Γιατί 300.000 άνθρωποι στο Περού στειρώθηκαν χωρίς να το ξέρουν μεταξύ 1996 και 2000

Τον Απρίλιο του 1996 η Victoria Vigo, μητέρα δύο παιδιών και έγκυος στο τρίτο παιδί της, στην 32η εβδομάδα της κύησης, ζούσε στη ζεστή παραλιακή πόλη Piura, στο βορειοδυτικό Περού. «Δεν ένιωθα καλά κι έτσι πήγα να δω τον γιατρό μου» αφηγείται στο BBC. «Με παρέπεμψε στο νοσοκομείο όπου κατέληξα στο τμήμα Επειγόντων Περιστατικών. Με εξέτασαν κι αποφάσισαν πως έπρεπε να υποβληθώ σε επείγουσα καισαρική». Ο γιος της Victoria αντιμετώπισε αναπνευστικές δυσκολίες μόλις γεννήθηκε, οι ανώριμοι πνεύμονές του δεν είχαν πλήρως αναπτυχθεί. Λίγο αργότερα πέθανε… «Ένας γιατρός προσπαθούσε να με παρηγορήσει και μου έλεγε “μην ανησυχείς, είσαι νέα, θα κάνεις άλλο παιδί”». Αλλά η 32χρονη άκουσε εμβρόντητη έναν άλλο γιατρό να του απαντά «Όχι, δεν θα μπορέσει να κάνει άλλα παιδιά, τη στειρώσαμε»! «Ήθελα να κάνω κι άλλα παιδιά αλλά μου απέκλεισαν αυτή την επιλογή χωρίς καν να με ρωτήσουν. Αυτό θα έπρεπε εγώ να το αποφασίσω, όχι άλλοι» λέει με πικρία. Δεν είναι η μόνη που έζησε αυτόν τον εφιάλτη της αθέλητης στείρωσης. Είναι ένας από τους 300.000 (!) πολίτες του Περού που στειρώθηκαν χωρίς να ζητηθεί η συγκατάθεσή τους μεταξύ 1996 και 2000. Μέσα σε τέσσερα χρόνια αφαιρέθηκε από περίπου 272.000 γυναίκες και 21.000 άνδρες το δικαίωμα να αποφασίσουν αν θα διαιωνίσουν το είδος τους, αν και πόσα παιδιά θα κάνουν. Με βαζεκτομή για τους άνδρες και περίδεση σαλπίγγων για της γυναίκες, τους αφαιρέθηκε το δικαίωμα να αποφασίσουν ουσιαστικά για το μέλλον τους. Ήταν η εποχή που ο τότε πρόεδρος της χώρας Αλμπέρτο Φουτζιμόρι εγκαινίασε ένα πρόγραμμα «οικογενειακού προγραμματισμού», γνωστό ως «Εθελοντική Χειρουργική Αντισύλληψη» που εντασσόταν σε ευρύτερη προσπάθεια αντιμετώπισης της φτώχειας. Το 1997, η Vigo άρχισε τον αγώνα της κατά των αρχών της χώρας της. «Δεν έχει να κάνει μόνο με τα δικαιώματά μου, σύντομα συνειδητοποίησα πως αυτό που συνέβαινε ήταν κομμάτι εθνικής πολιτικής και πως αφορούσε ακόμα πολλές γυναίκες. Αυτό συνέβαινε σε όλο το Περού, οι γιατροί έπαιρναν αποφάσεις χωρίς να έχουν ενημερώσει τις γυναίκες που εμπλέκονταν» λέει. Ύστερα από πολύχρονη νομική διαμάχη, τελικά η Vigo κέρδισε τον δικαστικό της αγώνα το 2003 και της επιδικάστηκε αποζημίωση ύψους περίπου… 2.400 ευρώ. Είναι, σύμφωνα με το βρετανικό δίκτυο, ο μόνος άνθρωπος στο Περού που έλαβε οποιαδήποτε μορφή αποζημίωσης μετά την εξαναγκαστική στείρωσή του. Οι γυναίκες και οι άνδρες που μπήκαν στο στόχαστρο στο πρόγραμμα στείρωσης ήταν συνήθως φτωχοί αυτόχθονες. Πολλοί μιλούσαν Quechua -γλώσσες που ομιλούνταν κυρίως στις Άνδεις- και κλήθηκαν να υπογράψουν ένα κομμάτι χαρτί γραμμένο στα ισπανικά που δεν καταλάβαιναν. Ο Φουτζιμόρι είχε πει πως θα γινόταν σταδιακή εφαρμογή του σχεδίου, το οποίο προέβλεπε και τη χειρουργική στείρωση, κάτι που μέχρι τότε ήταν παράνομο στο Περού. «Η αλήθεια είναι όμως πως αντί να προωθήσει ένα φάσμα αντισυλληπτικών μεθόδων, υπήρχαν στόχοι, ποσοστώσεις και αριθμοί στειρώσεων που το υγειονομικό προσωπικό έπρεπε να πετύχει» λέει η Rosemarie Lerner, διευθύντρια του Quipu project, το οποίο συγκεντρώνει και μοιράζεται τις μαρτυρίες ανθρώπων που, όπως η Victoria, έχασαν τη δυνατότητα να αναπαραχθούν στο Περού της δεκαετίας του 1990. Το Quipu ήταν ένα σύστημα με κλωστές και κόμπους που χρησιμοποιούσαν οι Ίνκας και οι αρχαίοι πολιτισμοί των Άνδεων. «Επιλέξαμε το Quipu να συμβολίζει αυτό το πρότζεκτ επειδή κι εμείς καταγράφουμε προφορικές μαρτυρίες που ακουμπούν στη συλλογική μνήμη μας, για να διασφαλίσουμε πως αυτές