Όταν ένας νεαρός υπαξιωματικός επέδωσε τον Ιούλιο του 1943 στον κυβερνήτη του Τενεσί το προεδρικό διάταγμα που δέσμευε μια πεδιάδα 60.000 στρεμμάτων στην αποκλειστική δικαιοδοσία του στρατού, ο Πρέντις Κούπερ το πρώτο πράγμα που έκανε ήταν να σκίσει το χαρτί!
Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση έπρεπε να στείλει πιο υψηλόβαθμο και καταφερτζή αξιωματούχο για να μαλακώσει ο κυβερνήτης και να πει επιτέλους το «ναι». Λίγους μήνες αργότερα μάλιστα, τον Νοέμβριο του 1943, ο Κούπερ πήγε να επιθεωρήσει την πόλη που στηνόταν με καταιγιστικούς ρυθμούς, αν και το μόνο που φάνηκε να του κάνει εντύπωση ήταν το ποντς που του σέρβιραν με γερές δόσεις μπέρμπον.
Οι ομοσπονδιακοί κατάλαβαν τότε ότι τα είχαν καταφέρει, μιας και αυτό ακριβώς ήθελαν από την πολιτεία που έφτιαξαν στο πουθενά και από το πουθενά: να περνά απαρατήρητη και να μην έχει τίποτα το αξιοσημείωτο πάνω της!
Ακόμα και οι θεόρατες εγκαταστάσεις που δέσποζαν στον ορίζοντα έπρεπε κι αυτές να μην τραβούν την προσοχή, μιας και κάτι εντελώς ευαίσθητο και υψίστης σημασίας συντελούνταν στο εσωτερικό τους.
Βλέπετε το επαρχιακό Oak Ridge θα γινόταν το λίκνο της ατομικής βόμβας, το απόλυτο σπίτι του Σχεδίου Μανχάταν που θα έδινε τη χαριστική βολή στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο! Κι έτσι έπρεπε να προστατευτεί και να μασκαρευτεί φυσικά καθώς οι ξένοι κατάσκοποι και οι διπλοί πράκτορες καραδοκούσαν σε κάθε κυβερνητικό βήμα.
Γι’ αυτό και οι οικίες και τα στρατιωτικά παραπήγματα όφειλαν να ήταν απλά και ταπεινά, όπως ήταν και οι φούρνοι, καίγοντας κάρβουνο αντί για τα πιο σύγχρονα πετρέλαιο και ηλεκτρισμό. Όλα ήταν βέβαια πολύ καλύτερα σχεδιασμένα και εξοπλισμένα από τις αντίστοιχες εγκαταστάσεις του Λος Άλαμος, κάνοντας πολλούς επιτελείς να διαμαρτύρονται για την περιττή πολυτέλεια μιας πόλης που ήθελε να περνά απαρατήρητη.
Η ιατρική περίθαλψη παρεχόταν αποκλειστικά από στρατιωτικούς γιατρούς στις εκεί κλινικές, καθώς τα σούρτα-φέρτα στην πόλη ήταν όσο να πεις περιορισμένα. Η όλη διαδικασία για να μπαινοβγείς ήταν εξάλλου τόσο κοπιώδης και χρονοβόρα που κατέστρεφε μεμιάς την όρεξη για βόλτα στους περισσότερους. Κάθε πολίτης όμως, πληρώνοντας 2,5 δολάρια τον μήνα, είχε πλήρη ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, με γιατρούς που δεν είχαν τίποτα να ζηλέψουν από τους συναδέλφους τους στον εξωτερικό κόσμο.
Σύντομα στήθηκε και μια πινακίδα που έδειχνε και στον πιο αφελή ότι ό,τι συμβαίνει στο Oak Ridge, μένει στο Oak Ridge. Κανείς δεν είχε πια αμφιβολία για το πού είχε μπλέξει…
Επιλεγμένο ειδικά για το απομονωμένο της φύσης του, το Oak Ridge χτίστηκε σχεδόν από το μηδέν και σε χρόνο-αστραπή, καθώς έπρεπε να στεγάσει άμεσα, άμεσα όμως, τους υπαλλήλους του Σχεδίου Μανχάταν. Κάπου 3.000 νοματαίους δηλαδή, οι οποίοι μέσα σε 3 χρόνια θα εκτοξεύονταν στους 75.000!
