Η περιπετειώδης ιστορία του φλίπερ

Το φλιπεράκι δεν ήταν άλλο ένα ηλεκτρονικό παιχνίδι που κυκλοφόρησε για να απαλλάξει τους νεανίες από το χαρτζιλίκι τους, αλλά κάτι που εξελίχθηκε στο περιθώριο της κοινωνίας σε κραυγή επανάστασης και ελευθερίας. Το φλίπερ συμβόλιζε άλλοτε την αγωνία και τα αδιέξοδα μιας νεολαίας που παράδερνε στον κοινωνικό συντηρητισμό και το χάσμα των γενεών και η ιστορία του είναι η ίδια η ιστορία της νιότης στη Δύση! Ένα πραγματικά τεράστιο και άγραφο κεφάλαιο της πρόσφατης ιστορίας, το φλίπερ γέννησε μια ολόκληρη κουλτούρα χειραφέτησης και νεωτερικότητας, πλάι στη σεξουαλική απελευθέρωση και τα νέα ήθη που έφερε στις βαλίτσες του ο 20ός αιώνας. Αν και η προϊστορία του είναι μακρά και περίπλοκη, καθώς εκτείνεται πίσω στην αριστοκρατική Γαλλία του 17ου αιώνα, όταν οι ευγενείς δεν μπορούσαν να περιμένουν να κοπάσει η βροχή για να απολαύσουν το κρόκετ τους, κι έτσι κάτι έπρεπε να κάνουν για να σκοτώσουν τον άπλετο χρόνο που είχαν στα χέρια τους. Η πρώτη εκδοχή του φλίπερ γεννήθηκε, αν και ήταν εντελώς διαφορετικό από το arcade game με τον κερματοδέκτη που ξέρουμε εμείς σήμερα και έγινε κάποια στιγμή το καταφύγιο της εργατικής τάξης. Το φλίπερ γέννησε το «ουφάδικο», αλλά και μια υποκουλτούρα με τέτοια δυναμική που συνέχισε αμείωτο το παιχνίδι ακόμα και όταν το ογκώδες μηχάνημα απώλεσε τις κοινωνικές του προεκτάσεις. Όσοι το έζησαν στην ακμή του, θυμούνται ακόμα τις σφαλιάρες που πήγαιναν σύννεφο και το επιδέξιο ταρακούνημά του που το έκανε να αγκομαχεί, καθώς το κίνητρο ήταν ισχυρό: έξτρα μπίλια και ίσως έξτρα παρτίδα! Παρά το γεγονός ότι το φλίπερ ήταν πάντα ένα παιχνίδι δεξιότητας που απαιτούσε ψυχραιμία, σταθερές κινήσεις, σημάδι και κατανόηση της λειτουργίας του, οι αρτηριοσκληρωτικές κοινωνίες δεν το είδαν έτσι όταν εμφανίστηκε ανανεωμένο το 1931, όταν και άρχισαν οι περιπέτειές του με τον νόμο…

Η προϊστορία του φλίπερ: 1800-1900

Ο άμεσος πρόγονος του φλίπερ εμφανίζεται στα τέλη του 17ου-αρχές 18ου αιώνα στη Γαλλία ως «Bagatelle». Ήταν ένα υβρίδιο της βασικής λειτουργίας του φλίπερ και του παραδοσιακού μπιλιάρδου: ο παίκτης χτυπούσε τις μπάλες με τη στέκα και προσπαθούσε να τις βάλει σε ειδικές υποδοχές που περιβάλλονται από μικρές κορύνες. Λίγο μετά το τραπέζι πήρε τη χαρακτηριστική του κλίση, αλλάζοντας άρδην τους κανόνες του παιχνιδιού! Η μεγάλη συνεισφορά στην εξέλιξή του λαμβάνει χώρα το 1871, όταν ο βρετανός εφευρέτης Montague Redgrave πατεντάρει τις «βελτιώσεις στο Bagatelle». Εισάγει δηλαδή το σπειροειδές ελατήριο και το έμβολο, κάνει τις διαστάσεις του μικρότερες, αντικαθιστά τις μεγάλες μπάλες με σφαιρίδια και δίνει στο παιχνίδι ακόμα μεγαλύτερη κλίση. Καθορίζει με λίγα λόγια όλα τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του φλίπερ, αν και μένουν πολλές ακόμα λεπτομέρειες για να ολοκληρωθεί η μεταμόρφωσή του, ο κερματοδέκτης. Το «ball shooter» του βρετανού εφευρέτη γνωρίζει μεγάλες δόξες στα καφέ Αγγλίας, Γαλλίας και ΗΠΑ και σύντομα η απήχησή του θα τύχει εμπορικής εκμετάλλευσης: ο μαγαζάτορας νοίκιασε τις μπίλιες στον πελάτη με αντάλλαγμα μερικά κέρματα και αν ο παίκτης σημείωνε αρκετά υψηλό σκορ, έπαιρνε πίσω δώρα που κυμαίνονταν από δωρεάν ποτά και γεύματα μέχρι και τσιγάρα.

