Πώς μεταφέρονται τα λείψανα των Αγίων στον σημερινό κόσμο

Την Τρίτη, 6 Δεκεμβρίου 2016, μια ταριχευμένη ανθρώπινη καρδιά φορτώθηκε σε μια ειδική βαλίτσα αξίας 700 ευρώ και μεταφέρθηκε διά χειρός πάνω στο αεροπλάνο από το Βέλγιο για το Ντιτρόιτ των ΗΠΑ. Ο κομιστής της καρδιάς και φύλακάς της, με μια αγκαλιά τελωνειακά έγγραφα και ασφαλιστικές φόρμες, πέρασε το μουμιοποιημένο όργανο από τις τελωνειακές αρχές του Ντιτρόιτ και πήρε μετά την εσωτερική πτήση για το Ντάλας. Ο ιδιαίτερος αυτός ταξιδευτής δεν έκανε βέβαια το πρώτο του ταξίδι, αν και τόσο μακριά δεν είχε φτάσει ποτέ. Τώρα είχε περάσει κοτζάμ Ατλαντικό! Η καρδιά ανήκε σε έναν φλαμανδό ιησουίτη θεολόγο του 17ου αιώνα, τον John Berchmans, ο οποίος πέθανε στη Ρώμη σε ηλικία 22 ετών. Εκείνα τα χρόνια δεν υπήρχε φυσικά περίπτωση να επαναπατριστεί η σορός του. Η ανακομιδή ενός πτώματος σε αποσύνθεση μέσα από τις κακοτράχαλες Άλπεις το 1621 ήταν με κάθε τρόπο αδύνατη. Κι έτσι ένας ιησουίτης αβάς του Βατικανού καθοδόν για το Βέλγιο πήρε μαζί του το σημαντικότερο όργανο του θεολόγου, την καρδιά του. Ο Berchmans αγιοποιήθηκε το 1888 και η καρδιά του μετατράπηκε αυτόματα σε ιερό λείψανο, ένα σεπτό απομεινάρι ενός αγίου. Επιστροφή στον Δεκέμβριο του 2016 τώρα για να παρακολουθήσουμε την οδύσσεια της ιερής καρδιάς μέχρι να φτάσει στον προορισμό της. Αφού έφυγε λοιπόν από το σπίτι της, μια ιησουιτική εκκλησία του 17ου αιώνα σε έναν πολυσύχναστο δρόμο του βελγικού Μέχελεν, ταξίδεψε με αυτοκίνητο ως τις Βρυξέλλες, αποβιβάστηκε με ανταπόκριση στο Ντάλας και από κει μπήκε ξανά σε αμάξι ως το Σρίβπορτ της Λουιζιάνα, πριν καταφτάσει στον τελικό προορισμό της, τον καθεδρικό ναό του St. John Berchmans. Εκεί, μέσα στη χρυσή και ασημένια σκευοθήκη της, πέρασε 11 μέρες προσκυνήματος και θαυμασμού από τους αμερικανούς πιστούς, δικαιώνοντας τις κοπιώδεις προσπάθειες για τη μεταφορά της στις ΗΠΑ. Μια πραγματική οδύσσεια δηλαδή, η προετοιμασία της οποίας είχε κρατήσει δύο σχεδόν χρόνια. Κατ’ αρχάς, έπρεπε να εξασφαλιστεί η σύμφωνη γνώμη των βέλγων ιησουιτών του Μέχελεν, οι οποίοι εμφανίζονταν απρόθυμοι να δανείσουν το ιερό λείψανο που δεν είχε εγκαταλείψει το Βέλγιο τα τελευταία 395 χρόνια. Η αντίδρασή τους ήταν βέβαια δικαιολογημένη, μιας και τα απομεινάρια των αγίων αποτελούν ιερά κειμήλια της καθολικής πίστης και δεν δανείζονται ελαφρά τη καρδία. Δεν είναι εξάλλου μόνο οι χριστιανοί που προσκυνούν τα λείψανα των αγίων. Η γενειάδα του προφήτη Μωάμεθ και ο μανδύας του φυλάσσονται στο Τοπ Καπί της Κωνσταντινούπολης, την ίδια ώρα που ο