οι στειρώσεις δεν θα ξεχαστούν» αναφέρει το πρότζεκτ σε ανακοίνωσή του. Με το Quipu, πολίτες σε όλο το Περού μπορούν να χρησιμοποιούν μια δωρεάν τηλεφωνική γραμμή για να πουν την ιστορία τους, να ακούσουν τις μαρτυρίες άλλων και να καταγράψουν απαντήσεις. Μόλις ηχογραφηθούν, τα μηνύματα μεταφράζονται σε Quechua, ισπανικά και αγγλικά και αναρτώνται στην ιστοσελίδα του πρότζεκτ όπου μπορεί κανείς να τα ακούσει από κάθε γωνιά του κόσμου. Η ομάδα της Lerner διοργανώνει εργαστήρια σε όλη τη χώρα για να διδάξει στους πολίτες πώς να χρησιμοποιούν την ιστοσελίδα και την τηλεφωνική γραμμή του Quipu για να αφηγηθούν τις ιστορίες τους. Αυτό το διάστημα, συγκεντρώνουν ιστορίες από ανθρώπους στη ζούγκλα του Αμαζονίου. Πέρσι είχαν ταξιδέψει για τον ίδιο σκοπό σε απομακρυσμένες κοινότητες των Άνδεων. «Οι περισσότερες ιστορίες έχουν κοινή δομή» εξηγεί η ίδια. «Πώς άρχισε η καμπάνια των στειρώσεων, πώς οι νοσοκόμες και το ιατρικό προσωπικό έψαχνε γυναίκες μέσα στα σπίτια τους, πώς ήταν η στιγμή της επέμβασης και πόσο τραυματικό ήταν όλο. Κάποιες γυναίκες στειρώθηκαν ενώ εγκυμονούσαν!».

Υπάρχουν μαρτυρίες γυναικών που ουσιαστικά εκβιάστηκαν να στειρωθούν έναντι τροφίμων ή φαρμάκων. Πολλές λένε πως οι συχνά απρόσεκτες επεμβάσεις- εκ των οποίων κάποιες έγιναν χωρίς γενική αναισθησία- τους προκάλεσαν τόσο σοβαρά τραύματα που δεν μπορούν πια να δουλέψουν. Χωρίς καμία ιατρική ή άλλου είδους μετεγχειρητική φροντίδα, οι γυναίκες αυτές βρέθηκαν -και βρίσκονται- στο περιθώριο επειδή δεν μπορούν πια να δουλέψουν αλλά κι έχασαν το κοινωνικό τους «πρόσωπο» επειδή δεν μπορούν πια να κάνουν παιδιά. Πολλές αφηγούνται το πώς οι σχέσεις τους χάλασαν και οδηγήθηκαν στον χωρισμό. Η συζήτηση για το θέμα αυτό παραμένει ταμπού για πολλούς στο Περού. Η Lerner ελπίζει όμως το Quipu project να συμβάλει στην αλλαγή της νοοτροπίας. «Θέλουμε οι γυναίκες να συμμετάσχουν στο Quipu για να καταλάβουν πως δεν είναι μόνες» λέει. «Χιλιάδες γυναίκες βίωσαν την ίδια εμπειρία και αξίζουν να ακουστούν». Το 2003, τρία χρόνια αφότου ο Φουτζιμόρι έχασε την εξουσία, οι περουβιανές εισαγγελικές αρχές άρχισαν να διερευνούν τις καταγγελίες για εξαναγκαστικές στειρώσεις. Έκτοτε πολλές υποθέσεις άνοιξαν και αρχειοθετήθηκαν. Κάποιες οδηγήθηκαν στο αρχείο για δεύτερη φορά τον περασμένο Δεκέμβριο, όταν το δικαστήριο αποφάνθηκε πως δεν υπήρχαν αρκετές αποδείξεις για να συνεχιστεί η έρευνα. Ο πρώην πρόεδρος της χώρας εκτίει ποινή φυλάκισης 25 ετών για υπεξαίρεση και παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων το διάστημα της δεκαετούς κυριαρχίας του. Όμως οι περισσότεροι από τους ανθρώπους εκείνους που στειρώθηκαν ακόμα περιμένουν τη στιγμή της δικαίωσής τους. Η Vigo αναγνωρίζει πως πιθανότατα κέρδισε στην προσπάθειά της διεκδικήσει αποζημίωση επειδή, αντίθετα με τους περισσότερους πολίτες που στειρώθηκαν παρά τη θέλησή τους, ανήκει στη μεσαία τάξη, είναι μορφωμένη και μιλά ισπανικά. Παρά την αποζημίωση που έχει ήδη λάβει, ξέρει πως τόσο η ίδια όσο και άλλα θύματα ακόμα χρειάζονται αναγνώριση. «Θέλουμε να λάβουμε κανονική αποζημίωση αλλά δεν έχει να κάνει μόνο με τα λεφτά. Θέλουμε δικαιοσύνη για όσα συνέβησαν» εξηγεί. «Ήταν ρατσιστικό να πιστεύει κάποιος πως μπορεί να βάζει στο στόχαστρο τις φτωχότερες και πιο ευάλωτες κοινωνικές ομάδες και να λαμβάνει αποφάσεις για λογαριασμό τους. Πώς είναι δυνατόν να αντιμετωπίζει κανείς με αυτόν τον τρόπο τις γυναίκες τον 21ο αιώνα; Παραβίασαν τα ανθρώπινα δικαιώματα και το δικαίωμά μας να αποφασίζουμε εμείς οι ίδιες το μέλλον μας» καταλήγει. Δείτε όλα τα θέματα του Weekend