Την ώρα που στις δυτικές κοινωνίες οι ακραίες τροποποιήσεις σώματος αποτελούν μια σχετικά νέα ιστορία, δεν θα μπορούσαμε να πούμε το ίδιο και για τους υπόλοιπους πολιτισμούς του πλανήτη.
Φαίνεται ότι ο άνθρωπος πάσχιζε ανέκαθεν να υπερβεί τη θνητή του φύση ή ήθελε απλώς να στολίσει το πρόσωπο και το σώμα του για να διακρίνεται από τα άλλα μέλη της φυλής και τις αντίπαλες φυσικά κουλτούρες.
Όποιοι κι αν ήταν οι πρακτικοί, αισθητικοί και τελετουργικοί λόγοι των μεταμορφώσεων του σώματος, ο άνθρωπος επιδόθηκε από πολύ νωρίς σε αντίστοιχες πρακτικές: κι όταν λέμε νωρίς, εννοούμε ήδη από τα πρώιμα χρόνια του ανθρώπου των σπηλαίων!
Με αυτά υπόψη, ας κάνουμε μια ηλεκτρονική βόλτα σε γωνιές της υφηλίου που έκαναν τη διαφορά σε επίπεδο στολίσματος σώματος, μετατρέποντας τα σύγχρονα δυτικά ανάλογα σε φτηνές απομιμήσεις…
Piercing αυτιού στην Orissa της Ινδίας
Το τρύπημα του αυτιού αποτελεί την πλέον κοινή μορφή τροποποίησης σώματος παγκοσμίως: το piercing στο εξωτερικό πτερύγιο του αυτιού κυμαίνεται στις τρεις πρώτες θέσεις piercing διεθνώς, ανεξαρτήτως κουλτούρας. Όταν όμως μιλάμε για πολλαπλά τρυπήματα αλλά και «τέντωμα» στο αυτί, οι δυτικές και αφρικανικές κοινωνίες δεν έχουν την πρωτοκαθεδρία, καθώς η συγκεκριμένη περιοχή της Ανατολικής Ινδίας κατέχει τα πρωτεία στη συχνότητα της ακραίας αυτής τροποποίησης.
Η Orissa λοιπόν στην ανατολική ακτογραμμή του Κόλπου της Βεγγάλης φιλοξενεί περισσότερες από 30 ιδιαίτερες φυλές με εκτεταμένο piercing, τατουάζ ή και τα δυο. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των φυλών είναι τα υπέροχα σκουλαρίκια, ενώ η φυλή Soura κατέχει τα ηνία με το εκτεταμένο και κοινότατο piercing στο γυναικείο αυτί. Ο χόνδρος στολίζεται με αρκετούς ασημένιους και χρωματιστούς δακτυλίους, αλλά και ο λοβός τρυπιέται, όπως και τα ρουθούνια. Το χαρακτηριστικό του εκτεταμένου piercing της φυλής είναι φυσικά το τεράστιο τρύπημα στον λοβό, που πολλές φορές αγγίζει ακόμα και τον ώμο…
Τρύπημα μύτης και στόματος στον Αμαζόνιο
Την ώρα που το piercing στη μύτη και γύρω από το στόμα παραείναι κοινό στη Δύση, δεν έχουμε φυσικά και πάλι την αποκλειστικότητα. Και για το piercing της φυλής των Matsés δεν έχουμε καν λέξεις να το περιγράψουμε!
Οι φυλές Matsés και Matis, που κατοικούν στην κοιλάδα του παραποτάμου του Αμαζονίου, Javari, έχουν το piercing ψωμοτύρι, αν και το κάνουν με έναν εντελώς πρωτότυπο τρόπο: εισάγουν μακριές βελόνες στα ρουθούνια και το κάτω μέρος των χειλιών τους, που χαρίζουν «μουστάκια» στα πρόσωπα των μελών της φυλής!
