Τα 100 βιβλία που πρέπει να έχεις διαβάσει πριν πεθάνεις

«Η δυαδική υπόσταση του Χριστού στάθηκε για μένα πάντα βαθύ ανεξερεύνητο μυστήριο, η λαχτάρα, η τόσο ανθρώπινη, η τόσο υπεράνθρωπη, να φτάσει ο άνθρωπος ως το Θεό – ή πιο σωστά: να επιστρέψει ο άνθρωπος στο Θεό και να ταυτιστεί μαζί του, η νοσταλγία αυτή, η τόσο μυστική και συνάμα τόσο πραγματική, άνοιγε μέσα μου πληγές και πηγές μεγάλες.

Από τη νεότητά μου, η πρωταρχική αγωνία μου από όπου πήγαζαν όλες μου οι χαρές κι όλες μου οι πίκρες ήταν τούτη: η ακατάπαυστη ανήλεη πάλη ανάμεσα στο πνεύμα και στη σάρκα.
Μέσα μου παμπάλαιες ανθρώπινες και προανθρώπινες σκοτεινές δυνάμεις του Πονηρού μέσα μου παμπάλαιες ανθρώπινες και προανθρώπινες φωτερές δυνάμεις του Θεού κι η ψυχή μου ήταν η παλαίστρα όπου οι δύο τούτοι στρατοί χτυπιούνταν κι έσμιγαν.

Αγωνία μεγάλη αγαπούσα το σώμα μου και δεν ήθελα να χαθεί αγαπούσα την ψυχή μου και δεν ήθελα να ξεπέσει, μαχόμουν να φιλιώσω τις δύο αυτές αντίδρομες κοσμογονικές δυνάμεις να νιώσουν πως δεν είναι οχτροί είναι συνεργάτες και να χαρούν, να χαρώ κι εγώ μαζί τους την αρμονία»…

Γράφει η Νίκη Παπάζογλου

Έξι δεκαετίες μετά το θάνατό του, ο Καζαντζάκης συνεχίζει να είναι… επικίνδυνος για τους «υπερασπιστές παραδόσεων» στους υπερσυντηρητικούς και αντιδραστικούς κύκλους. Η κινηματογραφική μεταφορά του από τον Μάρτιν Σκορτσέζε, το 1988, είχε προκαλέσει τις αντιδράσεις ακραίων χριστιανικών ομάδων, ειδικά στην Αμερική, και θεωρείται σήμερα ως μια από τις 11 πιο… επικίνδυνες παραγωγές του Χόλλυγουντ!

Οι συγκρούσεις για το θέμα της πίστης του Καζαντζάκη είναι αμέτρητες, με πολλούς να κάνουν λόγο για αθεισμό και άλλους να αναφέρονται σε αυτόν ως ένα βαθιά θρησκευόμενο άτομο. Όπως έχει όμως διευκρινίσει ο ίδιο, παρά τα δυσδιάκριτα λογοτεχνικά όρια της συγγραφικής του ταυτοτητας στο έργο του, ο Τελευταίος Πειρασμός,  «δεν προσπαθεί να βρει πώς ήλθαμε σ’ αυτό τον κόσμο. Προσπαθεί να βρει γιατί ήλθαμε. Ποιος είναι ο σκοπός μας»

Το κείμενο ταλαντεύεται ανάμεσα στην προσωπική εξομολόγηση και στην συμβολική ιστορία, παρουσιάζοντας ταυτόχρονα στοιχεία ενός κοινωνικού μυθιστορήματος, μιας πολιτικής αλληγορίας μιας θεολογικής μυθιστορίας, ενός ιδεολογικού μανισφέστου που στοχεύει στην ευαγγελική ανάπλαση και στην πνευματική διδασκαλία. Η θρησκευτική (εκκλησιαστική) εναντίωση, η μεταφυσική αναζήτηση συνδυάζεται με το ανθρώπινο δράμα για να αποτελέσουν εν τέλει ένα από τα πιο σύνθετα και επιτυχημένα μυθιστορήματα του συγγραφέα.

Ο Καζαντζάκης περιγράφει μυθιστορηματικά την πορεία του Ιησού, τον Βίο και την Πολιτεία του, αναπλάθοντας τα γεγονότα που εξιστορούνται στα ευαγγελικά κείμενα και δημιουργώντας μια ιδιότυπη ποιητική εξομολόγηση του Ιησού Χριστού. «Ο Tελευταίος Πειρασμός είναι ένα έργο που περιέχει θεολογικά και κοινωνικοπολιτικά στοιχεία, καθώς ισορροπεί πάνω στο τεντωμένο σκοινί των ορίων του θρησκευτικού και του πολιτικού μυθιστορήματος» αναφέρει ο Bien.

