Όταν ξεκίνησαν πριν από έναν μήνα περίπου οι απότομα κλιμακούμενες αυξήσεις των τιμών (γιατί κατά τα άλλα το πρόβλημα της λιτότητας μας απασχολεί από το περασμένο φθινόπωρο), ελάχιστοι ήταν μάλλον αυτοί που αναρωτήθηκαν: «υπάρχει περίπτωση να μην βρίσκουμε στα ράφια μακαρόνια, ή δημητριακά ή ηλιέλαιο;».
Τα αντανακλαστικά των περισσότερων από εμάς δεν οδήγησαν σε μνήμες 2015 και capital controls ή ενδεχομένως και στην αρχή της περιόδου του κορονοϊού τότε που στα σούπερ μάρκετ γινόταν χαμός για ένα αντισηπτικό ή κάποιο άλλο διάσημο προϊόν απολύμανσης. Το άγχος εδώ και καιρό επικεντρώνεται στο που θα φτάσουν οι τιμές των προϊόντων και …πόσο μακριά θα πάει αυτή η βαλίτσα. Παρ’ όλα αυτά, εδώ και λίγες μέρες, όταν άρχισαν δηλαδή επαγγελματίες από διάφορους κλάδους να βάζουν στο κάδρο και το θέμα της επάρκειας, η ανησυχία των καταναλωτών προσαυξήθηκε. Μια από τις ομάδες αυτών των επαγγελματιών είναι οι αρτοποιοί οι οποίοι έχουν πει στο Newsbeast πως η επάρκεια σε άλευρα έχει αυτή τη στιγμή ορίζοντα δύο μηνών. Μας είπαν ακόμα πως ακόμα και αν σταματούσε η τροφοδοσία από Ουκρανία και όλες οι πόρτες στην Ευρώπη «έκλειναν» για την προμήθεια αλεύρων και ηλιέλαιου, τότε θα μπορούσαμε να προμηθευτούμε άλευρα από Καναδά και Αυστραλία, επιλογή όμως που θα εκτίνασσε την τιμή του ψωμιού και όλων των σχετικών προϊόντων.
Να σημειωθεί εδώ ότι από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία πριν από ένα μήνα, οι τιμές του σιταριού έχουν αυξηθεί κατά 21%, του κριθαριού κατά 33% και ορισμένων λιπασμάτων κατά 40%.
Αυτές οι αυξήσεις ήρθαν «σαν κερασάκι στην τούρτα» σε ένα τοπίο που ήδη αντιμετώπιζε σημαντικές προκλήσεις οι οποίες αύξαναν τις τιμές και συμπίεζαν τις προμήθειες, όπως η πανδημία, οι περιορισμοί στη ναυτιλία, το υψηλό ενεργειακό κόστος και οι πρόσφατες ξηρασίες, πλημμύρες και πυρκαγιές σε πολλά μέρη του πλανήτη.
Στην πραγματικότητα, για την παγκόσμια αγορά τροφίμων, δεν υπάρχουν πολλές χώρες που θα ήταν χειρότερο να βρίσκονται σε σύγκρουση από το δίπολο Ρωσία – Ουκρανία. Και αυτό, γιατί τα τελευταία πέντε χρόνια, αντιπροσωπεύουν μαζί σχεδόν το 30% των εξαγωγών του παγκόσμιου σιταριού, το 17% του καλαμποκιού, το 32% του κριθαριού, μιας κρίσιμης πηγής ζωοτροφών, και το 75% του ηλιέλαιου.
Φυσικά, η Ρωσία δεν έχει πια σε μεγάλο βαθμό τη δυνατότητα να εξάγει τρόφιμα λόγω των κυρώσεων που της έχουν επιβληθεί, ενώ η Ουκρανία, έχει αποκοπεί γεωγραφικά λόγω του πολέμου. Ο αποκλεισμός της Μαύρης Θάλασσας είναι ένα βασικό εμπόδιο για τις εξαγωγές, την ώρα που η Ουκρανία δεν διαθέτει αρκετά σιδηροδρομικά βαγόνια για τη μεταφορά τροφίμων από την ξηρά.
Όσο για τα νέα δεδομένα που έχει επιφέρει η παραπάνω κατάσταση στη χώρα μας, μόλις την εβδομάδα που μας πέρασε ήρθαν τελικά και τα πρώτα πλαφόν σε ηλιέλαια και άλευρα αλλά και η «παραγγελία» της κυβέρνησης να υπάρχει διαρκής ενημέρωση και καταγραφή για τις ποσότητες των παραπάνω προϊόντων.