κυνόδοντας του Βούδα, ο οποίος επιβίωσε από την αποτέφρωση της σορού του, κρατείται σε πόλη της Σρι Λάνκα. Η ιστορία με τα λείψανα δεν είναι άλλωστε αποκλειστικά θρησκευτική υπόθεση, αφού αφορά και στο κοσμικό τμήμα των κοινωνιών. Κρατάμε δηλαδή ως κειμήλια τμήματα από μεγάλους άντρες, από τον αντίχειρα του Γαλιλαίου μέχρι και το πέος του Βοναπάρτη. Αν και είναι σαφώς η καθολική και η ορθόδοξη χριστιανική πίστη αυτές που κάνουν τη μεγάλη διαφορά σε όρους λατρείας λειψάνων. Στην καθολική πίστη, τα άγια λείψανα θεωρούνται ως ένα είδος φυσικής σύνδεσης με το θείο, ως απόδειξη πως ο Θεός συνεχίζει να κάνει θαύματα μέσα από τα σώματα των ανθρώπων, θαύματα που δεν υποχωρούν με τον θάνατο του θνητού. Αυτή η παράδοση είναι βαθιά ριζωμένη στον χριστιανισμό και μπορείς μέχρι και σήμερα να βρεις πειστήρια ακόμα και από την Αγία Γραφή: κομμάτια από την κόρα του ψωμιού του Μυστικού Δείπνου, φτερά από το φτερωτό τμήμα του Αρχάγγελου Γαβριήλ, τα οστά από τους Τρεις Μάγους, όλα τους φυλάσσονται σε χρυσές λειψανοθήκες στην Κολονία της Γερμανίας ήδη από το 1164 μ.Χ. Κάποια βέβαια είναι πιο σημαντικά από άλλα, ιδιαίτερα όσα διαθέτουν θαυματουργές ιδιότητες ή συνδέονται απευθείας με τα πρόσωπα των Γραφών. Η Ιερή Ακροποσθία, η περιτομή του Ιησού που θεωρείται ως το μόνο μέρος του σώματός του που παρέμεινε στη Γη, είναι εδώ ορόσημο. Όσο ο χριστιανισμός επικρατούσε στη Δύση, η ζήτηση για ιερά λείψανα ως συνδετικός κρίκος με τον Θεό αυξανόταν εκθετικά. Πολλά μάλιστα έχουν αποτελέσει τη ραχοκοκαλιά καθολικών ναών, αφού στα πρώτα χρόνια ήταν κοινή πρακτική να τοποθετούνται τα θάβονται τα λείψανα του αγίου κάτω από την Αγία Τράπεζα κατά την ανέγερση της εκκλησίας, ως τρόπος να αγιοποιηθεί περαιτέρω ο τόπος. Ακόμα και σήμερα, κάθε φορά που ανεγείρεται ένας καθολικός ναός, ο επίσκοπος πρέπει να παρουσιαστεί στη Ρώμη για να εφοδιαστεί με ένα ιερό λείψανο. Γι’ αυτό και τα μικρά (και άρα φορητά) λείψανα παραμένουν ιδιαιτέρως χρήσιμα ως αντικείμενα λατρείας και πίστης. Η ίδια η φύση των λειψάνων όμως τα καθιστά ευάλωτα στην πλαστογράφηση, κάτι που φάνηκε από ιδιαιτέρως νωρίς στην ιστορία της χριστιανοσύνης. Αμοραλιστές και απατεώνες εμφανίστηκαν πολλοί βγάζοντας από τις βαλίτσες τους τα πάντα, από δάχτυλα και οστά αγίων, ενδύματα της Παναγίας μέχρι και φιαλίδια με αίμα και δάκρυα των μεγάλων μορφών του χριστιανισμού. Ακόμα και χωρίς την απατεωνιά όμως, ο συνδυασμός των αιώνων, της παράδοσης και των ευσεβών πόθων κάποιων καταλήγει συχνά σε αντικρουόμενα κειμήλια. Πολλές εκκλησίες ισχυρίζονται, για