Εξαιρετικά λίγοι ήταν βέβαια αυτοί που ήξεραν τι ήταν στην πραγματικότητα το Oak Ridge και τι φτιαχνόταν στα θεόρατα εργοστάσιά του. Και ακόμα λιγότεροι πού στο καλό είχαν μπλέξει! Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ήταν εξάλλου γυναίκες, κι έτσι οι εξωτερικοί παρατηρητές θα νόμιζαν πως επρόκειτο για κάποια μονάδα παραγωγής δευτερεύοντος πολεμικού εξοπλισμού.
Και εξωτερικά ήταν άλλωστε θελκτικό και ευχάριστο στο μάτι, σαν κάθε άλλη πολίχνη του αμερικανικού Νότου, που είχαν όσο να πεις τις παραξενιές τους. Το Oak Ridge ήταν γεμάτο από δραστηριότητες αναψυχής, όπως πισίνες και βιβλιοθήκες, την ίδια ώρα που πλάι στα 13 μανάβικα υπήρχε μια ορχήστρα και άφθονες πίστες για χορό.
Το ειρηνικό του τοπίου διακοπτόταν ωστόσο από δυσανάλογα πολλά στρατιωτικά φυλάκια, εξονυχιστικούς ελέγχους και βίζες εισόδου-εξόδου, την ίδια ώρα που ήταν εξόχως ενοχλητικός στο μάτι αυτός ο πελώριος φράχτης που περικύκλωνε την πόλη. Όλοι οι κάτοικοι ήταν άλλωστε σε καθεστώς καραντίνας και κανείς δεν γνώριζε τι κάνει ο διπλανός του, αφήνοντας τα επαγγελματικά καθήκοντα και την ίδια την καθημερινότητα πραγματικό μυστήριο.
Ποιος θα ήθελε να φύγει όμως από τον μικρό αυτό επίγειο παράδεισο και ποιος θα τολμούσε να αμφισβητήσει την ομοσπονδιακή κυβέρνηση που του χάρισε τέτοιες πολυτέλειες καταμεσής του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου; Και θα ήταν μάλιστα μόνο μετά το χτύπημα της Ιαπωνίας με τις δύο ατομικές βόμβες που θα πληροφορούνταν οι ανυποψίαστοι πολίτες του Oak Ridge σε τι είχαν συμμετάσχει…
Ξεκινώντας από το 1942, η κεντρική κυβέρνηση των ΗΠΑ άρχισε να δεσμεύει με πάσα μυστικότητα περισσότερα από 60.000 στρέμματα σε μια απομονωμένη κοιλάδα του ανατολικού Τενεσί, ώστε να φιλοξενηθούν οι δομές του Σχεδίου Μανχάταν, του πιο φιλόδοξου πολεμικού ονείρου Συμμάχων και Άξονα.
Η κυβέρνηση χρειαζόταν άφθονη γη για να στηθούν τα εργοστάσια επεξεργασίας πυρηνικών υλικών και κάθε μυστικότητα φυσικά για να μην τραβήξει την προσοχή των ξένων κατασκόπων. Το αποτέλεσμα ήταν η μυστική πόλη του Oak Ridge, μια ερμητική πολιτεία που στέγαζε τους υπαλλήλους και τις φαμίλιες τους και μερικές χιλιάδες στρατιώτες να τους φυλούν. Ή, σωστότερα, να φυλούν την πόλη από αυτούς και την όποια αδιακρισία τους!
