Ένα νησάκι της Μικρονησίας, στα μισά σχεδόν της απόστασης μεταξύ Χαβάης και Αυστραλίας, θα έπρεπε κανονικά να είναι ένας επίγειος παράδεισος.
Έτσι το έφτιαξε η φύση τουλάχιστον.
Μόνο που οι κάτοικοί του μετεγκαταστάθηκαν με τη βία το 1946 για να ξεκινήσει και επισήμως μια νέα εποχή για την ανθρωπότητα.
Πυρηνική εποχή την είπαν και πράγματι για τα επόμενα 12 χρόνια οι Αμερικανοί, που πήραν στην κατοχή τους το νησί μετά τον Β’ Παγκόσμιο, θα δοκίμαζαν εκεί όχι λιγότερες από 23 ατομικές βόμβες.
Κάποια στιγμή σταμάτησαν όμως την ανυπολόγιστη οικολογική καταστροφή και η φύση έκανε αυτό που γνωρίζει να κάνει: προσπάθησε να επουλώσει τις πληγές.
Το κοραλλιογενές νησί μοιάζει σήμερα από ψηλά παρθένο και όμορφο. Η βλάστηση έχει επανέλθει στο άλλοτε καμένο σώμα του και κάποια απομεινάρια ανθρώπινου πολιτισμού παραμένουν ορατά.
Ίσως πιστέψεις πως κάποιος ζει ακόμα εδώ. Ακόμα και τα κοράλλια έχουν επιστρέψει, κάνοντας την κρυστάλλινη λιμνοθάλασσα να σφύζει από ζωή.
Μόνο που το Μπικίνι, όπως είναι γνωστή αυτή η ατόλη των Νήσων Μάρσαλ που αποτελείται από 23 νησάκια, 23 σημαδιακά και σημαδεμένα νησάκια, έχει πολλά να πει για τα δεινά του. Αλλά και το παρόν του.
Σήμερα οι επιστήμονες μάς λένε πως είναι ασφαλές το Μπικίνι. Το ίδιο όμως έλεγαν και το 1968, όταν βιάστηκαν να επαναφέρουν τους εκτοπισμένους κατοίκους στο πατρώο νησί τους. Τα αποτελέσματα ήταν τουλάχιστον τραγικά.
Και τραγικά παραμένουν όλα εδώ. Και ιστορικά βεβαίως. Στην πρώτη άλλωστε δοκιμή της βόμβας υδρογόνου το 1954, 23 ιάπωνες ψαράδες μολύνθηκαν από ραδιενέργεια, παρά το γεγονός ότι το πλοίο τους βρισκόταν σε «ασφαλή απόσταση».
Την ιστορία τους την ξέρετε, έστω κι αν δεν την έχετε ακούσει ποτέ. Το ραδιενεργό τέρας που γεννήθηκε από αμερικανικά πειράματα και επιτέθηκε στην Ιαπωνία το είπαν άλλωστε Γκοτζίλα…
Η ατόλη του Μπικίνι, αυτό το πανέμορφο μπουκέτο των 23 κοραλλιογενών νησιών με τη λευκή άμμο και τους φοίνικες, που μοιάζουν να επιπλέουν στη γαλαζοπράσινη λιμνοθάλασσα, είναι ένα από τα παράδοξα της φύσης.
Πώς κατάφερε δηλαδή αυτή η κοραλλιογενής συστάδα στο μέσο του Ειρηνικού να υπομείνει 23 πυρηνικές δοκιμές στις δεκαετίες του 1940 και του 1950 και να αποκτήσει ξανά, μισό αιώνα αργότερα, όλη την τροπική ομορφιά του κόσμου;
Κάτω από την τροπική βλάστηση κρύβεται όμως μια ιστορία πόνου και συμφοράς. Όλα ξεκίνησαν τον Δεκέμβριο του 1945, όταν ο πρόεδρος Χάρι Τρούμαν διέταξε στρατό και ναυτικό να ξεκινήσουν τα πειράματα ώστε να «προσδιοριστεί ο αντίκτυπος της ατομικής βόμβας στα αμερικανικά πολεμικά πλοία», όπως έγραφε η ντιρεκτίβα.
Η ατόλη έμοιαζε ιδανική. Ήταν μακριά από όλα, δεν είχε καμιά σχέση με τις θαλάσσιες και τις εναέριες οδούς και κανείς δεν θα ενοχλούνταν απ’ όσα θα λάμβαναν χώρα εκεί. Εκτός ίσως από τους 167 ντόπιους.
Τους οποίους πήγε να συναντήσει ο κυβερνήτης των Νήσων Μάρσαλ, αρχιπλοίαρχος Ben Wyatt, λέγοντάς τους ότι πρέπει να εγκαταλείψουν τις εστίες τους προσωρινά, ώστε να πετάξουν πυρηνικά οι Αμερικανοί «για το καλό της ανθρωπότητας, ώστε να τελειώσουν όλοι οι παγκόσμιοι πόλεμοι», όπως είπε χαρακτηριστικά.
