Μέσα σε μια πολύ δύσκολη χρονιά για τους ζωντανούς, έρχεται ο κόσμος των νεκρών να αποτραβήξει για λίγο το μυαλό μας από την πανδημία με μια σημαντικότατη αρχαιολογική ανακάλυψη.

Ακόμα καλύτερα, οι 100 αυτές άθικτες σαρκοφάγοι δεν είναι παρά η αρχή των θησαυρών που αναμένεται να φέρει στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη κατά το επόμενο διάστημα.

Τα μυστικά της Σακκάρα μόλις που ξεκίνησαν να αποκαλύπτονται και τα μάτια του επιστημονικού κόσμου είναι στραμμένα στην περίφημη νεκρόπολη της αρχαίας Αιγύπτου.

«Ούτε το 1% όσων βρίσκονται θαμμένα στην περιοχή δεν είναι αυτά που παρουσιάζουμε σήμερα», τόνισε χαρακτηριστικά ο υπουργός Αρχαιοτήτων, Χάλιντ ελ Ανάνι, ανοίγοντας την ερευνητική όρεξη για το μέλλον.

Η μοναδικής σπουδαιότητας συλλογή των 100 άθικτων σαρκοφάγων της 26ης Δυναστείας χαιρετίστηκε ως η μεγαλύτερη φετινή ανακάλυψη του κόσμου της αρχαιολογίας.

Οι σαρκοφάγοι με τα φανταχτερά χρώματα, τις ζωντανές παραστάσεις και τα ιερογλυφικά, αλλά και οι μούμιες που κρύβουν στο εσωτερικό τους, έρχονται να πουν μια νέα ιστορία…

Η ανακάλυψη

Φλερτάροντας με μια μεγάλη ανακοίνωση για μέρες, ο υπουργός Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου ήταν ιδιαίτερα χαρούμενος στις 14 Νοεμβρίου, όταν έκανε τη μεγάλη αποκάλυψη για τις 100 σφραγισμένες ξύλινες λάρνακες με την εντυπωσιακή διακόσμηση και τα ιερογλυφικά.

Στο εσωτερικό τους, ισάριθμες καλοδιατηρημένες μούμιες ηλικίας 2.500 ετών. Η ανακοίνωση ήρθε έπειτα από μια σειρά τέτοιων ευρημάτων που ήρθαν στο φως στη Σακκάρα τον Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο, όταν είχαν εντοπιστεί άλλες 59 συνολικά άθικτες σαρκοφάγοι.

Οι καινούριες 100 ανασύρθηκαν από βάθος 12 μέτρων και μάλλον συμπτωματικά. Ο γενικός γραμματέας του Ανώτατου Συμβουλίου Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου, Μουστάφα Ουαζίρι, μετακινούσε με την ομάδα του συντρίμμια από το σημείο όταν σκόνταψαν πάνω στις πανάρχαιες λάρνακες.

Η Σακκάρα ήταν γνωστή νεκρόπολη των φαραώ της αρχαίας Αιγύπτου και τα ευρήματα έρχονται να το επιβεβαιώσουν αυτό.

Πλάι στις σαρκοφάγους, ανακαλύφθηκαν επίσης ταφικές μάσκες, αλλά και περισσότερα από 40 αγάλματα του Σοκάρ (Σόκαρις), του γερακόμορφου θεού της νεκρόπολης της Μέμφιδας. Όλα τους έχουν παραμείνει άθικτα για τουλάχιστον 2.000 χρόνια.

Μιλώντας σε μια πραγματικά εντυπωσιακή συνέντευξη Τύπου, με δεκάδες σαρκοφάγους αραδιασμένες στον χώρο, ο υπουργός Χάλιντ ελ Ανάνι εξήρε τους αρχαιολόγους για τα σπουδαία ευρήματα, που χρονολογούνται από τον 6ο-1ο αιώνα π.Χ.

«Δούλευαν μέρα νύχτα και είμαι πολύ περήφανος για το αποτέλεσμα», είπε ο υπουργός. Το Smithsonian Channel έχει κλείσει ήδη συμφωνία για μια μίνι σειρά ντοκιμαντέρ που θα βγει το 2021 («Tomb Hunters») για να αφηγηθεί την ξεχωριστή ιστορία της ανακάλυψης.