Η ενημέρωση για τα αποθέματα στο Υπουργείο Ανάπτυξης από τις εταιρείες που μετέχουν σε όλη την εφοδιαστική αλυσίδα, αφορά επτά κατηγορίες προϊόντων- πρώτες ύλες για την παραγωγή λιπασμάτων, λιπάσματα, ζωοτροφές, ωμά δημητριακά παντός είδους και ιδίως σιτάρι ή σιμιγδάλι, κριθάρι, βρώμη, καλαμπόκι, εδώδιμο φαγόπυρο, άλευρα και ιδίως αλεύρια σιταριού ή σιμιγδαλιού και αλεύρια δημητριακών, ηλίανθο και φυτικά έλαια, εκτός από το ελαιόλαδο και ιδίως ηλιέλαιο, φοινικέλαιο και αραβοσιτέλαιο.
Την ίδια στιγμή, η ηχηρή προειδοποίηση από την Οργάνωση Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO) την εβδομάδα που μας πέρασε, πως σύντομα είναι πολύ πιθανό να υπάρξουν ελλείψεις ζυμαρικών, ψωμιού και δημητριακών, πρόλαβε να σπείρει τον πανικό στους Ευρωπαίους καταναλωτές. Είναι ενδεικτικό πως σε σούπερ μάρκετ της Φρανκφούρτης έχει αναρτηθεί επιγραφή που καλεί τους καταναλωτές να δείξουν αλληλεγγύη στους γείτονές τους και να μην αποθηκεύουν τρόφιμα αφού δεν χρειάζεται. Την ίδια στιγμή, η Ιταλία και η Ισπανία έχουν εισάγει ένα είδος κουπονιών για την αγορά ηλιέλαιου ενώ στη βόρεια Ιταλία έχουν αρχίσει να σημειώνονται ελλείψεις ζυμαρικών στα σούπερ μάρκετ.
Σε μια προσπάθεια να δούμε τι σημαίνουν όλα αυτά σε βάθος χρόνου ρωτήσαμε τον διεθνολόγο Αλέξανδρο Δεσποτόπουλο αλλά και τον πρόεδρο του Ιντσιτούτου Καταναλωτών, Γιώργο Λεχουρίτη να μας απαντήσουν στο αν υπάρχει περίπτωση να έρθουμε στην Ελλάδα αντιμέτωποι με μια επισιτιστική κρίση.
Η κλειστή αγορά της Ουκρανίας δημιουργεί καταστάσεις ντόμινο στην Ευρώπη
Ο διεθνολόγος Αλέξανδρος Δεσποτόπουλος εξηγεί στο Newsbeast πως το πρόβλημα το οποίο λειτουργεί με τη λογική της αλυσίδας ξεκινά κατ’ αρχάς από την ιλιγγιώδη και ελεύθερα καλπάζουσα άνοδο των τιμών σε βασικά τρόφιμα.
«Στο Χρηματιστήριο Εμπορευμάτων του Παρισιού, ήμασταν πριν από κάποιο καιρό στα 274 ευρώ στην τιμή των σιτηρών (σ.σ δείκτης τιμής ανά τόνο), η οποία εν μέσω πολέμου εκτινάχθηκε στα 350 ευρώ και τώρα οδεύει ολοταχώς στα 400 ευρώ» μας εξηγεί ο ίδιος και συνεχίζει: «Η Ουκρανία είναι πρωταθλήτρια στην παραγωγή σιτηρών και σε έλαια και βασική σε όγκο προμηθεύτρια χώρα για την Ευρώπη. Δεν είναι απλά μια αγορά που κλείνει. Την ίδια στιγμή, οι υποδομές σε αυτή τη χώρα έχουν διαλυθεί άρα δεν είναι εύκολο, ακόμα και αν υπάρχει μια μικρή παραγωγή, να έχουμε οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι πρόσβαση σε αυτήν».
Το φλερτ με τις ελλείψεις προϊόντων
«Είμαστε όμως ήδη αντιμέτωποι με ελλείψεις προϊόντων;» ρωτήσαμε σε αυτό το σημείο τον κο Δεσποτόπουλο. «Στην διπλανή από την Ουκρανία, Μολδαβία, δεν υπάρχει αλεύρι, δεν υπάρχει ηλιέλαιο και ζυμαρικά» σημειώνει ο ίδιος και συνεχίζει να μας δίνει την εικόνα: «Αρχίζουν να υπάρχουν σημαντικές ελλείψεις ακόμα και στην Γερμανία και στην Ιταλία. Σε αυτές τις δύο χώρες σε πολλά προϊόντα υπάρχει πια πλαφόν στην τιμή ενώ πλαφόν στα πόσα τεμάχια μπορεί να προμηθευτεί κάποιος από αλεύρι και ηλιέλαια υπάρχει και σε άλλες χώρες της Ευρώπης.
