Ενόσω η Παλαιστίνη μετρά νεκρούς σε καθημερινή βάση, περισσότερους από 35.000 τον τελευταίο μισό χρόνο, η παγκόσμια κοινότητα βρίσκεται σε μια ισορροπία τρόμου. Κι αν ακούγεται πομπώδες όλο αυτό ή αμφισβητείται η κρισιμότητα των στιγμών, δεν έχουμε παρά να δούμε τι συμβαίνει στη γεωπολιτική σκακιέρα με επίκεντρο τη Μέση Ανατολή.
Η εξίσωση είναι δύσκολη κι αυτό το γνωρίζουν όλες οι εμπλεκόμενες πλευρές. Και το Ισραήλ, και η Χαμάς και οι σύμμαχοι των δύο πλευρών. Με το σενάριο της εύρεσης λύσης να είναι μακρινό, καθώς όσα συνέβησαν την 7η Οκτωβρίου του 2023 ήταν η αφετηρία για ένα νέο σπιράλ εξελίξεων, ζήτησα από τον ειδικό σε θέματα Ισλάμ και Μέσης Ανατολής, Δρ. Ευάγγελο Βενέτη, να μιλήσουμε για την επόμενη μέρα. «Το Παλαιστινιακό Ζήτημα και η Μέση Ανατολή βρίσκονται για πρώτη φορά σε αχαρτογράφητα ύδατα. Η γεωπολιτική σκακιέρα άλλαξε», λέει στο Newsbeast.
Ακολουθεί η συνέντευξη του κ. Βενέτη.
– Τα πάντα είναι σε τεντωμένο σχοινί στη Μέση Ανατολή. Μπορεί κάποιος να προβλέψει τις επόμενες κινήσεις;
Όλα τα ενδεχόμενα είναι πιθανά. Το Παλαιστινιακό Ζήτημα και η Μέση Ανατολή βρίσκονται για πρώτη φορά σε αχαρτογράφητα ύδατα. Τα ενδεχόμενα είναι κυρίως δύο: α) η συνέχιση του πολέμου και β) η άμεση ειρήνευση. Στην πρώτη περίπτωση, αν το Ισραήλ επιτεθεί στη Ράφα, διατρέχει τον κίνδυνο να δεχθεί τη συντονισμένη επίθεση του Μετώπου για την Αντίσταση της Παλαιστίνης, δηλαδή της ισλαμικής αντισραηλινής κι αντινατοϊκής συμμαχίας στη Μέση Ανατολή. Σε αυτή την περίπτωση οι συνέπειες θα είναι απρόβλεπτες.
Αν το Ισραήλ κερδίσει τη μάχη της Ράφα, τότε θα έχει επιτύχει τους στόχους του: την εξουδετέρωση της Παλαιστινιακής Αντίστασης και ενδεχομένως την εκδίωξη μικρού ή μεγάλου μέρους του παλαιστινιακού άμαχου πληθυσμού από τη Λωρίδα, με συνέπεια την ανάθεση της διοίκησης της Λωρίδας στην Παλαιστινιακή Αρχή, ακόμη και την προσάρτηση της Λωρίδας από το Ισραήλ.
Αν όμως νικήσει η παλαιστινιακή αντίσταση, τότε το ηθικό του ισραηλινού στρατού θα καταρρεύσει, με ανυπολόγιστες συνέπειες για την ισραηλινή ηγεσία κι ασφάλεια. Η βιωσιμότητα του Ισραήλ δεν θα τεθεί εν αμφιβόλω βραχυπρόθεσμα ή μεσοπρόθεσμα. Ωστόσο, σε περίπτωση παλαιστινιακής νίκης δεν θα μπορούσε να αποκλειστεί και η προοπτική απώλειας εδαφών για το Ισραήλ στο Βόρειο Μέτωπο με την Χεζμπολλά, δηλαδή την απώλεια των κατεχομένων από το Ισραήλ λιβανέζικων εδαφών στις Φάρμες Σεμπάα ή και στα κατεχόμενα Υψώματα του Γκολάν.