Η γέννηση του φλίπερ: 1930-1940

Τα πρώιμα αυτά φλίπερ γενικεύτηκαν κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1920 στην Αμερική και μετά το Κραχ του 1929 γνώρισαν ιδιαίτερη επιτυχία. Τότε, το 1931, εμφανίζεται το πρώτο φλίπερ με κερματοδέκτη από την αμερικανική Automatic Industries, που το έλεγε «Whiffle Board». Μέχρι τότε το ξύλινο παιχνίδι τοποθετούνταν πάνω σε πάγκους και τώρα (1932) είχε τα δικά του πόδια, την ίδια στιγμή που η λειτουργία του ακολουθούσε σταθερά την εκδοχή του Redgrave. Η βιομηχανία του φλίπερ εκτοξεύτηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1930 με την εμφάνιση μιας νέας εκδοχής, του περίφημου «Ballyhoo». «Πατέρας» του ήταν ο εφευρέτης Raymond Maloney, ο οποίος σύντομα θα ίδρυε στο Σικάγο την εταιρία Bally Manufacturing Company για να το ρίξει στην παραγωγή. Τα ξύλινα φλίπερ της εποχής στηρίζονταν σε ξύλινα πόδια, είχαν ξύλινα κανάλια στα πλαϊνά και δεν μοιράζονταν πολλές ομοιότητες με τα κατοπινά θαύματα από ατσάλι και χρώμιο. Την ίδια περίοδο γεννιέται στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού και ο όρος «pinball», εξαιτίας του γεγονότος ότι όλα τα τραπέζια είχαν πολλές τρύπες και κορύνες (καρφίτσες – pins). Σημαντική στιγμή για την εξέλιξή του ήταν το 1933, όταν εμφανίστηκε το πρώτο φλίπερ με μπαταρία! Ο ηλεκτρισμός άλλαξε εντελώς το πρόσωπό του και ήδη από την επόμενη χρονιά τα μηχανήματα που κυκλοφορούσαν διέθεταν μηχανισμό αυτόματης καταγραφής του σκορ, αλλά και το χαρακτηριστικό που έμελλε να το κάνει αχτύπητο: τον ήχο! Οι πρωτόγονοι μηχανικοί αυτοί ήχοι (κουδουνάκια και καμπάνες) έστειλαν το φλίπερ στην κορυφή της νεανικής ψυχαγωγίας. Είμαστε εξάλλου στα χρόνια της Μεγάλης Ύφεσης (μέσα προς τέλη της δεκαετίας του 1930), όταν τόσο η εργατική όσο και η μεσαία τάξη έψαχναν τρόπους φτηνής διασκέδασης. Την ίδια εποχή (1935), εμφανίζεται ένα ακόμα διαβολεμένο χαρακτηριστικό που θα δώσει στο φλίπερ την τελική του όψη: το τιλτ! Όπως είπαμε, ο λαός έψαχνε απελπισμένα φτηνή διασκέδαση και προτιμούσε παιχνίδια που έδιναν δώρα στους νικητές, όπως το φλίπερ δηλαδή, που σε κάθε high score έπαιρνες δωρεάν ποτά, γεύματα και τσιγάρα. Το «κλέψιμο» επιστρατεύτηκε πια ως αντιστάθμισμα στην έλλειψη δεξιοτεχνίας: οι παίκτες ανασήκωναν ή ταρακουνούσαν για τα καλά τα μηχανήματα για να αλλάξουν την τροχιά της μπίλιας και να τη στέλνουν εκεί που έπαιρναν τους περισσότερους πόντους. Οι μαγαζάτορες διαμαρτύρονταν, τα μηχανήματα χαλούσαν και οι κατασκευαστές, αφουγκραζόμενοι την αγορά, ανακάλυψαν το τιλτ! Το πάγωμα δηλαδή του παιχνιδιού όταν οι παίκτες το παράκαναν. Το τιλτ ήταν πράγματι η μεγάλη τιμωρία του παίκτη που προσπαθούσε να ξεγελάσει τη μηχανή και δεν ήταν παρά ένας μηχανισμός ασφαλείας που καθόριζε πόσο δυνατά μπορούσες να το ταρακουνήσεις. Εγκέφαλος εδώ ήταν ο Harry Williams, ιδρυτής της Williams Manufacturing Company, ο οποίος σκάρωσε τον σατανικό μηχανισμό ως απάντηση στη χειραγώγηση του φλίπερ από τον παίκτη προς όφελός του. Αργότερα θα εμφανιζόταν μάλιστα το διπλό τιλτ, περιορίζοντας ακόμα περισσότερο τις σφαλιάρες και το κούνημα του φλίπερ. Επίσης το 1935 εισάγονται ένα σωρό ακόμα καινοτομίες, όπως τα πολύχρωμα φωτάκια και ο φωτιζόμενος πίνακας του σκορ. Μετασχηματιστές ήταν τώρα απαραίτητοι για να λειτουργήσει το φλίπερ και η βιομηχανία παραγωγής του κάλπαζε για τα καλά. Στις ΗΠΑ και μόνο λειτουργούσαν το 1935 περισσότεροι από 145 κατασκευαστές φλίπερ και οι περισσότεροι είχαν μάλιστα έδρα το Ιλινόις, κάνοντας το Σικάγο την παγκόσμια πρωτεύουσα των φλίπερ. Αν και ο ανταγωνισμός ήταν τόσο λυσσαλέος που μέχρι τα τέλη της δεκαετίας, μέσω αθέμιτων πρακτικών και επιθετικών στρατηγικών, δεν είχαν απομείνει παρά 14 εταιρίες…

