Είναι μια καλά εδραιωμένη αλήθεια, όλοι αγαπούν ένα δυνατό φιλμ φυλακής, λες και ξορκίζουμε κάθε φορά το κακό.
Αλλά και ο κινηματογράφος αγαπά τον εγκλεισμό, μετατρέποντάς τον σε θεματική ολόκληρη που πάνω της χτίστηκαν αριστουργήματα και αριστουργήματα, από δράματα μέχρι και σπαρταριστές κωμωδίες.
Άλλοτε ως καταγγελία των αιμοβόρων σωφρονιστικών συστημάτων ανά την υφήλιο και άλλοτε ως προσπάθειες απόδρασης από τα κολαστήρια, οι ταινίες με φυλακές περιέχουν συχνά σαδιστές δεσμοφύλακες, διεφθαρμένους διευθυντές και διψασμένους για αίμα κρατουμένους. Μια σειρά από έξοχα κινηματογραφικά υλικά δηλαδή.
Είναι όμως και το άλλο: πως παρά το ζοφερό και το αβοήθητο του μέλλοντος των τροφίμων, πολλά αγαπημένα φιλμ του είδους λειτουργούν καθαρτικά, καθώς πολλοί βρίσκουν μια νέα ζωή, έναν νέο σκοπό στη στενή. Ή προσπαθούν απλώς να το σκάσουν!
Δραματικά, φιλοσοφικά ή κατάφωρα αστεία, τα αγαπάμε τα φιλμ που εκτυλίσσονται στη στενή για πολλούς και διάφορους λόγους. Αν και κάποια κάνουν εντύπωση περισσότερο από κάποια άλλα…
Πρόκειται για την ταινία που έχουμε ίσως οι περισσότεροι στο μυαλό μας όταν μιλάμε για ταινίες με φυλακή. Ο «πολύς» Ντον Σίγκελ αφηγείται την ιστορία των τριών που έφτασαν όσο πιο μακριά έφτασε ποτέ κανείς σε επίπεδο απόδρασης από τον «Βράχο», αν και οι αρχές είπαν πως πνίγηκαν.
Frank Morris, Clarence Anglin και John Anglin απέδρασαν πράγματι το 1962 από τη φυλακή που δεν αποδρά κανείς και δεν εντοπίστηκαν ποτέ έκτοτε. Ο Κλιντ Ίστγουντ ενσαρκώνει τον Morris στην πέμπτη του συνεργασία με τον Σίγκελ, ένα φιλμ που αφηγείται με συναρπαστικά δραματικό τρόπο τη μοναδική απόδραση που έλαβε ποτέ χώρα στο Αλκατράζ, καταγγέλλοντας από το παράθυρο τις μοχθηρές πρακτικές του αμερικανικού σωφρονισμού.
Αυθεντικότητα, ρεαλισμός και… Κλιντ Ίστγουντ!
Άλαν Πάρκερ σκηνοθετεί και Όλιβερ Στόουν διασκευάζει το σενάριο στο μεγάλο διαμάντι της κατηγορίας, μια καθηλωτική κινηματογραφική εμπειρία που στήνεται γύρω από την επίσης πραγματική ιστορία ενός αμερικανού τουρίστα που καταδικάζεται για διακίνηση χασίς σε τουρκικές φυλακές.
Με σκηνές που προκαλούν σοκ ακόμη και 40 χρόνια μετά, χάρη στη γνώριμη σκηνοθετική δεξιοτεχνία του Πάρκερ, η ιστορία ήταν και παραμένει γροθιά στο στομάχι. Η ιστορία του γνωστού προβοκάτορα Στόουν και όχι η πραγματική ιστορία του Μπίλι Χέις δηλαδή, ο οποίος τον κατηγόρησε τελικά για διαστρέβλωση της πραγματικότητας και οι Τούρκοι διαμαρτυρήθηκαν εντόνως για την προπαγανδιστική φύση του φιλμ!
Τα αμείλικτα ερωτήματα που αναδύονται εδώ περί ποινής, σωφρονισμού και διακίνησης ναρκωτικών επισημαίνονται και με την υποβλητική και οσκαρική τελικά μουσική του Τζόρτζιο Μορόντερ. Όχι για ποπ κορν και αναψυκτικό…
Αυτή η σχέση που αναπτύσσουν οι δύο ισοβίτες στις φυλακές Shawshank έδωσε τη βάση για μια αριστουργηματική ταινία με φυλακές που έχει τα πάντα. Ο σκηνοθέτης Φρανκ Ντάραμποντ παίζει δεξιοτεχνικά με τον ρυθμό στο διεισδυτικό αυτό ψυχογράφημα με τις υπέροχες ερμηνείες και τα μεγάλα που καταπιάνεται, έννοες όπως η ελευθερία, η λύτρωση, η απελπισία, η ηθική, το δίκιο, η αλήθεια, η επιθυμία κ.ά.