Στη δεύτερη περίπτωση, της άμεσης ειρήνευσης, στρατηγικός νικητής θα είναι η Παλαιστίνη, καθώς, ανεξαρτήτως των όρων ειρήνευσης, η Χαμάς θα καταστεί ισότιμος συνομιλητής σε σχέση με τις ΗΠΑ και το Ισραήλ και θα επηρεάσει το πολιτικό σκηνικό στη Δυτική Όχθη. Η ανταλλαγή των αιχμαλώτων θα μπορούσε να οδηγήσει στην άρση του επικοινωνιακού αδιεξόδου για το Ισραήλ, το οποίο θα κέρδιζε χρόνο, για να διαχειριστεί τις απώλειές του με τρόπο πολιτικό και διπλωματικό, δηλαδή την επανέναρξη των διαπραγματεύσεων για την ίδρυση ανεξάρτητου Παλαιστινιακού Κράτους επί τη βάσει της Λύσης των Δύο Κρατών.
– Το ενδεχόμενο γενίκευσης των εχθροπραξιών μεταξύ των χωρών της ευρύτερης περιοχής αλλά και με τη συμμετοχή μεγάλων δυνάμεων είναι κοντινό ή μακρινό σενάριο;
Δεν είναι πλέον σενάριο. Είναι πραγματικότητα. Ευθύς εξαρχής του πολέμου, η γενίκευση και κλιμάκωση των εχθροπραξιών στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής ξεκίνησε και συνεχίζεται με ελεγχόμενο τρόπο με την εμπλοκή του Μετώπου για την Αντίσταση της Παλαιστίνης – Χεζμπολλά (Λίβανος), της κυβέρνησης της Συρίας, της Κατάεμπ Χεζμπολλά και των Μονάδων Λαϊκής Κινητοποίησης-Χασντ αλ-Σάμπι (Ιράκ) και των Χούθι (Υεμένη).
Η απάντηση του Ιράν στο Ισραήλ για την επίθεση που δέχθηκε το ιρανικό προξενείο στη Δαμασκό διεύρυνε το μέτωπο κατά του Ισραήλ σε βαθμό ανεπανάληπτο. Η Τεχεράνη έστειλε ένα τριπλό μήνυμα στο Τελ Αβίβ: α) το Ισραήλ δεν είναι πλέον στο απυρόβλητο, β) το γεωπολιτικό ισοζύγιο ισχύος έχει ήδη αλλάξει σε βάρος του Ισραήλ, και γ) το γεωπολιτικό ζητούμενο αυτής της επίθεσης δεν είναι απλώς το γόητρο της μιας ή της άλλης πλευράς, αλλά το Παλαιστινιακό Ζήτημα με τον τερματισμό του πολέμου στη Λωρίδα της Γάζας και την ίδρυση Ανεξάρτητου Παλαιστινιακού Κράτους.
Η εμπλοκή της Πολεμικής Αεροπορίας των ΗΠΑ, του Ηνωμένου Βασιλείου και της Γαλλίας για τη μερική αναχαίτιση της ιρανικής επίθεσης στο Ισραήλ απέδειξε ότι για πρώτη φορά το Ισραήλ δεν είναι πλέον σε θέση να πολεμήσει μόνο του στο πεδίο κι ότι οι εποχές που επιχειρούσε επιτυχώς μόνο του, ταυτόχρονα σε δύο και τρία μέτωπα, έχουν περάσει ανεπιστρεπτί. Η ομολογία αυτής της ισραηλινής επιχειρησιακής ανεπάρκειας αποδεικνύεται και από την έκκληση του Τελ Αβίβ να σχηματισθεί συμμαχία με φιλο-ισραηλινά, αραβικά καθεστώτα στην περιοχή.