Το φλίπερ μεταξύ 1940-1990

Τα φλιπεράκια γνώρισαν μεγάλη άνθηση μετά τον Β’ Παγκόσμιο, καθώς η δεκαετία 1948-58 είθισται να χαρακτηρίζεται ως η «χρυσή εποχή» του. Καθοριστική συνεισφορά είχε εδώ η εταιρία D. Gottlieb Co., η οποία και γέννησε το σύγχρονο φλίπερ το 1947: το «Humpty Dumpty» της ήταν το πρώτο μηχάνημα με πτερύγια (τις «ρακέτες» που λέγαμε στη χώρα μας), απ’ όπου πήρε εξάλλου το pinball το νέο όνομά του (flipper). Αν και την ίδια εποχή (μέσα της δεκαετίας του 1940) πολλές πολιτείες των ΗΠΑ άρχισαν να το απαγορεύουν, καθώς θεωρήθηκε τυχερό παίγνιο και όχι παιχνίδι ικανοτήτων και δεξιοτεχνίας. Το νέο φλίπερ με τα δυο πτερύγια για την κίνηση της μπίλιας δεν είχε όμως τίποτα το κοινό με τις παλιότερες εκδοχές του, που βασίζονταν λίγο πολύ στην τύχη, και πλέον χρειαζόταν καλό υπολογισμό αλλά και τέχνη στις ριξιές. Οι πολιτειακές αρχές της Αμερικής δεν το είδαν φυσικά έτσι: ήταν τυχερό παιχνίδι, άρα τζόγος, κι έτσι έπρεπε να εξαφανιστεί από προσώπου γης! Το φλίπερ απαγορεύεται τώρα σε κάθε γωνιά των ΗΠΑ, εκτός φυσικά από το Λας Βέγκας. Το ηλεκτρικό μηχάνημα θεωρήθηκε μάλιστα πως σχετιζόταν με τη Μαφία, η οποία έλεγχε εξάλλου όλο τον τζόγο, κι έτσι ήταν κακή συναναστροφή για τα νιάτα. Παρά την απαγόρευσή του βέβαια, ο κλάδος κατασκευής φλίπερ ανθούσε και πάλι μετά το 1948 και η εταιρία Genco ήταν η πρώτη που έβαλε τα πτερύγια κοντά στο κέντρο στην άκρη του τραπεζιού, δίνοντάς του τη σύγχρονη μορφή του. Το 1950 η D. Gottlieb Co. έφτιαξε το πρώτο φλίπερ με τα πτερύγια στη θέση που τα ξέρουμε σήμερα, αν και οι διαστάσεις τους ήταν ιδιαίτερα μικρές. Ο κόσμος θα έπρεπε να περιμένει μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1970 για να γνωρίσει το φλίπερ με τη σύγχρονη περιβολή του. Το 1970 κυκλοφόρησαν και τα πρώτα ηλεκτρονικά φλίπερ, αλλάζοντας εντελώς τη λειτουργία και την απήχησή τους. Με τόνους καινοτομιών, νέα χαρακτηριστικά και απίθανους σχεδιασμούς και εικονογραφήσεις, τα φλίπερ ήταν τώρα στην αιχμή της τεχνολογίας gaming. Την ίδια εποχή, πλάι στους νέους ηλεκτρονικούς ήχους που συνόδευαν την κίνηση της μπίλιας, κυκλοφόρησε και το πρώτο φλίπερ με ανθρώπινη φωνή! Το 1976, όταν η Νέα Υόρκη ήρε την απαγόρευση του φλίπερ αποδεχόμενη πως ήταν τελικά ένα παιχνίδι δεξιότητας, η βιομηχανία πήρε και πάλι τα πάνω της. Στα τέλη της δεκαετίας του 1980, οι δύο