Πάντως, επάρκεια τροφίμων στην Ελλάδα υπάρχει και γενικώς το να πεινάσουμε, για να το πω έτσι ωμά, λόγω έλλειψης τροφίμων, δεν είναι ένα σενάριο που μπορεί να δούμε στην Ελλάδα. Το να υπάρξουν όμως ελλείψεις σε επιμέρους αγαθά ναι, αυτό είναι πολύ πιθανό. Για την ώρα, τα προϊόντα που δεν μπορούμε να πάρουμε από Ουκρανία, βρίσκονται, αλλά βρίσκονται σε πολύ πιο ακριβές τιμές. Το πρόβλημα είναι ότι δεν μιλάμε για προϊόντα πολυτελείας αλλά για βασικά είδη διατροφής, τα οποία αφορούν όλα τα στρώματα του πληθυσμού και ειδικά αυτά με πιο χαμηλό εισόδημα.
»Όλα είναι μια αλυσίδα. Για παράδειγμα, η αύξηση στα έλαια και στα σιτηρά κινδυνεύει ήδη να εκτινάξει την τιμή στο σουβλάκι. Οι ανατιμήσεις έχουν πάρει μια ιλιγγιώδη πορεία. Ο,τιδήποτε βασίζεται στα σιτηρά και στο ηλιέλαιο θα αντιμετωπίζει και το πρόβλημα των τεράστιων ανατιμήσεων και ενδεχομένως και σε κάποια φάση και των ελλείψεων. Ένα παράδειγμα είναι τα μακαρόνια ή τα τυποποιημένα προϊόντα ψωμιού, τα δημητριακά, τα κέικ, ακόμα και ο τόνος κονσέρβα. Στην Γερμανία τα 5 λίτρα ηλιέλαιου αυξήθηκαν κατά 10 ευρώ, δηλαδή 2 ευρώ το λίτρο αύξηση. Η αύξηση ξεπέρασε την πραγματική τιμή του προϊόντος».
«Το πλαφόν είναι μεγάλο λάθος»
Η επόμενη ρεαλιστική λοιπόν ερώτηση είναι αν τα πλαφόν σε τεμάχια που μπορεί να προμηθευτεί κάθε καταναλωτής θα μας βοηθήσου ή όχι στο να μη φτάσουμε να βλέπουμε άδεια ράφια. Ο Γιώργος Λεχουρίτης, πρόεδρος του Ινστιτούτου Καταναλωτών (ΙΝΚΑ) είναι κατηγορηματικά αντίθετος με αυτή την απόφαση και εξηγεί το γιατί: «Έχουμε αναφορές ότι ήδη σε κεντρικά σούπερ μάρκετ της χώρας έχουν αρχίσει να σημειώνονται ελλείψεις αλεύρων από τα ράφια. Η ξαφνική κίνηση της κυβέρνησης όπου ζητά να ενημερώνεται για τις προμήθειες, οδήγησε σούπερ μάρκετ στην επιβολή πλαφόν σε τεμάχια ηλιέλαιου και αλεύρων και όλα αυτές οι κινήσεις, εν μια νυκτί, έσπειραν τον πανικό στον κόσμο.
»Το πλαφόν είναι μια κοροϊδία και δεν μπορεί να δουλέψει στην πράξη. Και είναι απλό το γιατί. Γιατί κάποιος μπορεί να πάει μετά από μια ημέρα, ακόμα και μετά από μια ώρα σε ένα άλλο σούπερ μάρκετ ή στο ίδιο και να ξαναπάρει προϊόντα για να στοκάρει. Δυστυχώς, έχω την αίσθηση ότι ο κόσμος έχει αρχίσει να πανικοβάλλεται και αυτό θα σπρώξει την κατάσταση πολύ πιο γρήγορα σε ένα στάδιο όπου ενδεχομένως να μην φτάναμε αν υπήρχε σωστή παρακολούθηση του θέματος από την αρχή. Και υπάρχει φυσικά και ο κίνδυνος της μαύρης αγοράς, κάτι που μπορεί να κάνει για παράδειγμα την εμφάνιση του σε πιο επαρχιακά ή συνοικιακά μίνι μάρκετ. Είναι έτοιμο το υπουργείο Ανάπτυξης να τα παρακολουθήσει όλα αυτά άμεσα; Δεν νομίζω».
