Πριν από δεκαπέντε χρόνια το μεσαιωνικό χωριό Riace στον ιταλικό νότο θύμιζε χωριό-φάντασμα. Τα σπίτια είχαν ερημώσει κι ήταν ετοιμόρροπα και το σχολείο της περιοχής ετοιμαζόταν να βάλει λουκέτο λόγω έλλειψης μαθητών.
Το χωριό κινδύνευε να σβηστεί από το χάρτη καθώς οι κάτοικοί του το εγκατέλειπαν είτε για τα βόρεια της Ιταλίας είτε για το εξωτερικό, αναζητώντας δουλειά την εποχή που ακόμα η οικονομία άνθιζε και όλοι ήθελαν να εξελιχθούν και να διεκδικήσουν το καλύτερο δυνατό για το μέλλον τους.
Τη νομοτελειακή, όπως έδειχνε τότε, εξαφάνιση του Riace ανέκοψαν οι μετανάστες*, που έγιναν δεκτοί σε ελεγχόμενους αριθμούς και πλέον ζουν κι εργάζονται εκεί και αποτελούν μέρος της κοινότητας του χωριού.
Η μεταμόρφωση αυτή, όπως γράφει το BBC, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στον δήμαρχο Domenico Lucano που εκπόνησε συγκεκριμένο σχέδιο, με τη χρηματοδότηση της ιταλικής κυβέρνησης, για να προσφέρει στους πρόσφυγες τα εγκαταλελειμμένα σπίτια αλλά και εκπαίδευση. Κίνηση που βοήθησε στην ανόρθωση τόσο του πληθυσμού του χωριού όσο και της οικονομίας του.
«Δεν κάνω τίποτα παραπάνω από αυτό που πιστεύω πως είναι το σωστό για τη μικρή κοινότητά μας», λέει ο Lucano, που άρχισε να υλοποιεί το πρωτοποριακό πρόγραμμα το 1998.
«Η πολυπολιτισμικότητα, η ποικιλία δεξιοτήτων και προσωπικών ιστοριών που οι άνθρωποι έφεραν στο Riace, έφεραν επανάσταση στο χωριό, που μετατρεπόταν σε φάντασμα», εξηγεί, «υπήρχαν άνθρωποι εδώ χωρίς σπίτι και σπίτια χωρίς ανθρώπους. Είναι απλό».
Ο Lucano συμπεριελήφθη φέτος από το περιοδικό Fortune στους «50 μεγαλύτερους ηγέτες του κόσμου», τοποθετώντας τον δίπλα στον πάπα Φραγκίσκο, τον Τιμ Κουκ της Apple, τον Καναδό πρωθυπουργό Τζάστιν Τριντό κ. ά.
Στο Riace ζουν σήμερα περίπου 450 μετανάστες από περισσότερες από 20 χώρες εκτός Ευρώπης- σχεδόν το ένα τέταρτο του συνολικού πληθυσμού του χωριού. Αναπόφευκτα, όπως σημειώνει το βρετανικό δίκτυο, υπάρχουν και κάποιες εντάσεις με τους ντόπιους, ωστόσο ο Lucano διατηρεί τη δημοτικότητά του και έχει κερδίσει το σεβασμό αφού διανύει την Τρίτη θητεία του ως δήμαρχος του χωριού.
Μεταξύ των παιδιών είναι κάποια που κατάγονται από την Αιθιοπία αλλά μεγάλωσαν στο Riace και μιλούν εξαιρετικά ιταλικά, αγγλικά και τη μητρική τους γλώσσα. Δεν ισχύει όμως το ίδιο για όλους. Η Tahira έφυγε από το Αφγανιστάν και φτάνοντας στο Riace έμαθε να κεντά από μια κάτοικο του χωριού. Εργάζεται ως μαθητευόμενη στο εργόχειρο και ταυτόχρονα μαθαίνει ξένες γλώσσες. Η δουλειά της εντάσσεται στο πρόγραμμα Ευρωπαϊκής Ενσωμάτωσης για αιτούντες άσυλο.