μεγαλύτεροι αμερικανοί κατασκευαστές φλίπερ, οι Williams και Bally, συγχωνεύτηκαν και έγιναν έτσι η μεγάλη δύναμη στον χώρο, παράγοντας από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 φοβερά μηχανήματα! Νέες ιδέες, θεματικά φλίπερ και άλλα τρελά κοσμούσαν πια τα ηλεκτρονικά παιχνίδια που η νεολαία έβρισκε ακαταμάχητα. Ακόμα και φλίπερ με οθόνες που έπαιζαν βιντεάκια κατέκλυσαν την αγορά και έγραψαν τη δική τους χρυσή σελίδα…

Το φλίπερ σήμερα: ο νέος αιώνας

Τα φλίπερ έχουν περάσει πολλά και είδαν ακόμα περισσότερα στην πλούσια ιστορία τους, αν και τα τελευταία 10 χρόνια έγιναν ακόμα πιο περίπλοκα, με νέους κανόνες λειτουργίας και σαφώς καλύτερη ποιότητα gaming εμπειρίας. Το φλίπερ συνέχισε μάλιστα τη ζωή του ακύμαντα παρά τις νέες τεχνολογίες που εισέβαλαν στις ζωές μας, ακολουθώντας πάντα το κλίμα της εποχής: τα σημερινά φλίπερ ενσωματώνουν τις τελευταίες τεχνολογίες του gaming και έχουν οθόνες LED και LCD ως βάση! Αποκαθαρμένο από το ύποπτο παρελθόν του και τις λογής ποινικοποιήσεις του, το φλίπερ είναι σήμερα ένα παιχνίδι οικογενειακής ψυχαγωγίας που αναβιώνει αναπάντεχα στα σαλόνια, ίσως λόγω της νοσταλγίας κάποιων για το αχτύπητο «τραπέζι» του παρελθόντος. Έχει εμφανιστεί σε ταινίες και διαφημίσεις, έχει εγκωμιαστεί από περιοδικά και εφημερίδες και βρήκε τελικά τη θέση του στα δωμάτια ψυχαγωγίας πολλών σπιτιών, καθώς ακόμα και οι ψυχολόγοι το προτείνουν πια ως ένα αποτελεσματικότατο ανακουφιστικό από το στρες! Το φλίπερ φαινόταν ξοφλημένο εκεί στις αρχές του νέου αιώνα, όταν μονάχα ένας από τους άλλοτε ισχυρούς κατασκευαστές της αγοράς είχε απομείνει στις ΗΠΑ. Με τις νέες τεχνολογικές προσθήκες, το φλίπερ ανέπνευσε και πάλι, αν και μετά το 2008 η Stern Pinball ανακοινώνει συνεχώς ζημίες. Κι αν κλείσει κι αυτή, τότε το φλίπερ θα μετατραπεί σε συλλεκτικό είδος για λίγους. Πλέον το παιχνίδι παίζεται με τα μεταχειρισμένα φλίπερ, τα οποία ξαποστέλνονται μαζικά από την Ευρώπη και τη Λατινική Αμερική στις ΗΠΑ, καθώς εκεί χτυπά ακόμα η ασθενική καρδιά του. Η ζήτηση είναι σαφώς μεγαλύτερη από την προσφορά και οι τιμές στα μεταχειρισμένα αυξάνουν εκθετικά κάθε χρόνο, γι’ αυτό και πρόσφατα, το 2013-2015, νέοι κατασκευαστές φλίπερ άνοιξαν τις πύλες τους στην Αμερική, κρατώντας ψηλά τη σημαία ενός από τα δημοφιλέστερα και πιο εκπληκτικά παιχνίδια που γνώρισε ποτέ η οικουμένη…