Η ιστορία συμβαδίζει με τις ευαγγελικές αφηγήσεις, μέχρι τη στιγμή της σταύρωσης. Ο κεντρικός χαρακτήρας του μυθιστορήματος είναι ο Ιησούς Χριστός, ο οποίος ήταν, σύμφωνα με τη δογματική θέση και παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας Θεός και άνθρωπος. Ο Θεάνθρωπος Ιησούς Χριστός στο καζαντζακικό έργο, δεν χάνει τη δυϊκή του φύση ούτε τη δισδιάστατη ύπαρξή του. Αντιθέτως περιγράφονται πιο έντονα η ανθρώπινη αδυναμία του και η θεϊκή αποστολή του.

Επάνω στον σταυρό, ετοιμοθάνατος πια, ο Ιησούς έχει ένα όραμα: πώς θα ήταν η ζωή του αν δεν είχε ακολουθήσει το κάλεσμα του Θεού, αν δεν βίωνε το μαρτύριο του σταυρού και είχε την ευκαιρία μιας φυσιολογικής ανθρώπινης ζωής. Είναι πράγματι ο τελευταίος πειρασμός, ο πειρασμός τις συνέπειες του οποίου παρακολουθούμε στις επόμενες σελίδες, μέχρι το όραμα να τελειώσει κι ο Χριστός αποκρούοντας τον τελευταίο πειρασμό να αποφασίσει να πεθάνει για ολόκληρο το ανθρώπινο γένος.
Ο Τελευταίος Πειρασμός ανήκει στα έργα της ωριμότητας του μεγάλου Κρητικού συγγραφέα και είναι ένα από τα κορυφαία μυθιστορήματά του, που προκάλεσαν διεθνώς το ενδιαφέρον τόσο των αναγνωστών όσο και των μελετητών.
Το μυθιστόρημα εκδίδεται μεταπολεμικά ως ύμνος για τον αγώνα, τη θυσία και την ελευθερία. Στο αριστούργημα αυτό περιγράφεται ο άνθρωπος που συνεχώς βασανίζεται και αδιάκοπα αγωνίζεται ενώ καθώς θυσιάζεται επιδιώκεται η ελευθερία, πνευματική, σωματική, ιδεολογική, κοινωνική, πολιτική και κάθε άλλη.Ο μυθιστορηματικός τόπος είναι στην ουσία οι τόποι που επισκέφτηκε ο Χριστός και κυρίως το Ισραήλ. Ο μυθιστορηματικός χρόνος συνίσταται στα τελευταία χρόνια της ζωής του Ιησού. Οι περιγραφές του συγγραφέα για τον τόπο και τα πρόσωπα σε συνάρτηση με τον χρόνο δημιουργούν το σκηνικό μιας λαϊκής αρχαίας τραγωδίας. Η γλαφυρότητα, τα έντονα επικά αλλά και βιβλικά στοιχεία, η ανθρώπινη ευαισθησία και το προσεγμένο χιούμορ συνθέτουν μια απαράμμιλης τέχνης και τεχνικής μυθιστορία, που αναδεικνύει μια ώριμη λογοτεχνικότητα σε συνδυασμό με μια διδακτική συγγραφικότητα. Ο αναστοχασμός σχετικά με την ανθρώπινη φύση του Ιησού, αναδιπλώνει και παραλλάσει το θρησκευτικό θέμα με την βοήθεια της φαντασίας και του ονείρου.

Η δυικότητα της καζαντζακικής σκέψης συγκεντρώνεται στη σκιαγράφηση του προσώπου του Ιησού Χριστού ως μια διπολική συμπεριφορά αντιδράσεων. Στον έναν πόλο βρίσκεται ο Χριστός ως άνθρωπος και στον άλλο ο Ιησούς ως Θεός. Σε αυτούς τους δύο χαρακτήρες του ήρωα του Χριστού προσωποποιείται η αμαρτία του πειρασμού και η αποστολή της σωτηρίας.

Ο Χριστός, ο Υιός του Ανθρώπου, με τη θνητή του φύση, με το ανθρώπινο πρόσωπο του και την ανθρώπινη συμπεριφορά, εκφράζει τον πραγματικό κόσμο και αντικατοπτρίζει την αδυναμία της Υλης και της Σάρκας προς τον θάνατο. Από την άλλη ο Ιησούς, ο Υιός του Θεού, με την αθάνατη φύση, το θεϊκό προσωπείο και την υπερ-ανθρώπινη συμπεριφορά, εκφράζει τον θείο κόσμο, προβάλλει τη δύναμη του Πνεύματος και της Ψυχής προς την αθανασία,  αναδεικνύει τη θεϊκή αιωνιότητα.

Η ιστορίας της αυτοθυσιαστικής δράσης αναμειγνύεται με τον αγώνα για την ανθρώπινη ελευθερία, σε κάθε επίπεδο περιγράφοντας έννοιες ανθρώπινα σημαντικές όπως εκείνη του αγώνα, της θυσία, της ελευθερίας, του θανάτου…

Ο συγγραφέςας καταφέρνει να ταυτίσει δοξαστικά και ταυτόχρονα υπέροχα την έννοια της θεότητας και της αγιοσύνης με εκείνες του αγώνα, της πατρίδας και της ελευθερίας.