«Η ελπίδα μου είναι αυτή η ιστορία να στείλει μήνυμα ανθρωπιάς και ελπίδας, ένα μήνυμα κατά του ρατσισμού σε όλο τον κόσμο», λέει ο Lucano. «Να δουν κι άλλοι πώς το να καλοδέχεσαι τους πρόσφυγες είναι πιθανό αλλά και ωφέλιμο για τις κοινότητες υποδοχής. Αυτή η πολιτική έδωσε στο χωριό νέα πνοή ζωής, δεν πυροδότησε κανέναν ‘πόλεμο’ ανάμεσα στους φτωχούς ούτε ξενοφοβική υστερία ούτε δόλιες εικασίες. Βοήθησε να δοθούν νέες αξίες στους εμπλεκόμενους».
Η χρηματοδότηση συνέβαλε στην άνθιση μικρών εργαστηρίων όπου οι μετανάστες όπως η Rawda μπορούν να κερδίσουν λεφτά διδασκόμενοι ταυτόχρονα τεχνικές που στην περιοχή έβαιναν προς εξαφάνιση. Στη συνέχεια τα χειροποίητα σουβενίρ πωλούνται στους τουρίστες.
«Δεν νιώθω ξένη ούτε ‘ξένη’ εδώ στο Riace», λέει η Rawda, που άφησε πίσω της τη Σομαλία πριν από πέντε χρόνια με τον σύζυγο και τις κόρες της. «Αυτή είναι νέα ζωή για την οικογένειά μας. Οι κόρες μου δεν μπορούσαν να πάνε σχολείο στη Σομαλία. Τώρα νιώθω πολύ τυχερή, μπορώ να προσφέρω στα παιδιά μου κάποιο μέλλον. Θα μεγαλώσουν για να γίνουν πολίτες του κόσμου».
Ο Ιταλός αγγειοπλάστης Franco διδάσκει τη δική του τέχνη. «Όταν ξεκίνησα έμαθα τις παραδοσιακές τεχνικές από τους ντόπιους κεραμοποιούς», αφηγείται, «τώρα εκθέτω τη δουλειά μου σε διεθνείς διοργανώσεις και ταυτόχρονα μπορώ να διδάξω όσα ξέρω σε ανθρώπους από όλο τον κόσμο, με την ελπίδα να τους προσφέρω σημαντικές δεξιότητες για να μπορέσουν να βρουν δουλειά εκεί έξω».
Οι Osayomore και Nicole τα κατάφεραν στο επικίνδυνο ταξίδι στη Μεσόγειο έχοντας δεχθεί επίθεση από ένοπλες ομάδες στην παραλία, ενώ ετοιμάζονταν να φύγουν από τη Λιβύη. Οι γυναίκες και τα παιδιά είχαν ήδη επιβιβαστεί στο σκάφος με το οποίο θα διέσχιζαν τη Μεσόγειο ενώ οι άνδρες αναζήτησαν καταφύγιο από τις σφαίρες στην παραλία.
Η κόρη τους Grace, γεννήθηκε εννέα μέρες μετά την άφιξή τους στο Παλέρμο, στη Σικελία. «Ανησυχούσα για τη γυναίκα μου, ήταν μόνη της στο σκάφος, σε κατάσταση σοκ, και για μέρες δεν ήξερε πού βρισκόμουν εγώ», περιγράφει ο Osayomore.
Με την άφιξη τόσο πολλών προσφύγων, οι υπηρεσίες ανθρώπων όπως ο Luca, που εργάζεται στην Protezione Civile, την υπηρεσία Πολιτικής Προστασίας, έχουν μεγάλη ζήτηση. «Είμαι περήφανος για το Riace και τον δήμαρχό μας αλλά παράλληλα ανησυχώ και για το μέλλον καθώς οι αφίξεις συνεχίζονται καθημερινά και οι ανάγκες είναι πολύ μεγάλες», λέει ο ίδιος. Εργάζεται πολλές ώρες καθημερινά προσπαθώντας να εξασφαλίσει δουλειά σε όλους. «Με τη χρηματοδότηση, η επανα- κατοίκηση του Riace λύνει το πρόβλημα των ερειπωμένων σπιτιών και πολλοί νιώθουν πως η πόλη μας έχει νέα πνοή ζωής. Υπάρχουν βέβαια και κάποια πολιτισμικά προβλήματα, δεν έχουν όλοι οι πολίτες εδώ την ίδια διάθεση να καλωσορίσουν τους ανθρώπους που έρχονται», εξηγεί.