παράδειγμα, πως έχουν στις λειψανοθήκες τους το ιερό κρανίο του Ιωάννη του Βαπτιστή και ακόμα περισσότερες τα καρφιά της Σταύρωσης. Το αποτέλεσμα είναι πως σήμερα υπάρχουν χιλιάδες κυριολεκτικά άγια λείψανα και κειμήλια διασκορπισμένα στις τέσσερις γωνιές του χριστιανικού κόσμου. Μόλις τους τελευταίους αιώνες υιοθέτησε άλλωστε η χριστιανική πίστη αυστηρότερα κριτήρια αυθεντικότητας ενός αντικειμένου και ο καθολικισμός απεμπόλησε μάλιστα μια σειρά από αμφιλεγόμενα κειμήλια, τα οποία εκτίθενται πλέον σε μουσεία ανά τον κόσμο, χωρίς φυσικά την υποσημείωση περί πλαστότητας του περιεχομένου της λειψανοθήκης. Όσο για τον ευσεβή πιστό, δεν είναι πάντα εύκολο να φέρνει βόλτα τον κόσμο για να προσκυνήσει τα ιερά και όσια της θρησκείας του, γι’ αυτό και περιοδεύουν τα θρησκευτικά κειμήλια ανά τον κόσμο. Επιστρέφοντας ξανά στην ιερή καρδιά, ο εφημέριος του αμερικανικού ναού που ανεγέρθηκε προς τιμήν του St. John Berchmans δεν θα κατάφερνε πιθανότατα τίποτα, παρά τις πιέσεις του, αν δεν λάμβανε χώρα ένα συμπτωματικό γεγονός: το 2016 σηματοδότησε την επέτειο των 150 χρόνων από το θαύμα του αγίου, το οποίο έλαβε χώρα στην ίδια αμερικανική πολιτεία. Ήταν το 1866 όταν μια καλόγρια αρρώστησε βαριά σε πολίχνη της Λουιζιάνα και σώθηκε μόνο χάρη στις προσευχές της στον βέλγο άγιο. Ο St. John Berchmans έγινε ο προστάτης του Σρίβπορτ, γι’ αυτό και ήθελε τόσο επίμονα την καρδιά του ο ιερέας του καθεδρικού. Το κόστος για τη μεταφορά της καρδιάς στις ΗΠΑ ανήλθε στα 20.000 δολάρια, ένα ποσό που πληρώθηκε από την Επισκοπή και θεωρήθηκε μικρό σε σχέση με τα πνευματικά οφέλη της κίνησης. Αυτή ήταν μάλιστα η δεύτερη φορά στην ανεξάρτητη ζωή της που έκανε ένα τόσο μακρύ ταξίδι η καρδιά, αν και άλλα ιερά λείψανα της χριστιανοσύνης έχουν διανύσει πολύ μεγαλύτερες αποστάσεις. Το μάγουλο, για παράδειγμα, του Αγίου Αντωνίου της Παδούης, ενός από τους δημοφιλέστερους αγίους της καθολικής εκκλησίας, περιοδεύει τον κόσμο εδώ και 20 χρόνια. Το 2016 και μόνο, αναφέρουμε ενδεικτικά, το πρόγραμμα της τουρνέ του ήταν σφιχτό, αφού ταξίδεψε μέσα στην ειδική βαλίτσα του φραγκισκανού φύλακά του παντού στον κόσμο, από την Ιρλανδία και τη Βρετανία μέχρι τις Φιλιππίνες, τις ΗΠΑ και τον Καναδά. Αυτό το ιερό λείψανο περιφέρεται αποκλειστικά χάρη στις γενναιόδωρες δωρεές των πιστών, κι ενώ δεν είναι γνωστό πόσο κοστίζει η παγκόσμια περιοδεία του, είναι σίγουρο πως μιλάμε για δεκάδες ή και εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ. Ο μεγαλύτερος πονοκέφαλος πάντως για τους ιερείς που συνοδεύουν τα ιερά