Δεν είναι λοιπόν να απορεί κανείς που τα μέλη της φυλής των Matsés έχουν το παρατσούκλι «άνθρωποι-ιαγουάροι», καθώς το ιδιαίτερο piercing, η δερματοστιξία και τα σημάδια που χαράζουν στο σώμα τους παραπέμπουν συχνά στο μεγαλοπρεπές αιλουροειδές…
Ακραία μόδα: τροποποιήσεις σώματος ανά τον πλανήτη
Στη σύγχρονη εποχή μας, πολλοί από μας θεωρούμε τα piercing και τα τατουάζ ως τις μόνες μορφές σωματικής αλλαγής, ιστορικά ωστόσο μόνο έτσι δεν είναι τα πράγματα. Από την παραμόρφωση των ποδιών στην Κίνα και τους κορσέδες της Βρετανίας μέχρι και τα «τραβηγμένα» κρανία της Λατινικής Αμερικής, ας δούμε τους περίεργους, μοναδικούς και διαφορετικούς τρόπους που οι παλιότεροι πολιτισμοί στόλιζαν το σώμα τους…
Η πράξη της «αναδιάταξης του ανθρώπινου κρανίου» μέσα από διάφορους χειρισμούς εντοπίζεται σε πολυάριθμα μέρη της οικουμένης, όπως στις φυλές του αρχαίου Ιράκ, τους Ούνους, τα φύλα της Ανατολικής Γερμανίας, τους Αβορίγινες της Αυστραλίας, ακόμα και ινδιανικές φυλές της Βόρειας Αμερικής επιδόθηκαν στο «σπορ». Η πλέον περίφημη κρανιακή διευθέτηση αφορά φυσικά στους Μάγιας, με τη μεταμόρφωση του κεφαλιού να φανερώνει την κοινωνικο-οικονομική θέση του ατόμου.
Μια λιγότερο γνωστή πτυχή της μεταμόρφωσης σώματος έχει να κάνει με το ακόνισμα των δοντιών, με την πρακτική να χρησιμοποιείται ευρέως σε φυλές της Ασίας, της Αυστραλίας, της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής και να έλκει την καταγωγή της από πνευματικές ή κοινωνικές πεποιθήσεις. Στο σημερινό Μπαλί η πρακτική χρησιμοποιείται ακόμα ευρέως.
Κι ενώ οι περισσότερες από τις τεχνικές αυτές αφορούν τόσο σε άντρες όσο και γυναίκες, η συνήθεια της έκτασης του λαιμού, ιδιαίτερα κοινή σε ασιατικές φυλές, προσιδιάζει αποκλειστικά στις γυναίκες. Φυλές λοιπόν του Νεπάλ, της Βιρμανίας, του Θιβέτ και της Ταϊλάνδης, και σαφώς λιγότερο σε πολιτισμούς της Νότιας Αμερικής, επεκτείνουν το μήκος του λαιμού της γυναίκας, πρακτική που ξεκινά μάλιστα από την ηλικία των 2 ετών. Οι Kayan, για παράδειγμα, μια εθνοτική φυλή της Βιρμανίας, φορούν στα κοριτσάκια σειρές δακτυλίων για να ψηλώσει ο λαιμός τους.
Και βέβαια έχουμε και το περίφημο έθιμο της Κίνας που αφορά στην παραμόρφωση των γυναικείων ποδιών, με τις γυναίκες να τροποποιούν τη δομή των πελμάτων τους ως αποτέλεσμα τελετουργικών προσταγών. Το έθιμο που δημιουργεί την ψευδαίσθηση του μικροσκοπικού πέλματος είναι σήμερα παράνομο στην Κίνα, υπάρχουν ωστόσο φυλές που συνεχίζουν να το υπηρετούν, αφήνοντας πολλές φορές τις γυναίκες με μόνιμο πρόβλημα βάδισης.
Στη Δύση έχουμε εισάγει σήμερα μια σειρά από τεχνικές ακραίας μεταμόρφωσης σώματος, που αποκαλούμε απλώς «body art»! Το σημάδεμα του σώματος μετατράπηκε σήμερα σε τέχνη εκεί που ιστορικά ήταν τρόπος ποινής για κάποιο έγκλημα, με το μόνιμο σημάδι να φανερώνει σε άλλα πολιτισμικά πλαίσια τους δούλους, τις πόρνες και τους κακοποιούς.
Και οι κορσέδες ωστόσο θα μπορούσαν εύκολα να θεωρηθούν πρακτικές μεταμόρφωσης σώματος, παρά τη σημερινή πρακτική που βλέπει στην εθελοντική τους χρήση αισθητικές ιδιότητες.
Ξεκινώντας από το πρώτο μισό του 20ού αιώνα σε Γαλλία και Βρετανία, η μικρότερη γυναικεία μέση θεωρήθηκε σήμα-κατατεθέν ομορφιάς και ο κορσές επιστρατεύτηκε για να δημιουργήσει τη μόνιμη αλλαγή στο γυναικείο σώμα…
Ο άνθρωπος των σπηλαίων
Η σύγχρονη επιστήμη πιστοποιεί σήμερα ότι το τατουάζ αλλά και άλλες μορφές τροποποίησης σώματος υπάρχουν στον κόσμο εδώ και χιλιάδες χρόνια και η καλύτερη απόδειξη γι’ αυτό είναι αναμφίβολα η πιο τρέντι μούμια που βρέθηκε ποτέ, ο περίφημος Άνθρωπος του Hauslabjoch (γνωστότερος ως Ötzi the Iceman), που ανακαλύφθηκε το 1991 στα ιταλο-αυστριακά σύνορα και εκτίθεται σήμερα στο αρχαιολογικό μουσείο του Bolzano της Ιταλίας.
