Τα θλιβερά τείχη του Μπέλφαστ που επιμένουν να χωρίζουν τους ανθρώπους

Αν τα τείχη του Μπέλφαστ μπορούσαν να μιλήσουν, θα είχαν πολλές θλιβερές ιστορίες να διηγηθούν. Ιστορίες ταραχών και βίας, θανάτου και μίσους, κοινοτήτων που επιμένουν να ζουν χωρισμένες, αισθανόμενες ότι οι φράχτες που υψώνονται ανάμεσά τους διασφαλίζουν ακόμη και σήμερα την ύπαρξή τους και την ταυτότητά τους. Της Ιουλίας Κιλέρη Φτάνοντας στην Ιρλανδία, θεωρούσα πως γνώριζα αρκετά για την ιστορία του πολύπαθου νησιού από τα βιβλία που είχα διαβάσει και τις ταινίες που είχα δει. Μόνο, όμως, όταν αυτό που νόμιζες ότι γνωρίζεις γίνεται εικόνα μπροστά σου, αποκτά τελικά τη διάσταση που έχει στην πραγματικότητα. Κι αυτό που αποτυπώθηκε κυρίως στο μυαλό μου δεν ήταν το μελαγχολικό και όμορφο Δουβλίνο, οι ανοιχτόκαρδοι και πρόθυμοι να σε βοηθήσουν Ιρλανδοί, οι απέραντοι πράσινοι βοσκότοποι με τα αμέτρητα πρόβατα, αλλά οι αποκαλούμενες «γραμμές ειρήνης» που δεσπόζουν στο Μπέλφαστ της Βόρειας Ιρλανδίας, επιμένοντας να χωρίζουν ακόμη τις κοινότητες Καθολικών και Προτεσταντών και διατηρώντας ακόμη ζωντανές τις μνήμες δολοφονιών και βίας. Τείχη κατασκευασμένα από τσιμέντο, πέτρα ή/ και μέταλλο, που φτάνουν μέχρι και τα έξι μέτρα σε ύψος. Ορισμένα από αυτά έχουν πύλες, που επιτρέπουν στους πολίτες να τις διασχίζουν στη διάρκεια της ημέρας και κλείνουν το βράδυ. Γύρω στις 19:00, οι δύο κοινότητες χωρίζονται και πάλι, παρά τα σχεδόν 20 χρόνια από την υπογραφή της ειρήνης, όπως μας ενημέρωσε ο οδηγός του ταξί που μας ξενάγησε στην πόλη. Και όταν τον ρωτήσαμε «γιατί κλείνουν, αφού δεν υπάρχουν πλέον επεισόδια;», η απάντηση που μας έδωσε ήταν «γιατί έτσι οι άνθρωποι νιώθουν περισσότερο ασφαλείς». Ένα ακόμη θλιβερό στοιχείο της πόλης, τα «κλουβιά», όπως τα αποκαλούν, στα παράθυρα των σπιτιών που γειτνιάζουν με τείχη. Φτιάχτηκαν από τους κατοίκους προκειμένου να προστατευτούν από αντικείμενα που εκτοξεύονταν από την άλλη μεριά. «Φανταστείτε να είστε στο σαλόνι και να βλέπετε τηλεόραση και να σας έρχεται ξαφνικά μια πέτρα ή μια μολότοφ μέσα από το παράθυρο», εξηγεί ο οδηγός μας ο Ρίτσαρντ. Ούτε για αυτά τα κλουβιά φαίνεται να υπάρχει διάθεση να απομακρυνθούν. Προσφέρουν ακόμη μια αίσθηση ασφάλειας στους κατοίκους των σπιτιών. Καθολικός ο ίδιος, μας λέει πως σήμερα τα πράγματα είναι πολύ καλύτερα για την κοινότητά του. «Απαγορεύεται από τον νόμο να μας ρωτούν το θρήσκευμά μας όταν πάμε κάπου για δουλειά». Μιλώντας όμως για το παρελθόν, θυμάται τις διακρίσεις που υφίσταντο οι Καθολικοί στη διάρκεια δεκαετιών αναφορικά με το δικαίωμα ψήφου και την απασχόληση. «Αν ήσουν Καθολικός, ήταν αδύνατο να βρεις σταθερή δουλειά, όλες τις καλές δουλειές τις εξασφάλιζαν οι Προτεστάντες. Ζούσαμε στην ανέχεια και την αβεβαιότητα», εξηγεί.