Την ώρα που οι ντόπιοι μάζευαν τα υπάρχοντά τους, οι ετοιμασίες για την «Επιχείρηση Σταυροδρόμι» πήραν φωτιά: 242 πλοία, 156 αεροπλάνα, 25.000 όργανα μέτρησης ραδιενέργειας και πάνω από 42.000 Αμερικανοί θα έπαιρναν μέρος στις δοκιμές…
Τον Μάρτιο του 1946 οι κάτοικοι του Μπικίνι στάλθηκαν καμιά 200 χιλιόμετρα ανατολικά, σε ένα ακατοίκητο νησί της περιοχής (Rongerik Atoll). Τους άφησαν φαγητό για μερικές βδομάδες. Αυτή η ατόλη δεν ήταν όμως σαν το εύφορο Μπικίνι και οι κάτοικοι άρχισαν να λιμοκτονούν.
Δύο χρόνια αργότερα, τον Μάρτιο του 1948, τους μετέφεραν σε άλλο νησί (Kwajalein Atoll) και έξι μήνες μετά σε ένα τρίτο, το Κίλι, όπου πείνασαν ξανά. Οι Αμερικανοί ήταν τώρα απασχολημένοι με τον Ψυχρό Πόλεμο για να ασχοληθούν με τους 184 νοματαίους από το Μπικίνι.
Μεταξύ 1946-1958, έλαβαν χώρα 23 δοκιμές πυρηνικής βόμβας. Τα συνολικά ραδιενεργά τεστ έφτασαν στον αριθμό των 67. Κάποια από αυτά είχαν συνέπειες στη γεωφυσική και το περιβάλλον πάνω από 7.000 φορές περισσότερο από τον αντίκτυπο της ατομικής στη Χιροσίμα.
Παρά τις χρόνιες διαμαρτυρίες τους, τους ντόπιους θα τους ξανακούσουμε το 1967, όταν οι ΗΠΑ έκριναν την επιστροφή τους ασφαλή. Τον Ιούνιο του 1968 ο πρόεδρος Λίντον Τζόνσον υποσχέθηκε στους 540 πια κατοίκους του Μπικίνι ότι μπορούσαν να επιστρέψουν στα σπίτια τους.
Και πράγματι 150 από αυτούς επέστρεψαν στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Και καλύτερα να μην το είχαν κάνει. Τον Σεπτέμβριο του 1977 αμερικανική ερευνητική αποστολή αποβιβάστηκε στο νησί για να εκτιμήσει την κατάσταση της υγείας των ντόπιων. Και αποτροπιάστηκαν από τα ευρήματα.
Στα σώματά τους είχαν υψηλές συγκεντρώσεις καισίου 137, το σχάσιμο ισότοπο που αφήνουν πίσω τους τα πυρηνικά όπλα. «Απίστευτα» χαρακτήρισε η έκθεση του Υπουργείου Εσωτερικών των ΗΠΑ τα επίπεδα του ραδιενεργού ισοτόπου στον οργανισμό των ντόπιων.
Το Μπικίνι θα εκκενωνόταν και δεύτερη φορά, το 1978. Οι διασκορπισμένοι στα Μάρσαλ κάτοικοι ζητούν έκτοτε από την αμερικανική κυβέρνηση να καθαρίσει το νησί τους για να επιστρέψουν.
Τα 200 εκατ. δολάρια που έχουν συγκεντρώσει από δωρεές αλλά και τις αποζημιώσεις του αμερικανικού Δημοσίου (125 εκατ.) δεν φτάνουν όμως για τον πλήρη ραδιενεργό καθαρισμό της λιμνοθάλασσας…
Ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 το αμερικανικό κράτος έχει χαρακτηρίσει το Μπικίνι «ασφαλές». Δεν διατρέχεις κίνδυνο αν αποφασίσεις να ζήσεις στο τροπικό νησί, έλεγαν, φτάνει να μη φας… καρύδες. Τα ψάρια, μας λέει η Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας των ΗΠΑ, είναι ασφαλή για κατανάλωση. Ασφαλή εδώ και πολύ καιρό. Μόνο τα φυτικά προϊόντα παρουσιάζουν πρόβλημα.
