που έχει καταγραφεί τα τελευταία 20 χρόνια, ενώ περίπου το 55% των περιστατικών συνέβη εντός της οικογενειακής σφαίρας, δηλαδή τα θύματα σκοτώθηκαν από τους συντρόφους ή άλλους συγγενείς τους ​(Femicide Watch).

Μισθολογικό χάσμα και εργασιακές συνθήκες

Ακόμα και στις αναπτυγμένες χώρες, οι γυναίκες εξακολουθούν να αμείβονται λιγότερο από τους άνδρες, με το μισθολογικό χάσμα να φτάνει το 23% σε ορισμένες περιπτώσεις. 

Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, το μισθολογικό χάσμα μεταξύ ανδρών και γυναικών στην Ελλάδα για το 2022 είναι περίπου 16%, ακόμα και όταν οι γυναίκες καταλαμβάνουν παρόμοιες θέσεις με τους άνδρες.

Η Ελλάδα έχει επίσης από τα χαμηλότερα ποσοστά γυναικών σε διοικητικές θέσεις στην ΕΕ, με μόλις 10% των γυναικών να κατέχουν θέσεις διευθυντικών στελεχών (Eurostat, 2023).

Ακόμη, σε πανευρωπαϊκή έρευνα, το 51% των γυναικών στην Ελλάδα ανέφεραν ότι έχουν βιώσει σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία τους.

Ακρωτηριασμός γεννητικών οργάνων (FGM)

Περισσότερα από 200 εκατομμύρια κορίτσια και γυναίκες που είναι σήμερα εν ζωή έχουν υποστεί ακρωτηριασμό γεννητικών οργάνων (FGM), σύμφωνα με έκθεση των Ηνωμένων Εθνών για τον πληθυσμό. Η πρακτική αυτή συνήθως εκτελείται σε νεαρά κορίτσια, ηλικίας από 5 έως 15 ετών, και αποτελεί κατάφωρη παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων​. 

Μάλιστα αν πιστεύετε ότι αυτά τα στοιχεία είναι «μακριά από εμάς», κάνετε λάθος αφού σύμφωνα με την έκθεση, 600.000 γυναίκες έχουν υποστεί ακρωτηριασμό γεννητικών οργάνων στην Ευρωπαϊκή Ένωση και 190.000 κορίτσια είναι εκτεθειμένα σε αυτόν τον κίνδυνο.

Οι προκαταλήψεις και τα στερεότυπα στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα, οι προκαταλήψεις και τα στερεότυπα που βασίζονται στην πατριαρχική κουλτούρα επηρεάζουν σημαντικά την κοινωνική θέση και τις επιλογές των κοριτσιών από μικρή ηλικία. Τα στερεότυπα για τους «παραδοσιακούς» ρόλους του φύλου καθορίζουν τις επιλογές τους, περιορίζοντας τις δυνατότητές τους. Οι γυναίκες αντιμετωπίζονται κυρίως ως υπεύθυνες για την οικογένεια και το σπίτι, ενώ οι άνδρες προορίζονται για ηγετικές και επαγγελματικές θέσεις. Πολλές κοινωνικές συμπεριφορές συχνά θεωρούνται «αυτονόητες» ή «φυσιολογικές» από μικρή ηλικία. Για παράδειγμα, τα κορίτσια θεωρείται «πρέπον» να μιλούν με συγκεκριμένο τρόπο, να παίζουν συγκεκριμένα παιχνίδια και να επιλέγουν επαγγελματικούς δρόμους που δεν απειλούν την αρρενωπότητα και την κυριαρχία των ανδρών. Καλούνται επίσης να είναι ήσυχα, «γλυκά» και υποτακτικά και αποκαλούνται «πριγκίπισσες» και «κούκλες».

Χαρακτηριστικό είναι ότι σύμφωνα με το European Social Survey (2020), το 72% των Ελλήνων πιστεύει ότι η θέση της γυναίκας είναι «καλύτερα στο σπίτι» όταν υπάρχουν μικρά παιδιά, και το 58% θεωρεί ότι οι άνδρες είναι «φυσικά καλύτεροι ηγέτες». Αυτές οι αντιλήψεις δημιουργούν περιορισμούς στις επαγγελματικές και προσωπικές επιλογές των γυναικών, μειώνοντας τις ευκαιρίες τους και ενισχύοντας τις έμφυλες ανισότητες.

Η πίεση αυτή συνεχίζεται και στην ενήλικη ζωή, περιορίζοντας τις γυναίκες σε πιο «παραδοσιακά» επαγγέλματα και αποτρέποντάς τες από την ενασχόληση με τομείς όπως οι επιστήμες και η τεχνολογία (STEM).

Παιδικοί γάμοι και αναγκαστική εγκυμοσύνη

Οι γάμοι ανηλίκων παραμένουν συνηθισμένοι, με 650 εκατομμύρια κορίτσια να είναι ήδη παντρεμένα πριν φτάσουν στην ηλικία των 18 ετών (United Nations Population Fund). Περίπου 12 εκατομμύρια κορίτσια κάτω των 18 ετών παντρεύονται κάθε χρόνο, γεγονός που περιορίζει την αυτονομία τους, αυξάνει τον κίνδυνο ενδοοικογενειακής βίας και περιορίζει την πρόσβαση στην εκπαίδευση, ενώ εκτιμάται ότι κάθε χρόνο 21 εκατομμύρια κορίτσια ηλικίας 15-19 ετών μένουν έγκυες στις αναπτυσσόμενες χώρες, με περίπου 12 εκατομμύρια από αυτές να γεννούν παιδιά ​(ΠΟΥ).

Έλλειψη πρόσβασης στην εκπαίδευση 

Σε πολλές χώρες, τα κορίτσια εξακολουθούν να στερούνται της δυνατότητας να φοιτούν σε σχολείο, είτε λόγω πολιτιστικών παραδόσεων είτε λόγω οικονομικών εμποδίων. Περισσότερα από 130 εκατομμύρια κορίτσια παγκοσμίως δεν έχουν πρόσβαση σε βασική εκπαίδευση, γεγονός που επηρεάζει την ανάπτυξη και τις ευκαιρίες ζωής τους.

Η ανάγκη για αλλαγή

Το μήνυμα της Παγκόσμιας Ημέρας Κοριτσιού είναι ξεκάθαρο: η ισότητα των φύλων δεν μπορεί να περιμένει. Η καταπολέμηση των στερεοτύπων και η εξάλειψη της έμφυλης βίας και των διακρίσεων πρέπει να γίνει προτεραιότητα για κάθε κοινωνία, όσο ο δρόμος προς μια δίκαιη και ασφαλή κοινωνία για τα κορίτσια παραμένει δύσβατος.

Η 11η Οκτωβρίου ας γίνει η αφορμή για να αναρωτηθούμε: Σε ποιον κόσμο θέλουμε να μεγαλώσουν τα κορίτσια μας;