Και είναι πράγματι εντυπωσιακή σε όλα της. Στην προηγούμενη συνέντευξη Τύπου τον Οκτώβριο, οι αιγύπτιοι αξιωματούχοι ξεσφράγισαν ζωντανά μια σαρκοφάγο.

Τώρα ήταν σειρά για κάτι ακόμα πιο μεγάλο: όχι μόνο άνοιξαν μπροστά στον φακό μια σαρκοφάγο, αλλά είδαν και στο εσωτερικό της με τη βοήθεια των ακτίνων Χ.

Η ακτινογραφία υπέδειξε ότι ο ένοικος της λάρνακας ήταν ένας ενήλικας γύρω στα 40 του και ο εγκέφαλός του είχε αφαιρεθεί από τη μύτη, στο πλαίσιο της τυπικής διαδικασίας για την ταρίχευσή του.

Ότι οι αρχαίοι Αιγύπτιοι ήταν μετρ στην ταρίχευση δεν περιμέναμε να το μάθουμε τώρα προφανώς, το σόου ήταν ωστόσο εντυπωσιακότατο…

Τι περιμένουμε να βρούμε

Οι απανταχού αιγυπτιολόγοι καλωσόρισαν την ανακοίνωση, καθώς η εύρεση ασύλητων σαρκοφάγων της περιόδου είναι σπάνιο γεγονός. «Εξαιρετικά σημαντική» χαρακτήρισε την ανακάλυψη η Salima Ikram, αρχαιολόγος στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο του Καΐρου και μέλος της ανασκαφής στη Σακκάρα.

«Αυτό είναι εξαιρετικά εντυπωσιακό, είναι πολύ περισσότερο απ’ ό,τι έχουμε ήδη», σχολίασε χαρακτηριστικά και ο Campbell Price, επιμελητής αιγυπτιακών αρχαιοτήτων στο Μουσείο του Μάντσεστερ, που φιλοξενεί μια από τις πληρέστερες συλλογές αιγυπτιακών αρχαιοτήτων του κόσμου.

Η αισιοδοξία των μελετητών μεταφράζεται σε γνώση. Οι δυνατότητες να μάθουμε πολλά περισσότερα και για την αρχαία νεκρόπολη αλλά και για την ίδια την κοινωνία που την υποβάσταξε είναι πλέον ανεξάντλητες.

Η Σακκάρα, που βρίσκεται στην αριστερή όχθη του Νείλου και καμιά 30αριά χιλιόμετρα νότια του Καΐρου, είναι από τις σημαντικότερες νεκροπόλεις του αιγυπτιακού πολιτισμού.

Μπορεί όλη τη δόξα να κλέβει η Μεγάλη Πυραμίδα του Χέοπα στην άλλη ξακουστή νεκρόπολη, την Γκίζα, η κλιμακωτή πυραμίδα ωστόσο της Σακκάρα είναι κατά τουλάχιστον 200 χρόνια παλιότερη.

Η Σακκάρα δεν φιλοξενεί μόνο την αρχαιότερη σωζόμενη πυραμίδα της Αιγύπτου, αλλά αποτελεί και έναν από τους σημαντικότερους τόπους ενταφιασμού φαραώ και αρχιερέων, ήδη από την αρχαϊκή περίοδο της πρώτης αιγυπτιακής δυναστείας.

Όπως δήλωσε όμως ο υπουργός Αρχαιοτήτων, οι προηγούμενες 59 και οι καινούριες 100 σαρκοφάγοι ανήκουν σε πολύ πιο κατοπινές εποχές της πλούσιας αιγυπτιακής ιστορίας.

Προέρχονται δηλαδή από την ύστερη αιγυπτιακή περίοδο (664-332 π.Χ.), αλλά και το ελληνιστικό Πτολεμαϊκό Βασίλειο, όταν οι Έλληνες κυβέρνησαν ως βασιλιάδες την Αίγυπτο (305-30 π.Χ.).