– Ποιες είναι οι συμμαχίες που έχουν αναπτυχθεί το τελευταίο διάστημα και πόσο έχει αλλάξει η γεωπολιτική σκακιέρα;
Με την Τουρκία και το Κατάρ να έχουν τον ρόλο του επιτήδειου ουδέτερου, τα δύο στρατόπεδα έχουν ως εξής: αφενός το Μέτωπο για την Αντίσταση της Παλαιστίνης (Λίβανος, Ιράκ, Συρία, Υεμένη και Ιράν) που στηρίζουν η Ρωσία και η Κίνα, αφετέρου ο φιλο-ισραηλινός συνασπισμός Ιορδανίας, Αιγύπτου και του Συμβουλίου των Αραβικών Χωρών του Περσικού Κόλπου, τον οποίο στηρίζουν οι ΗΠΑ, η Βρετανία και η Γαλλία.
Η γεωπολιτική σκακιέρα άλλαξε με την επιτυχημένη επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου, τη σθεναρή κι αποτελεσματική αντίστασή της στον πόλεμο της Λωρίδας της Γάζας, την υποστήριξη προς τη Χαμάς του Μετώπου για την Αντίσταση στην Παλαιστίνη και κυρίως την επίθεση του Ιράν στο Ισραήλ.
Ο συνδυασμός των ανωτέρω εξελίξεων έχει φέρει το Ισραήλ σε επιχειρησιακό και τακτικό αδιέξοδο με στρατηγικές προεκτάσεις. Ο στρατός του Ισραήλ αναλώνεται σε έναν πόλεμο φθοράς για τον ίδιο, καθώς αναλώνεται σε πόλεμο κατά των Παλαιστινίων γυναικοπαίδων κι οικιστικών υποδομών χωρίς να κάμπτει την παλαιστινιακή αντίσταση των μαχητών της Χαμάς και της Ισλαμικής Τζιχάντ.
Ενδεικτικά στοιχεία αυτού του στρατηγικού αδιεξόδου για το Ισραήλ είναι το ότι υπό την πίεση του Μετώπου για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης αφενός έχει αναβάλει εδώ και δύο και πλέον μήνες τη στρατηγικής σημασίας επίθεση στη Ράφα, αφετέρου προέβη στην απαντητήρια επίθεση-παρωδία στο Ιράν.
– Η Παλαιστίνη μετράει χιλιάδες νεκρούς. Δεν είναι ήδη χαμένη; Τι έχει να κερδίσει έπειτα από τόσο αίμα;
Το αίμα της Παλαιστίνης χύνεται αδιάκοπα από το 1917. Η Παλαιστίνη δεν είναι διόλου χαμένη. Πολεμώντας υπό αντίξοες -για αυτούς- γεωπολιτικές συνθήκες, οι Παλαιστίνιοι μάχονται υπέρ βωμών κι εστιών και διεκδικούν την ανεξαρτησία τους, ποτίζοντας το Δένδρο της Ελευθερίας με το αίμα των μαρτύρων τους.
Αντίθετα, η παρούσα χρονική συγκυρία είναι σημείο καμπής στο παλαιστινιακό ζήτημα, καθώς για πρώτη φορά οι Παλαιστίνιοι αντιμετωπίζουν μόνοι τους επιτυχώς το Ισραήλ στο πεδίο της μάχης, ενώ υπάρχουν περιφερειακές δυνάμεις, που υποστηρίζουν ουσιαστικά κι ενεργά τους Παλαιστινίους σε ένα παγκόσμιο μεταβαλλόμενο, πολυπολικό σύστημα, που ευνοεί τις παλαιστινιακές θέσεις.
– Μισό χρόνο μετά την επίθεση της Χαμάς, στις 7 του Οκτώβρη, ποιο διαφαίνεται πως ήταν τελικά το πραγματικό σκεπτικό πίσω από αυτή την πράξη;
Παλαιστίνιοι και Ισραηλινοί είναι σε διαρκή πόλεμο από το 1917. Η ισραηλινή κατοχή των Παλαιστινιακών Εδαφών στην Δυτική Όχθη και τα Ιεροσόλυμα, η ισραηλινή πολιτική εποικισμού των Κατεχομένων με υφαρπαγή της γης και των περιουσιών των Παλαιστινίων, το Τείχος της Προσάρτησης, η ισραηλινή προσπάθεια αλλαγής του θρησκευτικού μουσουλμανικού status quo του Όρους των Τεμενών (Ευγενούς Ιερού κι Αλ-Άκσα) και η δεκαεπταετής ασφυκτική κι απάνθρωπη πολιορκία της Λωρίδας της Γάζας από το Ισραήλ αποτελούν εκείνους τους παράγοντες που διατηρούν οξυμένη την αντιπαράθεση των δύο πλευρών κι οδήγησαν στην Παλαιστινιακή Αντεπίθεση της 7ης Οκτωβρίου.