Οι υπάλληλοι είχαν υπογράψει εξάλλου ρήτρες εχεμύθειας και δεν γνώριζαν τον συνολικό σκοπό του Oak Ridge, παρά ο καθείς τα εκάστοτε καθήκοντά του. Με αυτά και με εκείνα, η πολίχνη έφτασε να μετρά 75.000 ανθρώπους, υπάλληλοι στις πυρηνικές φάμπρικες οι περισσότεροι και στις συνοδευτικές υπηρεσίες. Αν και παραήταν πολλοί αυτοί που ασχολούνταν με την καθημερινή υπόμνηση στους κατοίκους ότι έπρεπε πάση θυσία να κρατούν στόματα, μάτια και αυτιά ερμητικά κλειστά! Ειδικά σε όσους εργάζονταν στο ουράνιο. Και υπήρχαν φυσικά και αυτές οι εφτά πύλες εισόδου στην πόλη, τα μόνα ρήγματα στο πελώριο τείχος, που έκαναν σωστό μαρτύριο τα πηγαινέλα στο Oak Ridge.
Η «Ατομική Πόλη», όπως θα έμενε αργότερα γνωστή στην Ιστορία, ήταν στα χρόνια της ακμής της η «Μυστική Πόλη» ή η «Πόλη πίσω από τον Φράχτη». Παρά την εξαναγκασμένη εχεμύθεια των κατοίκων όμως και τις τόσες δομές ελέγχου ώστε να κρατούνται τα στόματα κλειστά, υπήρχαν και πράγματα που δεν μπορούσαν να κρυφτούν από τη δημόσια θέα.
Όπως αυτό το «εργοστάσιο» που έβλεπαν οι αγρότες γύρω από το Oak Ridge και κάλυπτε 44 ολόκληρα στρέμματα. Και σε περίπτωση που διερωτάστε, ήταν το μεγαλύτερο κτίριο του κόσμου στις αρχές της δεκαετίας του 1940, μόνο που οι ΗΠΑ δεν μπορούσαν να κοκορευτούν για το κατασκευαστικό κατόρθωμά τους, μιας και ήταν απολύτως μυστικό! Αυτή ήταν η βασική δομή επεξεργασίας του ουρανίου Κ-25, ο ακρογωνιαίος λίθος του Σχεδίου Μανχάταν. Το οποίο μπορεί να είχε άλλη έδρα, επιστημονική κυρίως, εδώ χτυπούσε όμως η πραγματική καρδιά του.
Μια μυστική πόλη δεν ήταν όμως εύκολο να κρατηθεί μυστική και εδώ έπρεπε να σκεφτούν δαιμόνια όσοι την είχαν χαράξει. Τμήμα της πόλης, ας πούμε, ήταν ανοιχτό στον υπόλοιπο κόσμο, μόνο που όλοι οι επισκέπτες, που έρχονταν κυρίως για αυτή την τεράστια πισίνα και τα κέντρα διασκέδασης, υποβάλλονταν σε τόσο εξονυχιστικούς ελέγχους που το σκέφτονταν δεύτερη και τρίτη φορά να πεταχτούν ως το Oak Ridge.
Το μεγαλύτερο μέρος της πόλης παρέμενε πάντως κλειστό τόσο στους γείτονες όσο και τους ίδιους τους κατοίκους και μόνο όσοι είχαν καλό λόγο μπορούσαν να μπουν. Όποιος έκανε μάλιστα πολλές ερωτήσεις ή πιανόταν να χώνει τη μύτη του εκεί που δεν έπρεπε, έμενε αμέσως άνεργος και άστεγος.
Η αθρόα εισροή χιλιάδων υπαλλήλων μέσα σε τρία μόλις χρόνια μετέτρεψε το Oak Ridge σε πραγματικό εργοτάξιο. Η πόλη στέγαζε πια 10 σχολεία, 7 κινηματοθέατρα, 17 εστιατόρια και καφετέριες, 13 μανάβικα και μικρά σουπερμάρκετ, 17 εκκλησίες, μια πλήρη συμφωνική ορχήστρα και τόσα προκατασκευασμένα σπίτια που να χωρούν τις 75.000 ψυχές.