«Γραμμές ειρήνης» ανάμεσα στους ανθρώπους

Τα πρώτα τείχη προέκυψαν από τα οδοφράγματα, που οι τοπικές κοινότητες έστησαν από μόνες τους στη διάρκεια των σοβαρών επεισοδίων του 1969, με το ξέσπασμα των Ταραχών, σύμφωνα με τα στοιχεία του Northern Ireland Foundation. Όταν ο βρετανικός στρατός αναπτύχθηκε τον Αύγουστο του ίδιου έτους, αντικατέστησε τα υπάρχοντα οδοφράγματα με τείχη με αγκαθωτά σύρματα. Θα αποτελούσαν προσωρινές κατασκευές, που θα διατηρούνταν για έξι μήνες. Σύντομα όμως έδωσαν τη θέση τους σε μεγαλύτερες κατασκευές που απέκτησαν έναν μόνιμο χαρακτήρα. Έχουν περάσει περισσότερα από 40 χρόνια από τότε που τα πρώτα τείχη έκαναν την εμφάνισή τους στο Μπέλφαστ. Το 1980, άρχισαν να ανεγείρονται νέα στο βόρειο και δυτικό Μπέλφαστ. Ακόμη και μετά την αποκαλούμενη Συμφωνία της «Μεγάλης Παρασκευής» του Μπέλφαστ το 1998, που θεωρείται πως έδωσε ένα τέλος στην ταραγμένη εποχή που ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του 1960, νέα τείχη έκαναν την εμφάνισή τους στο Μπέλφαστ και άλλα αστικά κέντρα της Βόρειας Ιρλανδίας. Υπάρχουν ακόμη και δημόσια πάρκα στη Βόρεια Ιρλανδία που χωρίζονται από τείχη. Το Alexandra Park στο βόρειο Μπέλφαστ, θεωρείται ως το μοναδικό «χωρισμένο» πάρκο της Ευρώπης, που διαθέτει έναν φράχτη τριών μέτρων και μια πύλη, η οποία ανοίγει για λίγες ώρες στη διάρκεια της ημέρας. Αυτή η «πύλη της ειρήνης» άνοιξε το 2011. Τα θεμέλια του φράχτη, πάλι, είχαν τεθεί την 1η Σεπτεμβρίου 1994 – την ημέρα που ο Προσωρινός IRA ανακοίνωσε μια «πλήρη παύση των στρατιωτικών επιχειρήσεων». Τα τείχη του Μπέλφαστ αποτελούν «κομμάτι του αστικού περιβάλλοντος του Μπέλφαστ», δήλωνε πριν από περίπου έναν χρόνο στη βρετανική Guardian ο καθηγητής πολιτικών επιστημών του πανεπιστημίου του Όλστερ, Τζόνι Μπερν. «Το τείχος του Βερολίνου έπρεπε να πέσει για να ομαλοποιηθεί η πόλη. Εμείς έχουμε ομαλοποιήσει το Μπέλφαστ χωρίς να ρίξουμε τα τείχη». Άνθρωποι από όλο τον κόσμο φτάνουν σήμερα και αφήνουν «μηνύματα ειρήνης» στα τείχη αυτά. «United we stand, divided we fall (Ενωμένοι στεκόμαστε, διαιρεμένοι πέφτουμε)», έγραφε ένα από αυτά που είχε γραφτεί από Έλληνα. Ανάμεσα σε αυτούς που έχουν γράψει το μήνυμά τους, ο αμερικανός πρόεδρος Μπιλ Κλίντον και ο Δαλάι Λάμα, όπως μας λένε περήφανα οι ξεναγοί. Τα τείχη μέχρι σήμερα παραμένουν εκεί. Και κυρίως στο βόρειο Μπέλφαστ, όπου βρίσκονται οι μισές διαχωριστικές γραμμές της πόλης. Πρόκειται για την περιοχή που βίωσε τη βία με τον χειρότερο ίσως τρόπο. Το ένα πέμπτο των περισσότερων από 3.000 νεκρών στις Ταραχές, πέθανε στους δρόμους αυτούς. Οι περισσότεροι άνθρωποι ζουν σε δρόμους που είναι κατά 90% Καθολικοί ή Προτεσταντικοί. Η περιοχή θεωρείται και ως μία από τις λιγότερο ανεπτυγμένες της Βόρειας Ιρλανδίας.