λείψανα, που είναι πάντα οι ίδιοι, ακούει στο όνομα του πώς μπάζεις και βγάζεις ένα ανθρώπινο απομεινάρι από μια ξένη χώρα. Για τον νόμο, ταξιδεύουν με υπολείμματα ανθρώπων στις αποσκευές τους, κι έτσι η μεταφορά εμπίπτει σε αυστηρές διατάξεις. Το να είσαι νομότυπος αποδεικνύεται εδώ το πρώτο καλό βήμα. Οι ειδικές βαλίτσες χειρός, στις οποίες στριμώχνονται οι λειψανοθήκες, περνούν κανονικά από τα σκάνερ των αεροδρομίων, μέσα στα έκπληκτα βλέμματα των ελεγκτών. Αλλά και οι τελωνειακοί έλεγχοι μπορούν να αποδειχτούν απαιτητικοί, ειδικά σε χώρες όπως οι ΗΠΑ. Η ιερή καρδιά του St. Philip Neri, για παράδειγμα, πέρασε μια ολόκληρη μέρα στο τελωνείο της Ουάσιγκτον τον Ιανουάριο του 2016, όπως ακριβώς όριζε ο τελωνειακός κανονισμός για τη μεταφορά νεκρών! Και είναι πιθανότατα και πάλι ο ανθρώπινος παράγοντας αυτός που ξεκλειδώνει τα νομικά κωλύματα, όπως εξομολογούνται οι καθολικοί μεταφορείς. Αν υπάρχει κάποιος χριστιανός στο τελωνείο, τότε ξέρει πιθανότατα την αγιότητα ενός ιερού λειψάνου και δεν παρακωλύει τη διαδικασία με γραφειοκρατικά τερτίπια. Άλλοτε πάλι τα πράγματα περιπλέκονται, καθώς δεν είναι παρά χαμηλόβαθμοι ιερωμένοι με ανθρώπινα απομεινάρια στα χέρια τους αυτοί που περνούν τους ελέγχους και το πράγμα μοιάζει τουλάχιστον παράξενο στους τελωνειακούς υπαλλήλους. Άλλοτε πάλι, ακόμα και αν αναγνωρίσουν πως πρόκειται για τη σεπτή καρδιά κάποιου αγίου, δεν είναι σίγουροι πως το όργανο δεν είναι κλεμμένο. Έλεγχος σοβαρός λαμβάνει λοιπόν χώρα και όταν το λείψανο είναι να εγκαταλείψει τη χώρα και τα παραστατικά ελέγχονται εξονυχιστικά για την αυθεντικότητά τους. Τα κωμικοτραγικά περιστατικά δεν λείπουν καθόλου, πόσο μάλλον που η περιφορά των λειψάνων έχει αυξηθεί εκθετικά στις δύο τελευταίες δεκαετίες. Οι ιερείς που μεταφέρουν τα άγια λείψανα εξομολογούνται μάλιστα πως η δουλειά τους είναι ευκολότερη στην Ευρώπη παρά αλλού στον κόσμο, καθώς η Γηραιά Ήπειρος είναι συνηθισμένη σε τέτοιες περιφορές και δεν δημιουργούνται συνήθως προβλήματα, φτάνει να έχεις όλα τα νόμιμα παραστατικά και να τηρούνται οι υγειονομικές διατάξεις για τη μετακίνηση ανθρώπινων υπολειμμάτων. Κάτι που, από την πλευρά των ιερέων τουλάχιστον, τηρείται κατά γράμμα. «Τα λείψανα μας κατευθύνουν ολοταχώς προς τον ίδιο τον Θεό», είπε ο Πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ’ το 2005, για να συνεχίσει: «Η Εκκλησία δεν ξεχνά πως, στο τέλος, αυτά δεν είναι παρά ανθρώπινα οστά, είναι όμως οστά που ανήκαν σε ανθρώπους σε άμεση επαφή με τη ζωντανή δύναμη του Θεού»… Δείτε όλα τα θέματα του Weekend