Αν δουλεύει κάποιος με πλήρες ωράριο, συνήθως αυτό σημαίνει πάνω-κάτω 8ωρο 5νθήμερο. Δηλαδή οκτώ ώρες την ημέρα επί πέντε ημέρες. Προφανώς στην Ελλάδα έχουμε πολλά να πούμε για την καταστρατήγηση αυτής της εργασιακής συνθήκης, άλλοτε στα φανερά κι άλλοτε όχι. Άλλοτε συμφωνημένα (σπάνια) κι άλλοτε δια της επιβολής. Πιθανότατα έχουμε να επιδείξουμε πλούτο απίθανων ιδεών για το πώς κάποιος θα εμφανίζεται να δουλεύει part time αλλά στην πραγματικότητα θα δουλεύει κανονικό 8ωρο και βάλε, κι ένα σωρό άλλα καταπληκτικά πράγματα που συμβαίνουν στην ελληνική αγορά εργασίας και προκαλούν κλαυσίγελο.
Εδώ θα επιχειρήσουμε να δούμε πώς εφαρμόστηκαν και τι αποτέλεσμα είχαν τα συντονισμένα «πειράματα» μείωσης του εργασιακού 5νθήμερου, τις περιπτώσεις δηλαδή που κάποιες επιχειρήσεις ή χώρες αποφάσισαν να αμφισβητήσουν το παγιωμένο μοντέλο του 8ωρου και του 5νθημέρου και μέχρι ποιο σημείο αυτό παρέμενε επωφελές για όλες τις πλευρές. Ας μην ξεχνάμε πως ο στόχος είναι πάντα ένα υγιές «ισοζύγιο» μεταξύ δουλειάς και ζωής. Όσο κι αν ο στόχος αυτός τείνει να ξεχαστεί.
Φυσικά υπάρχουν και πολλές εξαιρέσεις αυτής της σύμβασης, άνθρωποι που επιλέγουν να δουλεύουν πολλές περισσότερες ώρες. Ο Έλον Μασκ -αν και δεν είναι ένα τυπικό παράδειγμα- είχε πει στους New York Times πως δουλεύει έως και 120 ώρες την εβδομάδα. Πολλές έρευνες ωστόσο έχουν επισημάνει πως οι πολλές ώρες δουλειάς μας κάνουν πιο δυστυχισμένους αλλά και λιγότερο παραγωγικούς.
Οπότε, σε μία προσπάθεια να βελτιωθεί αυτό το ισοζύγιο δουλειάς και ζωής, εταιρείες και κυβερνήσεις σε διάφορες χώρες του κόσμου πειραματίζονται περικόπτοντας τις ώρες εργασίας. Γιατί μπορεί πολλές επιχειρήσεις να μην ενδιαφέρονται για το ευ ζην των υπαλλήλων τους, όλες όμως ενδιαφέρονται για την παραγωγικότητά του.
Τέτοιες κινήσεις προσελκύουν μεγάλο ενδιαφέρον, όπως το πρόσφατο εγχείρημα της Νέας Ζηλανδίας να μειώσει την εργάσιμη εβδομάδα από πέντε ημέρες σε τέσσερις, θέμα που απασχόλησε τον Τύπο διεθνώς.
Το ερώτημα που θέτει το BBC είναι γιατί τέσσερις; Θα μπορούσαν άραγε να γίνουν τρεις; Ή δύο, ή ακόμα και μισή μέρα την εβδομάδα; Υπάρχει ένα κρίσιμο σημείο που οι λιγότερες ώρες εργασίας παύουν να είναι επωφελείς και για τις δύο πλευρές;
Η εταιρεία Perpetual Guardian, με έδρα τη Νέα Ζηλανδία, αποφάσισε να αφαιρέσει μία ολόκληρη μέρα από την εργάσιμη εβδομάδα. Για δύο εβδομάδες, η εταιρεία ζήτησε από τους 240 υπαλλήλους της να δουλέψουν 8ωρο επί 4 ημέρες την εβδομάδα, αντί για πέντε, ενώ ο μισθός τους παρέμενε ίδιος. Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο και το Πολυτεχνείο του Όκλαντ μελέτησαν στη συνέχεια τους εργαζόμενους. Σύμφωνα με την έρευνά τους, το 24% δήλωσε πως η ισορροπία ζωής – δουλειάς είχε βελτιωθεί. Το 7% επισήμανε πως είχε περιοριστεί το στρες. Την ίδια ώρα, η διοίκηση της εταιρείας ανέφερε πως δεν είχε υπάρξει καμία μείωση στην παραγωγικότητα.
