Η λοιμώδης ενδημική νόσος που είπαμε ελονοσία είναι μια από τις παλιότερες γνωστές στον άνθρωπο αρρώστιες, καθώς τα συμπτώματά της πιστοποιούνται ήδη από τα ιατρικά κιτάπια των αρχαίων Αιγυπτίων τουλάχιστον 3.500 χρόνια πριν.
Αν και τα πλασμώδια της ελονοσίας δεν θα ανακαλύπτονταν πριν από το 1880, και πάλι ήταν όμως μυστηριώδη παράσιτα. Η ανθρωπότητα έπρεπε να περιμένει μέχρι το 1897 για να καταλάβουμε ότι ήταν ο ανωφελής κώνωπας αυτός που μετέδιδε τα παράσιτα στον άνθρωπο.
Παρά το γεγονός ότι πια είναι θεραπεύσιμη και έχει μάλιστα εξαφανιστεί από πολλές δυτικές χώρες, συνεχίζει να σκοτώνει περισσότερους από 600.000 ανθρώπους παγκοσμίως, την ίδια ώρα που προσβάλλει κάπου 200 εκατομμύρια συνανθρώπων μας.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας δήλωσε μάλιστα πρόσφατα (αρχές του 2016) ότι ο μισός σχεδόν πληθυσμός της Γης κινδυνεύει από την ελονοσία.
Τα συμπτώματα της μαλάριας, που μοιάζουν πολύ με του κοινού κρυολογήματος, εκδηλώνονται από δυο βδομάδες ως και έναν μήνα μετά το τσίμπημα και αν δεν αντιμετωπιστεί φαρμακευτικά, καταλήγει στον θάνατο.
Το έγκριτο περιοδικό «Nature» υπολόγισε μάλιστα πως ο φόρος που έχει πληρώσει στην ελονοσία η ανθρωπότητα ισοδυναμεί με τους μισούς ακριβώς ανθρώπους που πάτησαν ποτέ στη Γη!
Κι έτσι μοιραία διαδραμάτισε σημαίνοντα ρόλο και σε πολλά ιστορικά γεγονότα, ανατρέποντας τη συνήθη πορεία της Ιστορίας…
Η πτώση της (δυτικής) Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας
Το σωτήριον έτος 476 μ.Χ. η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία άγγιξε το οριστικό της τέλος, ως προοδευτική κατάληξη της παρακμής της που είχε αρχίσει ήδη από το 180 και τον θάνατο του Μάρκου Αυρήλιου. Το δυτικό κομμάτι της ξακουστής άλλοτε Ρώμης έσβησε χάνοντας την εδαφική του κυριαρχία από τους λαούς που διεκδίκησαν και πήραν μέρος της πίτας (Φράγκοι, Βησιγότθοι, Οστρογότθοι, Βάνδαλοι, Σάξονες κ.λπ.) και οι τίτλοι τέλους έπεσαν οριστικά το 476, όταν ο Οδόακρος κήρυξε το τέλος της.
Κι ενώ οι χαμένοι πόλεμοι έπαιξαν τον ουσιαστικότερο ρόλο εδώ, υπήρξε ένας ακόμα παράγοντας που συνέβαλε δραστικά στην πτώση της Ρώμης και δεν ήταν άλλος από την επιδημία ελονοσίας.
Το 2001 έγινε σαφές (μέσω DNA τεστ σε οστά που μας έρχονταν από το 450 μ.Χ. αλλά και ιστορικές καταγραφές) πως άλλη μια επιδημία μαλάριας εξαφάνισε ένα καλό τμήμα του πληθυσμού της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, αποδυναμώνοντάς τη καθοριστικά και αφήνοντάς τη έρμαιο στις βουλές των «βαρβάρων»…
Ο ευρωπαϊκός αποικισμός της Αφρικής
Μια από τις πρώιμες θεραπείες για την καταπολέμηση της μαλάριας ήταν η κινίνη, μια εξαιρετικά πικρή φαρμακευτική ουσία που παράγεται από φυτό τροπικών κλιμάτων. Η ουσία υπάρχει στον φλοιό του φυτού Κιγχόνη η Ερυθρόχυμος και η πρώτη καταγραμμένη περίπτωση που χρησιμοποιήθηκε για τη θεραπεία της ελονοσίας μάς έρχεται από το Περού το 1630.
Με τον ευρωπαϊκό αποικισμό λοιπόν της Λατινικής Αμερικής το κινίνο καταφτάνει στη Γηραιά Ήπειρο, αν και οι συνέπειές του έμελλε να είναι απροσδόκητες: το κινίνο βοήθησε τα μέγιστα στην αποικιοκρατική μοιρασιά της Αφρικής ξεκινώντας από το 1870, καθώς η Μαύρη Ήπειρος μαστιζόταν διαχρονικά από πανδημίες ελονοσίας. Μέσα σε λίγα χρόνια (αρχές 1900), η ευρωπαϊκή κατάκτηση της Μαύρης Ηπείρου είχε ολοκληρωθεί αφήνοντας περισσότερα από 10 εκατ. νεκρούς Αφρικανούς πίσω της…
Το θέατρο του Ειρηνικού στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο
Σε μια άγνωστη πτυχή του πολέμου, ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετώπισαν οι Σύμμαχοι στα υγρά πεδία μάχης του Ειρηνικού Ωκεανού ήταν η ελονοσία. Για να απαλλαγούν από τη νόσο, οι ΗΠΑ οργάνωσαν και εκτέλεσαν το διαβόητο «Σχέδιο Ελονοσία», αναζητώντας θεραπείες και πιθανές λύσεις.