Το χαρακτηριστικότερο στοιχείο της μούμιας αυτής των 5.300 ετών δεν είναι άλλο από τις εκτεταμένες μεταμορφώσεις του σώματός της, από τατουάζ μέχρι και τροποποιήσεις στο σχήμα των αυτιών! Οι ειδικοί θεωρούν μάλιστα ότι από τη θέση των τατουάζ, ενδέχεται να είχαν χρησιμοποιηθεί για τη θεραπεία της χρόνιας αρθρίτιδας που ταλαιπωρούσε τον συγκεκριμένο άνθρωπο των σπηλαίων…
Piercing μύτης στην Ινδία
Σύμφωνα με τις ιστορικές αναφορές αλλά και τη σύγχρονη στατιστική, το ρινικό piercing είναι η δεύτερη συχνότερη τροποποίηση σώματος παγκοσμίως, «χάνοντας» μόνο από το τρύπημα του λοβού του αυτιού. Πουθενά ωστόσο η πρακτική δεν ήταν τόσο κοινή και επίσης πουθενά αλλού δεν αναφερόταν ακόμα και σε ιερά κείμενα που χρονολογούνται 3.000 χρόνια πριν παρά στην Ασία, και συγκεκριμένα την Ινδία.
Στα ιερά κείμενα των Ινδουιστών, τα Vedas, και μάλιστα στο παλιότερο όλων, το Rigveda, που περιέχει γνώσεις που σχετίζονται με τις παραδοσιακές θεραπευτικές πρακτικές της χώρας, συνιστάται το τρύπημα της γυναικείας μύτης για την ανακούφιση των πόνων της γέννας. Σε άλλες φυλές της Ινδίας, το piercing της γυναικείας μύτης λάμβανε χώρα κατά τη μέρα του γάμου της, με τελετουργικά έθιμα να εξηγούν επακριβώς την παράδοση.
Σε άλλους πολιτισμούς της Νότιας Ινδίας, όπως οι Tamil, Pashtun και Pahari, το τρύπημα της μύτης περιλάμβανε και τα δύο ρουθούνια, ενώ άλλες κουλτούρες, όπως των Apa Tani της Νοτιοανατολικής Ινδίας, πρόσταζαν το τρύπημα του διαφράγματος, κοινότατη πρακτική σε πολλές περιοχές της Ασίας, όπως το Νεπάλ, το Μπουτάν, το Μπαγκλαντές, η Βιρμανία, ακόμα και το Πακιστάν. Και βέβαια όταν το piercing της μύτης έγινε μόδα στη Δύση τη δεκαετία του ’70, ήταν οι ευρωπαίοι και αμερικανοί τουρίστες στις περιοχές αυτές που έφεραν στις βαλίτσες τους την πολιτισμική αυτή ιδιορρυθμία…
Τρύπημα ρινικού διαφράγματος στη Νέα Γουινέα
Την ώρα που το piercing στο ρινικό διάφραγμα έχει πάρει κατακλυσμιαίες πλέον διαστάσεις στη δυτική κουλτούρα, για τις γηγενείς φυλές της Νέας Γουινέας είναι πολλά περισσότερα από μόδα και αισθητική προσέγγιση: πρόκειται για πρακτική που ασκείται εδώ και εκατοντάδες χρόνια και έχει παγανιστικές αλλά και κοινωνικές προεκτάσεις, όπως στη φυλή των Bundi στην Παπούα Νέα Γουινέα.
Οι πολυάριθμες φυλές του νησιού συνήθιζαν να φορούν στη μύτη τους χαυλιόδοντες και η εικόνα του «πρωτόγονου» με φτερά στα μαλλιά και κόκαλα περασμένα στη μύτη έλκει ακριβώς την καταγωγή της από τους αυτόχθονες Ινδιάνους της Νέας Γουινέας. Το τελετουργικό της φυλής των Bundi προστάζει το τρύπημα της μύτης καθώς το αγόρι εγκαταλείπει την παιδική ηλικία και περνά στην ενήλικη ζωή, έθιμο που συνοδεύεται συχνά από τρύπημα των αυτιών και των ρουθουνιών, με το αίμα που αναβλύζει να συμβολίζει τον βίαιο αποχωρισμό του παιδιού από τον κόσμο των γυναικών και κυρίως από τη μητέρα του.