Και αυτός είναι ο βασικότερος λόγος που δεν επιστρέφουν οι κάτοικοι. Φοβούνται ότι τα παιδιά τους δεν θα κατανοήσουν ή θα σεβαστούν τις απαγορεύσεις. Πώς να πεις εξάλλου σε ένα παιδί να μη γευτεί ένα λαχταριστό και γινωμένο φρούτο από το δέντρο; Ή να μην πιει τον χυμό μιας πεντανόστιμης καρύδας;
Όταν η Αμερική έδωσε το ΟΚ εκεί στις αρχές των 90s, το Μπικίνι ήταν ξαφνικά ένας παρθένος τόπος, ολότελα ανοιχτός στην τουριστική εκμετάλλευση. Ερασιτέχνες δύτες και λάτρεις των καταδύσεων έδειχναν εξάλλου για δεκαετίες ενδιαφέρον να δουν από κοντά όλα αυτά τα ναυάγια που άφησαν οι πυρηνικές δοκιμές. Τώρα είχαν και ένα ανέγγιχτο θαλάσσιο οικοσύστημα να θαυμάσουν.
Κι έτσι τον Ιούνιο του 1996 η κυβέρνηση της Δημοκρατίας των Νήσων Μάρσαλ έδωσε το πράσινο φως να ξεκινήσει η εμπορική καταδυτική εκμετάλλευση του Μπικίνι. Την επόμενη χρονιά οι ΗΠΑ ανακήρυξαν ξανά την περιοχή «ασφαλή». Φτάνει να μη φας φρούτα, πάντα.
Η τουριστική επιχείρηση απέδωσε ωστόσο πλουσιοπάροχα, συγκεντρώνοντας πάνω από 500.000 δολάρια την πρώτη σεζόν. Χρήματα που πήγαν -και πηγαίνουν ακόμα- στο καταπίστευμα για την επιστροφή των νησιωτών.
Για να υποστηριχτεί περαιτέρω ο καταδυτικός τουρισμός, το Μπικίνι απέκτησε και… resort. Μια σειρά από κλιματιζόμενα δωμάτια με μπάνιο δηλαδή για να διαμένουν οι τουρίστες. Το φαγητό που προσφερόταν ωστόσο ήταν πάντα εισαγόμενο. Ακόμα και το φρέσκο ψάρι δεν προερχόταν από την άφθονη ζωή της λιμνοθάλασσας.
Το χερσαίο πρόγραμμα εκμετάλλευσης σταμάτησε όμως το 2008 και οργανωμένες καταδυτικές εξερευνήσεις παρέχονται πια μόνο σε πελάτες που φτάνουν με δικά τους σκάφη ως εδώ. Για να πάρεις άδεια από τις αρχές, πρέπει να δείξεις πως είσαι πλήρως αυτάρκης για όσες μέρες παραμείνεις στη λιμνοθάλασσα.
Πρέπει επίσης να πληρώσεις τον δύτη-ξεναγό, αλλά και δύο αξιωματούχους των Μάρσαλ, που θα βεβαιώσουν πως δεν πήρες μαζί σου τίποτα από τα ναυάγια και την πλούσια ιστορία της περιοχής.
Μια νέα εταιρία δραστηριοποιείται εμπορικά τα τελευταία χρόνια, προσφέροντας πέρα από καταδύσεις, μαθήματα πυρηνικής ιστορίας, ξεναγήσεις στο νησί και βόλτες στη λιμνοθάλασσα με δικά της μέσα. Δεν εξυπηρετεί παρά ως 11 πελάτες τη βδομάδα, δεν μπορεί λοιπόν κανείς να μιλήσει για μαζικό τουρισμό.
Λιγότεροι από 300 άνθρωποι φτάνουν εξάλλου ως εδώ κάθε χρόνο και η πλειονότητα είναι έμπειροι δύτες. Η προσέγγιση εξάλλου του Μπικίνι είναι από μόνη της άθλος. Για τους περισσότερους ανθρώπους της Γης, χρειάζεται να περάσεις από πολλά νησιά για να φτάσεις στην ατόλη. Κι ένα ταξίδι 27 ωρών με καράβι τελικά.
Ανεξάρτητη μελέτη του 2016 βρήκε επίσης πως τα επίπεδα ακτινοβολίας γάμμα ήταν πολύ πάνω από το ανώτατο επιτρεπτό όριο για τον άνθρωπο. Για «σχεδόν μη αναστρέψιμη οικολογική καταστροφή» έκανε τότε λόγο ο ΟΗΕ, ξεθεμελιώνοντας ουσιαστικά τις βάσεις για τουριστική ανάπτυξη της περιοχής.
Καθώς η λιμνοθάλασσα παρέμεινε όμως ανέγγιχτη για τόσες δεκαετίες, περιέχει ασυνήθιστα υψηλούς αριθμούς θαλάσσιας ζωής. Τα νέα αφεντικά της ατόλης είναι οι καρχαρίες. Και με ορατότητα στα κρυστάλλινα αυτά νερά που φτάνει τα 30 μέτρα βάθος, το μόνο που βλέπεις είναι καρχαρίες.
Όσο οι κάτοικοι δεν επιστρέφουν στα προγονικά εδάφη τους, θεματοφύλακες του Μπικίνι παραμένουν οι καρχαρίες…