Με μια κάμερα που άλλοτε περιγράφει την καθημερινότητα στη φυλακή και άλλοτε αναλύει τους χαρακτήρες, η «Τελευταία έξοδος» δεν είναι μόνο ένα συναρπαστικό prison movie, αλλά και μια από τις χαρακτηριστικότερες στιγμές του σινεμά της δεκαετίας του 1990. Τιμ Ρόμπινς και Μόργκαν Φρίμαν έδωσαν ρέστα…
Άλλη μια ταινία φυλακής του Φρανκ Ντάραμποντ (που βασίζεται ξανά σε βιβλίο του Στίβεν Κινγκ), εδώ παρακολουθεί έναν δεσμοφύλακα σε αμερικανικό σωφρονιστικό κατάστημα του 1935 που εντυπωσιάζεται από την παράξενη παρουσία ενός γιγαντόσωμου μαύρου θανατοποινίτη που μοιάζει να έχει μαγικές θεραπευτικές ικανότητες.
Εδώ έχουμε ένα καθαρόαιμο δράμα καταστάσεων που εκτυλίσσεται πίσω από τα κάγκελα, ένα καλοδουλεμένο φιλμ που πατά σε ίσες δόσεις χιούμορ και έντασης, συναισθηματικής φόρτισης και σοκ. Ούτε και οι πολιτικο-κοινωνικοί στοχασμοί λείπουν από το φιλμ, την παράσταση του οποίου κλέβει ωστόσο ο θηριώδης μαύρος θανατοποινίτης που δεν μοιάζει καθόλου φονιάς. Ίσα-ίσα…
Δέκα χρόνια μετά την εμβληματική «Μεγάλη απόδρασή» του (1963), ο Στιβ ΜακΚουίν επιστρέφει με μια καθηλωτική περιπέτεια φυλακών από αυτές που έφτιαχναν άλλοτε. Μεταφερόμαστε λοιπόν στο Παρίσι του 1931 για να δούμε έναν γάλλο μικροκακοποιό, γνωστό ως «Πεταλούδα» από κείνο το τατουάζ στο στήθος του, που συλλαμβάνεται για έναν φόνο, καταδικάζεται στα γρήγορα σε ισόβια και στέλνεται σε μια απάνθρωπη αποικιακή φυλακή των Γάλλων. Και ξεκινά τις απόπειρες για απόδραση!
Η πραγματική ιστορία του «Πεταλούδα» που απέδρασε 8 φορές και έζησε τελικά ελεύθερος τα τελευταία χρόνια της ζωής του μετατράπηκε σε μια εξαίσια ταινία από τον Φράνκλιν Σάφνερ, μια κραυγή ελευθερίας που σε κάνει συμμέτοχο από το πρώτο κιόλας λεπτό και δεν σε αφήνει να ηρεμήσεις λεπτό. Μια από τις συναρπαστικότερες περιπέτειες φυλακών με σκηνές ανθολογίας που δύσκολα θα ξεχάσεις ποτέ…
Ένα ξεχωριστό και κατάφωρα ευρωπαϊκό δράμα φυλακής μάς χάρισε ο Ζακ Οντιάρ το 2009 για έναν αγράμματο γαλλοάραβα πιτσιρικά που μπαίνει στη στενή και κερδίζει την εμπιστοσύνη του αρχηγού της κορσικανικής μαφίας. Εδώ έχουμε ρεαλισμό και λυρισμό σε πρώτο πλάνο, μετατρέποντας τον εγκλεισμό σε μια πορεία απαραίτητη για τη λύτρωση, σε ένα είδος ζοφερής μεταμόρφωσης που καλεί η ανάγκη για επιβίωση.
Ο γάλλος μαέστρος αποφεύγει τις μανιέρες και το φτηνό σοκ για χάρη μιας ανθρώπινης ταινίας που λειτουργεί διαχρονικά και παγκόσμια. Όταν δεν καταδικάζει τον κατ’ επίφαση σωφρονισμό, μετατρέπει τον μικρόκοσμο της φυλακής σε μια αναλογία πραγματικής κοινωνίας, σκιαγραφώντας λεπτομερώς τα γρανάζια που μετατρέπουν τα αμούστακα αγόρια σε κακοποιούς ολκής.