Η εξυπηρέτηση πελατών, μάλιστα, βελτιώθηκε, σύμφωνα με τον Jarrod Haar, καθηγητή Ανθρωπίνων Πόρων και Μάνατζμεντ στο Πολυτεχνείο του Όκλαντ, ο οποίος συνέβαλε στην εποπτεία της έρευνας. «Όταν ξεκίνησε η απόπειρα αυτή, η διεύθυνση είπε πως αν δεν διατηρηθεί η παραγωγικότητα στο 100% ή κάπου εκεί, με το τετραήμερο, θα επέστρεφαν στο πενθήμερο. Οπότε το προσωπικό είχε το κίνητρο» εξηγεί.
Τέτοια πειράματα δεν γίνονται μόνο στον Νότιο Ειρηνικό. Το 2016, η δημοτική αρχή της πόλης του Ρέικιαβικ, στην Ισλανδία, γνωστοποίησε τα αποτελέσματα μελέτης διάρκειας ενός χρόνου της περικοπής μισής εργάσιμης ημέρας, κάθε εβδομάδα, για τους εργαζόμενους πλήρους απασχόλησης. Το κόστος και η παραγωγικότητα παρέμειναν αμετάβλητα, σύμφωνα με τα συμπεράσματα της έρευνας, παρότι οι εργαζόμενοι έμεναν λιγότερο στο γραφείο.
Κάτι παρόμοιο επιχείρησε και η Σουηδία, με αντίστοιχα πειράματα σε διάφορες κατηγορίες εργαζομένων, από start-up επιχειρήσεις μέχρι γηροκομεία- κυρίως στο Svartedalen, μονάδα φροντίδας ηλικιωμένων όπου λανσαρίστηκε η εβδομάδα εργασίας 32 ωρών.
Στην Ιαπωνία υπάρχει και λέξη για τον «θάνατο από υπερβολική εργασία». Είναι το τραγικό φαινόμενο karoshi, το οποίο «μετρά» σχεδόν τα ίδια θύματα με τα τροχαία. Εκεί η κυβέρνηση εισήγαγε ένα μέτρο που ονόμασε «Λαμπρές Δευτέρες», στο πλαίσιο του οποίου οι επιχειρήσεις μπορούν να επιτρέπουν στους εργαζόμενούς τους να πηγαίνουν στη δουλειά πιο αργά μία Δευτέρα τον μήνα.
Η βελτίωση του «ισοζυγίου» δουλειάς και ζωής δεν είναι επωφελής μόνο για τους εργαζόμενους, αλλά εξοικονομεί χρήματα και για τις επιχειρήσεις. Οι ευχαριστημένοι υπάλληλοι είναι λιγότερο πιθανό να παραιτηθούν, όπως εξηγεί ο Jan Emmanuel De Neve, καθηγητής Οικονομικών και Στρατηγικής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Στην έρευνά του, διαπίστωσε πως η ισορροπία δουλειάς και ζωής είναι στην κορυφή των προτεραιοτήτων με στόχο την ικανοποίηση στη ζωή, ακόμα πιο ψηλά και από το εάν οι άνθρωποι βρίσκουν τη δουλειά τους ενδιαφέρουσα ή όχι. «Θέλεις οι υπάλληλοι να μείνουν, γιατί η αλλαγή τους έχει μεγάλο κόστος» τονίζει. Επισημαίνει δε πως ήδη από το 1930, ο Τζον Μέιναρντ Κέινς είχε προβλέψει πως όλοι τελικά θα δουλεύαμε μόνο 15 ώρες την εβδομάδα, λόγω της εξέλιξης της τεχνολογίας και της αύξησης της παραγωγικότητας.