Σε αυτή ακριβώς τη φάση, η Σακκάρα ήταν κάτι περισσότερο από ένα απλό νεκροταφείο. Έστω και βασιλικό. Ήταν πλέον τόπος προσκυνήματος, μας λέει ο Campbell Price, σαν μια αρχαία Μέκκα, όπου έρχονταν να προσκυνήσουν άνθρωποι από όλη την ανατολική Μεσόγειο.

Τα μεγάλα κτιριακά συγκροτήματα και οι πυραμίδες της Σακκάρα ήταν πια χιλιάδων ετών. Ο τόπος ήταν ιερός, χώρος όπου θάβονταν άλλοτε θεοί και βασιλιάδες, και πολλοί ήθελαν να ενταφιαστούν δίπλα τους.

«Η Σακκάρα θα ήταν το απόλυτο μέρος να ενταφιαστείς», εξηγεί ο ακαδημαϊκός, «είχε αυτή τη φωτεινή, τη θεϊκή ενέργεια που θα σε βοηθούσε να περάσεις στη μετά θάνατον ζωή».

Πρόσφατες έρευνες με νέες απεικονιστικές τεχνικές έχουν αποκαλύψει τα ερείπια αναρίθμητων ναών που βρίσκονται θαμμένοι κάτω από την άμμο.

Οι αρχαιολόγοι έχουν επίσης στα χέρια τους εκατομμύρια κυριολεκτικά ταριχευμένα ζώα, σκύλους, γάτες και πουλιά κυρίως, που πιστεύουν πως αφήνονταν εδώ ως προσφορές.

Ανασκαφή του Νοεμβρίου του 2019 έφερε στο φως μουμιοποιημένες κόμπρες, κροκόδειλους, ακόμα και δύο μικρά ταριχευμένα λιονταράκια. Ο τάφος ήταν ασύλητος επί 4.400 χρόνια και το Netflix γύρισε ένα ντοκιμαντέρ με τις προσπάθειες των αρχαιολόγων να αποκρυπτογραφήσουν τη σημασία του («Τα Μυστικά του Τάφου της Σακκάρα»).

Η Σακκάρα μιλά προσφάτως και μιλά πολύ. Μόνο που δεν ξέρουμε τι ακριβώς λέει. Υποθέσεις κάνουμε, καθώς η ανασυγκρότηση μιας περιεκτικής ιστορίας δεν είχε εύκολη δουλειά.

Τον Απρίλιο που μας πέρασε, άλλη ανασκαφή απέδωσε ένα υπόγειο εργαστήρι βαλσαμώματος. Γεγονός που υποδεικνύει ότι η Σακκάρα είχε μετατραπεί σε μια ανθηρή επιχείρηση τελετών και διαχείρισης νεκρών.

Οι αρχαιολόγοι ξέρουν σήμερα πως οι σαρκοφάγοι και οι ταφικές μάσκες της Σακκάρα ήταν για όλα τα βαλάντια. Και ακμάζουσα καθώς ήταν εμπορικά η νεκρόπολη, δεν τηρούσαν πια πρωτόκολλα και έθιμα.

Όπως μας λέει ο Aidan Dodson, καθηγητής αιγυπτιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ, τα γραφεία τελετών της Σακκάρα έφτασαν να χρησιμοποιούν ακόμα και παλιότερους, συλημένους, τάφους. Αναζητούσαν διαρκώς νέους χώρους για καινούρια φέρετρα και έθαβαν νεκρούς ακόμα και κάτω από την πανάρχαια πυραμίδα.

Κάτι που όσο να πεις περιπλέκει σήμερα το έργο των αρχαιολόγων, καθώς μπορεί να βρεις δίπλα-δίπλα μούμιες με διαφορά χιλιετιών. Η Σακκάρα έχει εξάλλου παντού ευρήματα, «είναι δύσκολο να σκάψεις και να μη βρεις κάτι», βεβαιώνει η Salima Ikram.