Αν το είδος του δράματος φυλακής είχε κουραστεί τα τελευταία χρόνια, ο Οντιάρ του ξανάδωσε την παλιά του σφριγηλότητα, ένα φιλί ζωής που είναι τόσο διαφορετικό από τις άλλες ταινίες φυλακής…
Άλλη μια πραγματική ιστορία μεταφέρεται στο πανί, αυτή τη φορά για κάποιους Ιρλανδούς που καταδικάζονται αδίκως ως τρομοκράτες το 1974 για μια βομβιστική επίθεση στο Λονδίνο. Ο γνωστός και εξόχως μάχιμος ιρλανδός σκηνοθέτης Τζιμ Σέρινταν μεταφέρει προσεκτικά και τρυφερά στην οθόνη τις περιπέτειες των Τζέρι και Τζιουζέπε Κόνλον, με το φιλμ να λειτουργεί ταυτοχρόνως και ως σκληρή πολιτική τραγωδία.
Το προσωπικό δράμα μπολιάζεται εδώ με πολιτικές νύξεις και συζητήσεις περί νομιμότητας και τρομοκρατίας. Στο φως της απάνθρωπης ανάκρισης και της ανατριχιαστικής ψυχολογικής βίας, ο Τζέρι ομολογεί και ο πατέρας του φυλακίζεται κι αυτός ως συνεργός, παρά το γεγονός ότι είναι αθώοι. Ο Ντάνιελ Ντέι-Λιούις ξεδιπλώνει την υποκριτική του δεινότητα αφήνοντας παρακαταθήκη μια μεγάλη ερμηνεία που σε συνταράζει.
Η σπαρταριστή κωμωδία του ανεπανάληπτου διδύμου Τζιν Γουάιλντερ-Ρίτσαρντ Πράιορ μας διηγήθηκε μια ταινία φυλακής αλλιώς. Ένας αποτυχημένος συγγραφέας και ένας εξίσου αποτυχημένος ηθοποιός φυλακίζονται για μια κλοπή που δεν έκαναν ποτέ σε κάθειρξη… 125 ετών (ο καθένας!), μπλέκοντας στα γρανάζια ενός συστήματος η μόνη γιατρειά από το οποίο είναι η απόδραση.
Πώς να χωρέσουν όμως σε αυτές τις γραμμές οι εμβληματικές κωμικές στιγμές και το άφθονο γέλιο που χαρίζει απλόχερα το «Stir Crazy»; Ο Σίντνεϊ Πουατιέ σιγοντάρει με μαεστρία την απόλυτη χημεία των δύο κωμικών και παραδίδει ένα παραλήρημα γέλιου, σάτιρας και παρωδίας σαν κανένα άλλο…
Εδώ δεν έχουμε απλώς το καλύτερο prison movie της κινηματογραφικής ιστορίας, αλλά και μια από τις σημαντικότερες ταινίες της έβδομης τέχνης. Το ριζοσπαστικό αριστούργημα του Ζαν Ρενουάρ, η πυκνογραμμένη αυτή ελεγεία, δανείζεται τη φόρμα της ταινίας φυλακής για να μιλήσει για τα μεγάλα και σπουδαία, αν μπορούν δηλαδή να υποχωρήσουν οι ταξικοί φραγμοί και να αναπτυχθεί μια ειλικρινής συντροφικότητα μεταξύ των ανθρώπων πάνω από τάξεις, έθνη και φύλα.
Σε ένα γερμανικό στρατόπεδο αιχμαλώτων πολέμου κατά τον Α’ Παγκόσμιο, μια ομάδα γάλλων φυλακισμένων οργανώνουν την απόδρασή τους, σύντομα ωστόσο θα φανεί πως η τάξη, η αριστοκρατία εδώ, είναι πολύ πιο ισχυρή ως δεσμός από κάθε άλλο χαρακτηριστικό της ταυτότητας. Γεμάτο σύμβολα, αλληγορίες και νοήματα, το διαμάντι του Ρενουάρ δεν είναι μόνο μια ουμανιστική καταδίκη του πολέμου, αλλά και μια διεισδυτική κριτική των λαθών που κάναμε και συνεχίζουμε να κάνουμε ως κοινωνίες.
Το πυκνό νοηματικά σενάριο και οι διάλογοι που τσακίζουν κόκαλα δένουν εδώ με κλειστοφοβική φωτογραφία και έξοχες ριπές απρόβλεπτου χιούμορ, ως ένα φιλμ που τα έχει όλα, από λεπτή ειρωνεία μέχρι και τρομερή κοινωνική ανάλυση. Η εξαναγκασμένη συντροφικότητα του πολέμου δεν μπορεί να υπερβεί τις ταξικές αγκυλώσεις, αυτή είναι η μεγάλη χίμαιρα για την οποία μας μιλά ο Ρενουάρ μέσα από ένα σχέδιο απόδρασης…