Ούτε κάθε μετανάστης «τακτοποιήθηκε» εύκολα. Ο Sheriffo, πρόσφυγας από τη Γκάμπια, διασώθηκε από την ιταλική ακτοφυλακή πριν από δέκα μήνες και επανεγκαταστάθηκε στο Riace με τη γυναίκα του. Παρότι νιώθουν ευπρόσδεκτοι εκείνος ακόμα αγωνίζεται να βρει μόνιμη δουλειά ενώ πουλά πράγματα σε τουρίστες στην παραλία. «Δεν υπάρχουν δουλειές εδώ και οι κρατικές επιδοτήσεις δεν επαρκούν για μένα και τη γυναίκα μου», λέει.
«Μας καλωσόρισαν εδώ αλλά οι δουλειές είναι σε έλλειψη για τους ντόπιους και για τους πρόσφυγες. Προσπαθώ να κρατηθώ, πουλάω στην παραλία αντικείμενα που αγοράζει η γυναίκα μου από έναν άλλο πωλητή αλλά δεν υπάρχει τουρισμός στην περιοχή, δεν ξέρω γιατί».
Για άλλους το Riace είναι ένας ασφαλής παράδεισος.
«Είμαι ευτυχής που είμαι εδώ ύστερα από ένα μεγάλο και δύσκολο ταξίδι. Ήταν επικίνδυνο για μένα αλλά περισσότερο φοβήθηκα για την κόρη μου», λέει η 25χρονη Esther που έφτασε στην Ιταλία από τη Νιγηρία. «Χάρη στο Riace και τον δήμαρχό του, η κόρη μου έχει μια ευκαιρία για ένα καλύτερο μέλλον».
Τι είναι λοιπόν αυτό που κάνει το Riace και οι άλλοι δεν κάνουν, διερωτάται το BBC. Ένας ειδικός αναδεικνύει το ρόλο του δημάρχου. «Είχε μακροπρόθεσμο όραμα να για την αναγέννηση της περιοχής και έδειξε τις ηγετικές ικανότητές του για να βοηθήσει τους νέους κατοίκους να νιώσουν καλοδεχούμενοι», δηλώνει ο Μάνος Μοσχόπουλος από την Open Society Initiative for Europe. «Το μοντέλο του Riace προσφέρει στους μετανάστες τη δυνατότητα να συμμετέχουν στη νέα τους κοινότητα, απαλλαγμένοι από τις τεράστιες οικονομικές και κοινωνικές πιέσεις που πολλοί αντιμετώπισαν καθώς επιχειρούσαν να κερδίσουν τα προς το ζην. Οι μετανάστες μπορούν στη συνέχεια να επικεντρωθούν στην ενσωμάτωση, μαθαίνοντας τη γλώσσα, αλληλοεπιδρώντας με τους ντόπιους και αποκτώντας τις γνώσεις και τις δεξιότητες που χρειάζονται για να χτίσουν ένα καλύτερο μέλλον», εξηγεί.
Τις φωτογραφίες έβγαλε ο Francesco Pistilli για λογαριασμό του Open Society Foundations.
* Όπως σημειώνει σε ξεχωριστή παραπομπή του το BBC, χρησιμοποιεί τον όρο «μετανάστης» (migrant) αναφερόμενο σε όλους τους ανθρώπους που μετακινούνται και δεν έχουν ακόμα ολοκληρώσει τη νομική διαδικασία που προβλέπεται για να ζητήσουν άσυλο. Στην ομάδα αυτή περιλαμβάνονται άνθρωποι που αφήνουν πίσω τους χώρες σε πόλεμο, όπως η Συρία, που είναι πιθανό να τους χορηγηθεί καθεστώς πρόσφυγα, καθώς και άνθρωποι που αναζητούν δουλειά και μια καλύτερη ζωή, τους οποίους οι κυβερνήσεις συνήθως ονομάζουν οικονομικούς μετανάστες. 