Οι 100 τελευταίες σαρκοφάγοι προέρχονται από μια περιοχή στα βόρεια της κλιμακωτής πυραμίδας, δίπλα στον ναό που ήταν αφιερωμένος στη γατόμορφη θεότητα Μπαστέτ, η οποία λατρευόταν τουλάχιστον από τη Δεύτερη Δυναστεία (περί το 2890 π.Χ.).

Σε αυτό το κτιριακό συγκρότημα, για παράδειγμα, παλιότεροι τάφοι έχουν χρησιμοποιηθεί για να φιλοξενήσουν εκατοντάδες ταριχευμένες γάτες.

Τα σπουδαία που θα έρθουν

Παρά τις εντυπωσιακές συνεντεύξεις Τύπου και τις ανακοινώσεις, κανένα από τα πρόσφατα ευρήματα δεν έχουν δημοσιευτεί για την ώρα σε κάποιο αρχαιολογικό περιοδικό. Οι αιγυπτιολόγοι του πλανήτη περιμένουν τα επιστημονικά άρθρα για να αποφανθούν και να συνάγουν συμπεράσματα.

«Ελπίζουμε το υπουργείο Αρχαιοτήτων να κάνει διαθέσιμα τα αρχαιολογικά ευρήματα», λέει ο Price, απηχώντας την ευχή των ακαδημαϊκών μελετητών. Οι μούμιες, ακόμα και αν δεν κρύβουν κάποιο σημαντικό ένοικο, είναι από μόνες τους σημαντικές.

Ο χώρος είναι ιερός, ένα σπουδαίο ταφικό μνημείο για ανθρώπους και ζώα, λέει η Ikram. Ακόμα και οι ίδιες οι σαρκοφάγοι έχουν πολλά να πουν στους αιγυπτιολόγους. Οι οποίοι ανασυγκροτούν την αιγυπτιακή τεχνολογία ακόμα και από την εξέλιξη στον σχεδιασμό των σαρκοφάγων.

Όσο για τις ιερογλυφικές παραστάσεις που φέρουν οι σαρκοφάγοι, όταν αποκωδικοποιούν θα μας δώσουν πληροφορίες για τους ανθρώπους που κατοικούν εντός τους, ονόματα και κοινωνικό ρόλο συνήθως.

Και επειδή ακριβώς είναι τόσο πολλές, δεν αποκλείεται να αποκαλύψουν ακόμα και συγγενικούς δεσμούς. Τέτοια οικογενειακά δέντρα είναι εξαιρετικά σπουδαία για τη μελέτη του αιγυπτιακού πολιτισμού, εξηγεί ο Price, ο οποίος πιστεύει μάλιστα πως η ανακάλυψη θα προσφέρει και ένα ερμηνευτικό πλαίσιο για ευρήματα αιώνων που παραμένουν ανεξήγητα.

Παρά το γεγονός ότι μόνο από φωτογραφίες τα έχουν δει ακόμα, τα έμπειρα μάτια των ακαδημαϊκών βλέπουν πολλά. «Παρατηρούμε τώρα οπτικές ομοιότητες ανάμεσα σε αυτά τα νέα ευρήματα και σε αδιευκρίνιστα αντικείμενα που έχουμε σε ευρωπαϊκά μουσεία», παρατηρεί ο ακαδημαϊκός.

Ο υπουργός Αρχαιοτήτων δήλωσε στη συνέντευξη Τύπου πως οι μούμιες θα διασκορπιστούν σε αρκετά αιγυπτιακά μουσεία, μεταξύ αυτών το Μουσείο Αιγυπτιακών Αρχαιοτήτων και το Εθνικό Μουσείο Αιγυπτιακού Πολιτισμού, αμφότερα στο Κάιρο, αλλά και το Μεγάλο Αιγυπτιακό Μουσείο στην Γκίζα (που αναμένεται να ανοίξει τις πύλες του το 2021).

Είναι σίγουρο ότι ήταν η ανασκαφή που μαγνήτισε τα βλέμματα μέσα στο δύσκολο 2020. Και ακόμα πιο σίγουρο είναι πως δεν θα πάρει πολύ για να ξανακούσουμε για τη Σακκάρα και τα αφανέρωτα μυστικά της νεκρόπολης…