Το μεγαλειώδες μυθιστόρημα, με ένα βαθύ συναισθηματικό αντίκτυπο, αφηγείται την αγάπη και το πάθος ενός ανθρώπου: του Ιησού από τη Ναζαρέτ. Γιος ενός ξυλουργού, ο άνθρωπος Ιησούς θα ‘θελε να αγαπήσει μια γυναίκα και να αποκτήσει οικογένεια, αλλά η φωνή τού Θεού αντηχεί εκρηκτικά μέσα στην ψυχή του, τον οπλίζει με μια δύναμη ανώτερη από χίλιους στρατούς, του επιβάλλει θυσίες και μαρτύρια.

Η εσωτερική σύγκρουση του ανθρώπου, η πάλη μεταξύ σάρκας και πνεύματος, το ένστικτο της ανταρσίας και η ακαταμάχητη επιθυμία του να ενωθεί με τον Θεό, αναδύονται σε μιαν αφηγηματική τοιχογραφία που δοξάζει την υπέρτατη θυσία τού Χριστού.

Η Καθολική Εκκλησία, το 1954, συμπεριέλαβε τον «Τελευταίο Πειρασμό» στον διάσημο κατάλογο με τα απαγορευμένα βιβλία. Η ιστορία που διαλέγει να διηγηθεί στον «Τελευταίο Πειρασμό» είναι μια επικίνδυνη ιστορία. Ένα θέμα, που στα χέρια οποιουδήποτε άλλου ίσως έπαιρνε διαστάσεις αστεία προκλητικές ή φιλοσοφικά αταβιστικές. Στην πένα του Καζαντζάκη όμως υποτάσσεται για να αποκαλύψει αυτό ακριβώς αυτό που θέλει να πει.

Ο «Τελευταίος Πειρασμός» είναι η αναδημιουργία της ζωής και του Πάθους του Χριστού, ένα βαθιά πνευματικό πόνημα και ταυτόχρονα ένα ασυνήθιστα ζωντανό και συναρπαστικό μυθιστόρημα. Σ’ αυτό ο συγγραφέας εναλλάσσεται ανάμεσα σε στιγμές ύψιστου ευφάνταστου λυρισμού και στιγμές αφόρητου σχεδόν ρεαλισμού, όταν η όλη αίσθηση του πλήθους, των ανθρώπων και της ατμόσφαιρας της Ιουδαίας ζωντανεύει, και όταν το σύνορο του χρόνου που μας διαχωρίζει από εκείνα τα σπουδαία γεγονότα μοιάζει να εξαφανίζεται.

Σ’ αυτό το «βιβλικό» μυθιστόρημα οι χαρακτήρες δεν είναι σύγχρονοι άνθρωποι μασκαρεμένοι με τους χιτώνες της αρχαιότητας. Ο Καζαντζάκης γράφει για αληθινούς ανθρώπους. Ο Χριστός του είναι ένας άνθρωπος που τίθεται οδυνηρά στον πειρασμό να εγκαταλείψει την αφοσίωσή του σε ένα υπερ-ανθρώπινο ιδανικό και να βολευτεί ήσυχα σε μια ζωή ευτυχίας με την αγαπημένη του Μαρία. Είναι ένας άνθρωπος με ακραία πάθη και μεγάλο θάρρος και είναι ικανός -όπως όλοι μας- να ενδώσει στον θυμό, στη θλίψη και σε στιγμές δειλίας. Αληθινοί άνθρωποι είναι με τη σειρά τους και οι Απόστολοι. Διστακτικοί, αβέβαιοι για τον εαυτό τους και για τον Χριστό, εγκαταλείπουν όταν οι περιστάσεις στρέφονται εναντίον τους, εκτός από έναν: τον Ιούδα. Σε αυτόν ο Καζαντζάκης δίνει τα χαρακτηριστικά του πολεμιστή, του ανθρώπου της δύναμης, εκείνου που βλέπει στον Χριστό τον Μεσσία αυτού του κόσμου. Άλλωστε είναι ο μόνος  που δύναται να «πραγματοποιήσει» τον θρίαμβο του Χριστού, είναι ο μόνος που μπορεί προδίδοντας τον και οδηγώντας τον στο σταυρό να εδραιώσει τη Βασιλεία του.

«Πρόκειται για ένα σπουδαίο βιβλίο, ένα έπος βίας, αγάπης και πίστης. Είναι ένα βαθιά σημαντικό βιβλίο, από έναν άνθρωπο τον οποίο τόσον ο Τόμας Μαν όσο και ο Άλμπερτ Σβάιτσερ αποκάλεσαν ένα από τους Μεγάλους συγγραφείς τού αιώνα μας. Είναι, στην πραγματικότητα, ένα από τα πιο δυνατά και συγκινητικά βιβλία τού Νίκου Καζαντζάκη» όπως έγραφε ο Simon and Schuster στην αγγλική έκδοση «The Last Temptation of Christ: A Novel».

Δείτε εδώ τα υπόλοιπα έργα του αφιερώματος με «Τα 100 βιβλία που πρέπει να έχεις διαβάσει πριν πεθάνεις»