Άλλες φυλές της Νέας Γουινέας που κοσμούν τη μύτη τους με κόκαλα και χαυλιόδοντες είναι οι Kiman, Kangi και Asmat…
Τέντωμα χειλιού στην Αιθιοπία
Την ώρα που στη Δύση λογίζεται ακραία τροποποίηση σώματος, σε άλλα μέρη του πλανήτη το stretching των χειλιών μετρά χιλιάδες χρόνια στο ενεργητικό του. Στο Ιράν, το Σουδάν, ακόμα και σε συγκεκριμένες περιοχές της Κεντρικής Αμερικής, το τέντωμα των χειλιών παραήταν συχνό στα μέλη των αντίστοιχων φυλών, πρακτική που δεν έχει φυσικά εξαφανιστεί.
Το έθιμο του τρυπήματος των χειλιών για να μπορούν να φιλοξενήσουν ακόμα και μεγάλο πιάτο είναι σήμερα κοινός τόπος σε φυλές της Αιθιοπίας: οι Mursi και οι Surma είναι περίφημοι για τα υπέροχα διακοσμημένα πήλινα πιάτα που προσαρμόζουν στα χείλη τους. Τα κορίτσια της φυλής των Mursi ξεκινούν σταδιακά τη διαδικασία τεντώματος των χειλιών τους από την ηλικία των 15-17 ετών, μέχρι να φτάσουν στο υπερβολικό μέγεθος που τα έχουμε συνηθίσει μέσα από τις αναπαραστάσεις των γυναικών της φυλής.
Και εδώ το τελετουργικό του ακραίου αυτού piercing των φυλών που κατοικούν στην κοιλάδα του ποταμού Omo συμβολίζει το πέρασμα στην ενήλικη ζωή, ενώ σε κάποιες φυλές έχει να κάνει και με τη σήμανση της κοινωνικής τάξης στην οποία ανήκει η γυναίκα…
Σύγχρονος πρωτογονισμός: ακραίες τροποποιήσεις στη σημερινή εποχή
Αρχίζοντας αρκετές δεκαετίες πριν, οι μεταμορφώσεις του ανθρώπινου σώματος κερδίζουν ολοένα και περισσότερο έδαφος αποδοχής στις δυτικές κοινωνίες. Τι γίνεται όμως με τις πρακτικές piercing και τα ακραία έθιμα που εφαρμόζονταν ήδη εδώ και αιώνες σε άλλα μέρη της οικουμένης, πολύ πριν τα ανακαλύψουν δηλαδή οι Ευρωπαίοι και οι Αμερικανοί; Υπό μία έννοια, το κίνημα του σύγχρονου πρωτογονισμού είναι ακριβώς η αναβίωση των εθίμων αυτών.
Κι ενώ όλοι γνωρίζουμε για τη δερματοστιξία και το τρύπημα περιοχών του σώματος, υπάρχουν και αρκούντως πιο ακραίες μορφές διακόσμησης του ανθρώπινου κορμιού, όπως τα δερματικά εμφυτεύματα και ο σκαριφισμός. Πρακτικές όπως η γλυπτική σώματος, το φορμάρισμα, οι εξαμβλωματικές τεχνικές αλλά και κάθε είδους ακραίος «στολισμός» του κορμιού παραπέμπει αναπόφευκτα στον πρωτογονισμό, με τα φυλετικά τελετουργικά άλλων πολιτισμών να εισβάλουν έτσι σε έναν κόσμο που έχει απορρίψει τα βίαια αυτά έθιμα.
Η διαίρεση της γλώσσας στα δύο, το κάθε λογής σημάδεμα του σώματος, τα εμφυτεύματα, η χειρουργική γλυπτική των οστών, η αιώρηση, τα τατουάζ που προσιδιάζουν σε πρωτόγονες φυλές είναι μερικές μόνο από τις τροποποιήσεις που περιλαμβάνονται στη γενική κατηγορία των μεταμορφώσεων σώματος.
Ο φακίρης Musafar, που θεωρείται ένας από τους «πατέρες» του σύγχρονου πρωτογονισμού, χρησιμοποιεί τις ακραίες αυτές μορφές τροποποίησης με τρόπο που προσιδιάζει στους σαμάνους, με τον πόνο να αποτελεί έκφραση πνευματικότητας.
Με όποιους όρους κι αν γίνεται πάντως η συζήτηση για τις ακραίες τροποποιήσεις του σώματος, ένα είναι σίγουρο: το μέλλον της τέχνης του piercing και του τατουάζ υπόσχεται ενδιαφέροντα και υπέροχα νέα επεισόδια…