Απομάκρυνση των τειχών, μια ανοιχτή συζήτηση

«Υπάρχουν σκέψεις να κατεδαφιστούν και να αφαιρεθούν τα τείχη και οι φράχτες;» ρώτησα τον Ρίτσαρντ. «Οι νεότεροι το συζητούν και αρκετοί το θέλουν. Οι μεγαλύτεροι όμως σε ηλικία, που έζησαν τη βία και τους θανάτους, δεν είναι ακόμη έτοιμοι. Τα βλέπουν ακόμη ως ένα μέσο προστασίας. Αλλά και σαν ένα κομμάτι της ιστορίας του τόπου, που δεν θέλουν να χαθεί», μου απαντά. Μια πρώτη ενθαρρυντική κίνηση έγινε τον περασμένο Φεβρουάριο, όταν οι κάτοικοι μιας περιοχής του βόρειου Μπέλφαστ αποφάσισαν να γκρεμίσουν το κατασκευασμένο από τούβλα τείχος που έστεκε ανάμεσά τους για 30 χρόνια. Η απόφαση ελήφθη έπειτα από προσπάθειες και συζητήσεις ετών προκειμένου να αναπτυχθούν οι σχέσεις ανάμεσα στις κοινότητες Καθολικών και Προτεσταντών. Οι αρχές της Βόρειας Ιρλανδίας έχουν θέσει τον στόχο να αφαιρεθούν όλα αυτά τα διαχωριστικά σημεία μέχρι το 2023, τονίζοντας ωστόσο πως ο, φιλόδοξος όπως έχει χαρακτηριστεί από αρκετούς, στόχος δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς τη στήριξη των τοπικών κοινωνιών.

Σύμφωνα με τον καθηγητή Μπερν, «οι Καθολικοί βλέπουν τις γραμμές ειρήνης ως ένα πρόβλημα για την ανάπτυξη των κοινοτήτων τους. Για τους Προτεστάντες, τα τείχη αυτά προστατεύουν τον τρόπο ζωής τους, τις μάχες τους, τις σημαίες τους. Το ερώτημα είναι πώς δημιουργούμε τις συνθήκες προκειμένου οι Προτεστάντες να μη βλέπουν την αφαίρεση των τειχών ως απειλή για την ύπαρξή τους ως κοινότητα». Ο Ίαν Μακ Λόγκλιν, κάτοικος του Μπέλφαστ που έχει εργαστεί ενεργά πάνω στην καλύτερη επικοινωνία μεταξύ των κοινοτήτων, θα ήθελε να δει επίσης τα τείχη να γκρεμίζονται. «Για να φτάσουμε σε αυτό το σημείο όμως απαιτείται ένα τεράστιο ταξίδι», σημειώνει, ειδικά για τους Προτεστάντες που φοβούνται ότι οι περιοχές τους θα μετατραπούν «από πορτοκαλί σε πράσινο μέσα σε μια νύχτα αν τα φράγματα χαθούν». Ο ίδιος παρατηρεί ακόμη πως «η δυσκολία σε κάθε συζήτηση για τα τείχη είναι ότι στην αρχή όλα περιστρέφονται γύρω από μια αίσθηση απώλειας. Τι θα χάσω…». Δείτε όλα τα θέματα του Weekend