Κι έτσι εκατοντάδες ψυχιατρικοί ασθενείς μολύνθηκαν με το πλασμώδιο της ελονοσίας, πέφτοντας θύματα της απόρρητης και ανήθικης έρευνας: κάπου ένας στους δέκα τροφίμους ασύλων πέθανε από επιπλοκές της νόσου, την ίδια ώρα που όλοι μα όλοι τους είχαν πια αυξημένες πιθανότητες να ξανανοσήσουν.
Ως αποτέλεσμα όμως του «Σχεδίου Ελονοσία» και των αποτροπιαστικών πειραμάτων του, τα αμερικανικά στρατεύματα ήταν πιο θωρακισμένα έναντι των ιαπωνικών, παίρνοντας έτσι κεφάλι σε επίπεδο επιχειρησιακής ετοιμότητας…
Ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας των ΗΠΑ
Οι ευρωπαίοι άποικοι που εγκαταστάθηκαν στον αμερικανικό Νότο ανέπτυξαν ρυζοφυτείες, που ήταν φυσικά παράδεισος για τα κουνούπια. Ειδικά η Νότια Καρολίνα μαστίστηκε τόσο από την ελονοσία που τα παιδιά πέθαιναν κατά ορδές, αν και όσοι κατάφεραν να περάσουν την παιδική ηλικία απέκτησαν μια σχετική ανοσία.
Κι έτσι κατά τη διάρκεια του Αμερικανικού Αγώνα για την Ανεξαρτησία το 1779, όταν οι Βρετανοί αποφάσισαν να εισβάλουν στις νότιες πολιτείες, δεν είχαν υπολογίσει τα κουνούπια. Η βρετανική επίθεση του στρατηγού Τσαρλς Κορνουάλις ήταν αρχικά επιτυχημένη, το καλοκαίρι όμως και το φθινόπωρο του 1780 τα στρατεύματά του χτυπήθηκαν από την επιδημία.
Ο στρατηγός αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη Νότια Καρολίνα για να «προστατεύσω τις δυνάμεις μου από τη θανάσιμη αρρώστια, που λίγο έλειψε να καταστρέψει τον Στρατό το φθινόπωρο». Οι βρετανοί στρατιώτες δεν είχαν αναπτύξει αντισώματα στην ελονοσία γιατί δεν είχαν έρθει ποτέ σε επαφή μαζί της.
Το μεσοκαλόκαιρο του 1881, ο Κορνουάλις και οι 8.000 άντρες του χτυπήθηκαν και πάλι από τη μαλάρια στο Γιόρκταουν της Βιρτζίνια και όταν τον Σεπτέμβριο δέχτηκαν την επίθεση Αμερικανών και Γάλλων, αναγκάστηκαν να παραδοθούν έπειτα από τρεις βδομάδες, καθώς οι Βρετανοί παράδερναν στα κρεβάτια της αρρώστιας. Ως γνωστόν, η μάχη του Γιόρκταουν έληξε ουσιαστικά τις χερσαίες επιχειρήσεις στις αμερικανικές κτήσεις, αφήνοντας πλέον τον πόλεμο μια θαλάσσια επιχείρηση. Η ανεξαρτησία των ΗΠΑ ερχόταν ολοταχώς…
Η εκτεταμένη χρήση του εντομοκτόνου DDT
Ήταν το 1939 όταν ο ελβετός χημικός Πάουλ Χέρμαν Μίλερ παρατήρησε τις εντομοκτόνες ιδιότητες μιας εξαιρετικά τοξικής χλωριούχας ένωσης που είχαν πει διχλωρο-διφαινυλοτριχλωροαιθάνιο. Όπως ξέρουμε, ο αμερικανικός στρατός χρησιμοποίησε το δηλητηριώδες DDT για την καταπολέμηση των κουνουπιών στα έλη του Β’ Παγκοσμίου αλλά και για περιορισμό της μετάδοσης της ελονοσίας.
Μεταπολεμικά μάλιστα, το DDT χρησιμοποιήθηκε ακόμα πιο ευρέως για να εξαφανίσει από τον παγκόσμιο χάρτη τη μαλάρια, καθώς στη θεωρία η ιδέα ήταν καλή: το DDT είχε απαλλάξει τις ΗΠΑ από την ελονοσία σε μόλις 4 χρόνια: το 1946, για παράδειγμα, τα κρούσματα ελονοσίας στην Αμερική είχαν αγγίξει τα 400.000, ενώ μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1950 ο αριθμός αυτός ήταν σχεδόν μηδενικός!
Το μόνο πρόβλημα; Η τοξική φύση του εντομοκτόνου, με το οποίο ψέκαζαν αβέρτα τις καλλιέργειες. Φυσικό περιβάλλον, άγρια ζωή και ανθρώπινος παράγοντας επηρεάστηκαν δραστικά από το DDT. Παρά το γεγονός ότι η χρήση του έχει απαγορευτεί εδώ και 40 χρόνια, τα ίχνη του συνεχίζουν να υπάρχουν στο χώμα του πλανήτη, όπως και στα έμβια όντα φυσικά.
Παρά το γεγονός ότι στη Δύση συνεχίζει να μη χρησιμοποιείται, το εντομοκτόνο DDT εφαρμόζεται ακόμα και σήμερα ως τρόπος καταπολέμησης της ελονοσίας σε πολλά σημεία του πλανήτη μας στην Ασία, την Αφρική και τη Νότια Αμερική…