– Κάτω από ποιες προϋποθέσεις Ισραήλ και Χαμάς θα κάθονταν στον ίδιο τραπέζι με σκοπό μια ρεαλιστική λύση και για τις δυο πλευρές;
Η ρεαλιστική λύση αφορά σε δύο συγκοινωνούντα προβλήματα: τον παρόντα πόλεμο και την απουσία ανεξάρτητου παλαιστινιακού κράτους. Ο πόλεμος οφείλεται στην απουσία παλαιστινιακού κράτους. Οι εξελίξεις στο μέτωπο θα υπαγορεύσουν τις διπλωματικές προσπάθειες ειρήνευσης. Υπάρχει ισορροπία τρόμου. Μέχρι τώρα οι ψυχωμένοι Παλαιστίνιοι, παρά τις απώλειές τους σε αμάχους και υποδομές, υπερέχουν στα σημεία στο πεδίο, ενώ οι υπέρτεροι τεχνολογικά Ισραηλινοί κινούνται υπερφίαλα στην «κινούμενη άμμο» της Λωρίδας χωρίς να μπορούν να νικήσουν την Παλαιστινιακή Αντίσταση και να την απομονώσουν από τον άμαχο πληθυσμό. Κομβικό σημείο για την ειρήνευση είναι το αν θα γίνει η μάχη στη Ράφα.
Κοινός παρονομαστής για τις δύο πλευρές είναι η κόπωση, ψυχική και σωματική. Η ειρήνευση αναστέλλεται προς το παρόν, επειδή το Ισραήλ θεωρεί ότι έχει, ακόμη, επιλογές, για να επιβάλει τις θέσεις του στο πεδίο. Το ερώτημα είναι, όμως, αν όντως το Τελ Αβίβ έχει αυτές τις επιλογές στη φαρέτρα του ή νομίζει ότι τις έχει και κυρίως αν έχει συνειδητοποιήσει την αλλαγή στο ισοζύγιο ισχύος με τους Παλαιστινίους. Όταν η εν λόγω αμφισημία αποσαφηνισθεί από τις εξελίξεις, τότε θα είναι ώριμες οι συνθήκες για βραχύβια ειρήνευση. Όσο πιο γρήγορα γίνει κατανοητή η αλλαγή στο ισοζύγιο ισχύος των δύο πλευρών τόσο πιο αργά θα αλλάξει το status quo. Κι αντιστρόφως: Όσο πιο αργά γίνει κατανοητή η αλλαγή στο ισοζύγιο ισχύος των δύο πλευρών τόσο πιο γρήγορα θα αλλάξει το status quo.
Η μακροχρόνια ειρήνευση είναι συνάρτηση της δημιουργίας ανεξάρτητου Παλαιστινιακού Κράτους επί τη βάσει της Λύσης των Δύο Κρατών. Τότε μόνο οι δύο λαοί, Παλαιστίνιοι και Ισραηλινοί, θα ζήσουν ειρηνικά στην περιοχή, όπως τους αξίζει. Η ίδρυση Παλαιστινιακού Κράτους θα άλλαζε μερικώς το status quo. Η καθυστέρηση, όμως, ίδρυσης αυτού (Παλαιστινιακού Κράτους) απειλεί να αλλάξει συνολικά το status quo μεσοπρόθεσμα.
- Ο Δρ. Ευάγγελος Βενέτης είναι ειδικός σε θέματα Ισλάμ και Μέσης Ανατολής, ιστορικός, διδάσκων πανεπιστημίου, πολιτιστικός διαμεσολαβητής στο προσφυγικό και πολιτικός αναλυτής