Το Oak Ridge δεν ήταν όμως εντελώς άδειο όταν το δέσμευσε για τους πολεμικούς σκοπούς της η κυβέρνηση. Τουναντίον! Ήταν μια πολύβουη, αν και αρκούντως αραιοκατοικημένη, αγροτική κοινότητα που είδε ξαφνικά κολλημένα στις πόρτες των σπιτιών της χαρτιά επείγουσας έξωσης! Από δύο ως έξι βδομάδες είχαν οι παραδοσιακοί κάτοικοί του καιρό να εγκαταλείψουν τα σπίτια και το βιος τους, και μια υπόσχεση φυσικά για την άμεση αποζημίωσή τους. Όπως ήταν φυσικό, η όλη εκκένωση του παλιού Oak Ridge ήταν μια βίαιη διαδικασία, καθώς ο χρόνος πίεζε και ώρα για τα καμώματα των πολιτών δεν υπήρχε.
Την ίδια στιγμή, η κομητεία που στέγαζε το Oak Ridge έχασε κάπου 400.000 δολάρια τον χρόνο από τη φορολογία στους αγρότες, μιας και το 1/7 της γης της ήταν πια σε ομοσπονδιακά χέρια. Περιττό να αναφερθεί ότι ο βεβιασμένος τρόπος με τον οποίο περιήλθε το Oak Ridge στην κατοχή της κυβέρνησης προκάλεσε τριγμούς μεταξύ των νέων κατοίκων της πόλης και των γειτόνων τους καθ’ όλη τη διάρκεια του Σχεδίου Μανχάταν. Το μόνο πράγμα που επέτρεψε η κυβέρνηση στους παλιούς κατοίκους του Oak Ridge ήταν η δυνατότητα να ενταφιάζονται στο ιστορικό κοιμητήριό του, κι αυτό όμως με την προϋπόθεση να είναι το φέρετρο ανοιχτό και να «ξεσκονίζεται» ο νεκρός από τους φύλακες!
Οι περιπέτειες της κυβέρνησης με το Oak Ridge δεν τέλειωσαν φυσικά εδώ, καθώς η όλη επιχείρηση ήταν δυσβάσταχτα δαπανηρή για τις ΗΠΑ. Η κατασκευή των τριών εργοστασίων εμπλουτισμού του ουρανίου και διαχωρισμού των ισοτόπων του (οι μονάδες K-25, S-50 και Y-12) εξάντλησε τα αποθέματα χαλκού, την ίδια ώρα που η κυβέρνηση έπρεπε να δανειστεί τώρα 14.700 τόνους ράβδων αργύρου από το Εθνικό Θησαυροφυλάκιο ώστε να χρησιμοποιηθούν ως αγωγοί για τα πηνία των ηλεκτρομαγνητών!
Το Oak Ridge δεν έπαυε όμως να είναι πόλη του Νότου, κι έτσι έπρεπε να τηρηθούν κατά γράμμα οι ρατσιστικές πολιτικές διαχωρισμού των Αφροαμερικανών από τους λευκούς πολίτες! Αυτός ήταν ο όρος που έθεσε το μπλοκ των γερουσιαστών του Νότου, και των δύο μάλιστα κομμάτων, ώστε να ψηφίσουν στο Κογκρέσο την κατεπείγουσα κατασκευή της πόλης.
Ο ρόλος των μαύρων πολιτών ήταν εξάλλου περιορισμένος και υποβαθμισμένος στο Oak Ridge. Τους είχαν για φτηνά εργατικά χέρια, ώστε να στηθεί το «θαύμα» σε χρόνο-αστραπή, και τις γυναίκες τους για καθαρίστριες. Οι «νέγροι», όπως αναφέρονται χαρακτηριστικά στα επίσημα κιτάπια της πόλης, ζούσαν στο δικό τους καντόνι, το οποίο ήταν γεμάτο από παράγκες. Σκέψεις υπήρξαν να φτιάξουν στους μαύρους σπίτια σαν των λευκών, μόνο που τελικά δεν έγινε ποτέ, μιας και πάντα υπήρχαν πιεστικότερες προτεραιότητες.