Συνειρμικά διατυπώνεται το ερώτημα πόσο θα μπορούσαμε πραγματικά να περιορίσουμε την εργάσιμη εβδομάδα; Πέντε ώρες την εβδομάδα, θα ήταν εφικτό; Ο συγγραφέας Tim Ferrissέγινε διάσημος πριν από περίπου δέκα χρόνια με το βιβλίο του «The 4-Hour Workweek», που αναδείκνυε αυτήν ακριβώς την ιδέα. Η θεωρία του λέει πως μπορείς να αποφύγεις το να ζεις δουλεύοντας διαρκώς με απλές κινήσεις, όπως το να κάνεις την προβλεπόμενη δουλειά σου ελέγχοντας δύο φορές την ημέρα τα email σου, χρησιμοποιώντας online χρονόμετρα για να αυξήσεις την παραγωγικότητά σου ή προωθώντας email σε εικονικούς βοηθούς. Είναι μάλλον δύσκολο μία εταιρεία να μπορούσε να λειτουργήσει αποτελεσματικά με το εργατικό δυναμικό της να εμφανίζεται στη δουλειά μόνο λίγες ώρες την εβδομάδα. Το βιβλίο του Ferriss απευθύνεται περισσότερο σε μεμονωμένα άτομα που επιδιώκουν να μεγιστοποιήσουν την αποτελεσματικότητά τους.
Ωστόσο η περικοπή των ωρών εργασίας μπορεί πράγματι να κάνει τους εργαζόμενους πιο παραγωγικούς. Για παράδειγμα, στην περίπτωση της Perpetual Guardian, η εργάσιμη εβδομάδα τεσσάρων ημερών άλλαξε τον τρόπο που εργαζόταν η ομάδα, με σκοπό να γίνονται περισσότερα πράγματα σε λιγότερο χρόνο. Οι υπάλληλοι έφταναν στην ώρα τους και δεν έφευγαν νωρίτερα, για παράδειγμα, ή απέφευγαν τα μεγάλα διαλείμματα (ας θυμηθούμε εδώ πως περνάμε περίπου δύο ώρες την ημέρα, κατά μέσο όρο, στα social media).
Κι αν λειτουργεί η εβδομάδα των τεσσάρων εργάσιμων ημερών, θα μπορούσαμε να την περιορίσουμε κι άλλο; Σε τρεις ή δύο ημέρες;
Δεν είναι τόσο εύκολο, λένε οι ειδικοί. Υπάρχει ένα «χρυσό» σημείο, όπου το κόστος αρχίζει να γίνεται μεγαλύτερο από τα οφέλη, ακόμα και στην 4ήμερη εργάσιμη εβδομάδα.
Σε ό,τι αφορά τα εγχειρήματα σε Σουηδία και Νέα Ζηλανδία, έκαναν τον γύρο του κόσμου, όταν άρχισαν να εφαρμόζονται, αλλά δεν μάθαμε και πολλά για τη συνέχειά τους. Για παράδειγμα, η εταιρεία Treehouse, με έδρα το Όρεγκον, δοκίμασε την εβδομάδα των τεσσάρων ημερών και στη συνέχεια επέστρεψε στην εργάσιμη εβδομάδα των 40 ωρών. Όπως πολλές άλλες εταιρείες, βρέθηκε αντιμέτωπη με περικοπές και απολύσεις- και ήταν λίγο παράδοξο υπάλληλοι να απολύονται ενώ οι υπόλοιποι συνέχιζαν να δουλεύουν τετραήμερο.