Πότε μπορεί να μπει ένα τέλος σε αυτή την κρίση
Κατά τον κο Δεσποτόπουλο, το βασικό πρόβλημα αυτής της νέας, ενδεχομένως επικίνδυνης κατάστασης, είναι ότι όσο διαρκεί ο πόλεμος πολύ δύσκολα μπορεί να αλλάξει και η κατάσταση. «Αλλά και ο πόλεμος να σταματήσει, η Ουκρανία θα έχει διαλυθεί και θα της πάρει καιρό να ορθοποδήσει» υπογραμμίζει ο ίδιος και συνεχίζει: «Η δε ενεργειακή κρίση, της οποίας το κόστος συμπαρασύρει και το κόστος τροφίμων, είναι μια κρίση που όπως έχουμε δει και στο παρελθόν τα απόνερα της μπορεί να διαρκούν για καιρό. Στο σύνολο της λοιπόν μιλάμε για μια κατάσταση που μπορεί να μην επιλυθεί ακόμα και μετά από πολλούς μήνες. Όλο αυτό που συμβαίνει, είναι κάτι που θα μας ταλαιπωρήσει καιρό, ίσως και ένα και δύο χρόνια.
»Όπως καταλαβαίνετε, το θέμα της επάρκειας σχετίζεται άμεσα με το θέμα των τιμών γιατί τί να την κάνει το κοινό την επάρκεια όταν κάποια προϊόντα μπορεί να φτάσουν σε τιμές που κανείς δεν θα μπορεί να τα αγοράσει;
Και ας σκεφτούμε πως όλα αυτά τα δεδομένα, έρχονται σε μια Ευρώπη που ζει σε ρυθμούς πανδημίας εδώ και δύο χρόνια ενώ στη χώρα μας ειδικότερα, έχει προηγηθεί μια ολόκληρη δεκαετία βαθιάς οικονομικής κρίσης. Στην Ελλάδα αυτή τη στιγμή το κόστος του δανεισμού είναι πιο μεγάλο απ’ ο, τι μόλις έναν μήνα νωρίτερα. Έχουμε πληθωρισμό και ταυτόχρονη άνοδο των επιτοκίων.
Έτσι όπως έχει διαμορφωθεί το μείγμα, είναι εκρηκτικό και προσκρούει στην πάγια άρνηση Γερμανών και Ολλανδών για έκδοση ευρωοομόλογου προκειμένου να αντιμετωπιστεί η κατάσταση. Πιστεύω ότι οι Ευρωπαίοι θα αναγκαστούν σύντομα να συζητήσουν το θέμα των κοινών παραγγελιών αλλά και τα μαζικά πλαφόν των τιμών, τα οποία κατά την γνώμη μου δεν λειτουργούν στις οικονομίες της ζήτησης και της αγοράς.
Με δύο λόγια: το ότι μπορεί να εμφανιστούν ελλείψεις σε συγκεκριμένα προϊόντα μέχρι η αγορά να βρει τις λύσεις, είναι μια πραγματικότητα. Ακόμα και αν η Ευρώπη υποστηρίξει την καλλιέργεια σιτηρών στο έδαφος της μέσα από μια κοινή αγροτική πολιτική, τα αποτελέσματα θα τα δούμε σε πολλούς μήνες από τώρα.
Είναι δεδομένο ότι κάθε ευρωπαϊκή χώρα από μόνη της δεν μπορεί να αντιμετωπίσει αυτή την κατάσταση. Σκεφτείτε πάντως πως αν η Ελλάδα υποφέρει αυτή τη στιγμή από τον πληθωρισμό και φλερτάρει ανοιχτά με τις ελλείψεις τι μπορεί να συμβεί άμεσα στις αφρικανικές χώρες οι οποίες αντιμετώπιζαν ήδη προκλήσεις στο διατροφικό τους κομμάτι. Η μεγαλύτερη πρόκληση για τη χώρα μας είναι η ακρίβεια. Και επαναλαμβάνω- η επάρκεια είναι κάτι το θεωρητικό, το θέμα είναι σε τι τιμή θα βρίσκουμε τα προϊόντα. Το πρόβλημα δεν θα είναι τόσο δηλαδή το αν θα έχουμε ψωμί αλλά αν το θα αγοράζουμε το ψωμί σε… τιμή χρυσού».