Μέχρι το φθινόπωρο του 1955, η εκπαίδευση λευκών και μαύρων παιδιών στο Oak Ridge ήταν απόλυτα διαχωρισμένη και τα «νεγράκια», όπως τα χαρακτηρίζουν τα δημοτολόγια της πόλης, έπρεπε να πάνε σε σχολεία εκτός πόλης, μιας και όλες οι εκπαιδευτικές δομές του Oak Ridge ήταν αποκλειστικά για τους λευκούς. Αυτή είναι μια πτυχή της ιστορίας της ατομικής βόμβας που παραλείπεται συνήθως, μιας και η κατασκευή του φοβερότερου όπλου της ανθρωπότητας είχε κι αυτή το ρατσιστικό της μερίδιο.
Η μυστική πόλη δεν θα ζούσε εξάλλου για πολύ και όλοι έλπιζαν να ξεχαστούν σύντομα τα όσα έλαβαν εκεί χώρα. Δύο χρόνια μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο άλλωστε, η πόλη πέρασε προοδευτικά σε πολιτειακά χέρια. Οι πολίτες πληροφορήθηκαν για το πού δούλευαν και τι πραγματικά έκαναν μόνο μετά τη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, όταν τους ενημέρωσαν αδιάφορα ότι δεν ήταν καθόλου απίθανο να έχουν προσβληθεί από φονικές δόσεις ραδιενέργειας.
Μόνο τότε κατάλαβαν γιατί φορούσαν εκείνες τις ογκώδεις στολές και γιατί υποβάλλονταν καθημερινά σε ιατρικά τσεκάπ. Όσο για τη συχνότατη χρήση των ανιχνευτών ψεύδους πάνω τους, τώρα έβγαζε κάποιο νόημα. Ο πληθυσμός του Oak Ridge συρρικνώθηκε τάχιστα στα επόμενα χρόνια, απομένοντας μόνο καμιά πεντακοσαριά νοματαίοι που δουλεύουν ακόμα και σήμερα σε πυρηνικές ή άλλες ερευνητικές δομές. Εκεί (στο Εθνικό Εργαστήριο του Oak Ridge) φτιάχτηκε εξάλλου ο υπερ-υπολογιστής «Τιτάνας» το 2012.
Στις τόσες δεκαετίες που μας χωρίζουν από την ακμή της μυστικής πόλης, αρκετοί εργάτες και υπάλληλοι έχουν ανοίξει το στόμα τους για τις εμπειρίες τους. Όλοι μίλησαν για ένα παράξενο όργανο που κολλούσαν συνεχώς οι ειδικοί πάνω σε όλα τα πράγματα. Το όργανο αυτό δεν ήταν τίποτα άλλο από μετρητής γκάιγκερ και αυτό που έλεγχε ήταν τα επίπεδα ακτινοβολίας.
Σήμερα ο αμερικανός πολίτης (αποκλειστικά, μιας και χρειάζεσαι ταυτότητα) μπορεί να περιηγηθεί στις δομές της μυστικής πόλης που μοιάζει πια με πόλη-φάντασμα, καθώς το μεγαλύτερο μέρος της καλύπτεται από τη σκόνη και τα φαντάσματα του παρελθόντος. Η πισίνα πάντως, μια από τις μεγαλύτερες των ΗΠΑ ακόμα και σήμερα, παραμένει επισκέψιμη.
Όλες οι ιστορικές φωτογραφίες τραβήχτηκαν από τον μόνο φωτογράφο που πήρε ποτέ εξουσιοδότηση να μπει και να απαθανατίσει τις δομές και την καθημερινότητα στην ιδιαίτερη αυτή πολιτεία του Νότου, τον Εντ Γουέστκοτ.
Χρόνια αργότερα, το Υπουργείο Ενέργειας των ΗΠΑ τις άφησε να κυκλοφορήσουν ελεύθερες, παρέχοντάς μας χορταστικές ματιές σε μια εποχή που φαίνεται να έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Όταν η εχεμύθεια των κατοίκων παραήταν σημαντική δηλαδή για ένα ολόκληρο έθνος, πιθανότατα και για την οικουμένη ολάκερη. Και παρά το γεγονός ότι οι πολίτες του Oak Ridge δεν ήξεραν τι ακριβώς κρατούσαν μυστικό…