Η διευθύντρια μάρκετινγκ της Treehouse Megan Dorcey εξήγησε στο BBC πως η «κλασική» εργάσιμη εβδομάδα, με το 5νθήμερο και το 8ωρο, ήταν καλύτερη για τη συνεργασία όλων των εργαζομένων, που «μοιράζονταν» σε πολλές περιοχές των ΗΠΑ με διαφορά ώρας. Αλλά και οι πελάτες ήθελαν να μπορούν να εξυπηρετηθούν στις γνωστές και καθιερωμένες εργάσιμες μέρες και ώρες.
Δεν είχε μεγάλη διάρκεια ούτε το πείραμα στο Svartedalen. Αφενός γιατί είχε σχεδιαστεί ως προσωρινό αφετέρου γιατί και τα αποτελέσματά του έδειξαν πως δεν μπορούσε να έχει μόνιμο χαρακτήρα. Ο εκπρόσωπος Τύπου του Γκέτεμποργκ Henrik Dahlberg εξηγεί πως έχει πλέον επιστρέψει στην εργάσιμη εβδομάδα των 40 ωρών.
Κι αυτό γιατί για να μπορούν όλοι οι εργαζόμενοι να δουλεύουν έξι ώρες την ημέρα, το γηροκομείο χρειάστηκε να προσλάβει επιπλέον προσωπικό- κάτι που κόστιζε πολύ. Έτσι το εγχείρημα, όπως και άλλα, προσέκρουσε στον προϋπολογισμό της τοπικής κυβέρνησης, μεγαλώνοντας το έλλειμμα στον τομέα της κοινωνικής πρόνοιας. «Με αυτό το δεδομένο, δεν είναι πολύ ρεαλιστικό να προτείνει κανείς δραστικές περικοπές στις εργάσιμες ώρες» λέει ο Dahlberg. Σύμφωνα με τον ίδιο, υπάρχουν πιέσεις για να εφαρμοστούν περισσότερες τέτοιες δοκιμές, κάτι που δύσκολα θα υλοποιηθεί όμως, λόγω της έλλειψης εκπαιδευμένου προσωπικού αλλά και των οικονομικών συνθηκών. Σε άλλες συνθήκες ωστόσο, τέτοιες αλλαγές εφαρμόστηκαν και μακροημερεύουν. Όπως σε παρακείμενη μονάδα της Toyota, που άλλαξε το εργασιακό μοντέλο σε 6ωρη εργασία, πριν από 13 χρόνια, και εξακολουθεί να το εφαρμόζει, αλλά και ένα τμήμα πανεπιστημιακής κλινικής, που έκανε το ίδιο.
Πολύ σημαντικός παράγοντας είναι προφανώς το κόστος, υπάρχουν όμως κι άλλες πτυχές.
Κατά τον Haar, τα οφέλη θα ελαχιστοποιούνταν να η εργάσιμη εβδομάδα έπεφτε κάτω και από τις τέσσερις ημέρες. Παρότι κάποιοι εργαζόμενοι μπορεί να είχαν μεγαλύτερη ικανοποίηση από τη δουλειά τους σε τριήμερη απασχόληση, το πλήγμα στην παραγωγικότητα δεν θα άξιζε τον κόπο. «Το ένστικτό μου μου λέει πως η μείωση των εργάσιμων ωρών και η διατήρηση της αποτελεσματικότητας τελειώνει στην τετραήμερη εργασία» λέει.
Με αυτό συμφωνεί και ο De Neve. Η περικοπή επιπλέον ωρών ή ημερών εργασίας θα έχειν ολοένα και λιγότερη επίδραση, υποστηρίζει. Η μετάβαση από το πενθήμερο στο τετραήμερο έχει ήδη οδηγήσει σε εκείνο το «χρυσό» σημείο, που προαναφέρθηκε.
Όσο για την Perpetual Guardian, εκπρόσωπος της εταιρείας λέει πως είναι έτοιμη να λάβει την απόφαση εάν θα μονιμοποιήσει ή όχι την εργάσιμη εβδομάδα των 4 ημερών. Η διοίκηση της εταιρείας εξακολουθεί να εξετάζει τα ευρήματα της εφαρμογής αυτού του μοντέλου και να διαβουλεύεται.