Η απίστευτη ιστορία της απαγόρευσης

Όπως είπαμε, το φλιπεράκι ήταν απαγορευμένο αγαθό στις ΗΠΑ μεταξύ 1942 και τέλη δεκαετίας του 1970, καθώς όπως το έλεγε εύγλωττα ο περίφημος δήμαρχος της Νέας Υόρκης, Fiorello La Guardia, «τα φλίπερ κατακλέβουν τις τσέπες των σχολιαρόπαιδων από τα λεφτά που τους δίνουν οι γονείς τους για κολατσιό». Ο δήμαρχος κήρυξε τον ανένδοτο στα φλίπερ και γιγαντιαίες αστυνομικές επιχειρήσεις στήθηκαν για την ανεύρεση και την καταστροφή τους: δραματικές έφοδοι των Αρχών σε λέσχες και «ουφάδικα» γίνονταν καθημερινά, καθώς ο δήμαρχος είχε δώσει ρητή εντολή στην αστυνομία ότι πρώτη προτεραιότητά της ήταν τώρα η εξαφάνιση των φλίπερ από τη Νέα Υόρκη! Η επικήρυξη του φλίπερ κατέληξε σε κατάσχεση δεκάδων χιλιάδων μηχανημάτων και σαδιστική καταστροφή τους με βαριοπούλες και σφυριά δημοσία θέα μάλιστα, ακόμα και από τον ίδιο τον δήμαρχο, πριν πετάξουν τα ξεκοιλιασμένα υπολείμματά τους στο ποτάμι! Αν και το φλίπερ δεν εξαφανίστηκε από τη Νέα Υόρκη, πέρασε απλώς στα υπόγεια χαμαιτυπεία κακόφημων περιοχών. Ενδιαφέρον εδώ είναι το πώς επιτράπηκαν και πάλι τα φλιπεράκια στην πολιτεία το 1976: επιστρατεύτηκε ένας δεξιοτέχνης του φλίπερ για να δείξει στο εχθρικό δημοτικό συμβούλιο ότι δεν ήταν τύχη αλλά ικανότητα αυτή που κινεί την μπίλια! Τα ταλέντα του νεαρού συντάκτη περιοδικού και μεγάλου δεξιοτέχνη Roger Sharpe ήταν αυτά που έσωσαν το φλίπερ από την αφάνεια. Ένα μηχάνημα μεταφέρθηκε στην αίθουσα συνεδριάσεων του δημοτικού συμβουλίου, καταμεσής από ορδές δημοσιογράφων και φωτογράφων, και ο Sharpe δήλωσε στην ομήγυρη ότι θα στείλει την μπάλα σε προκαθορισμένο σημείο. «Αν το καταφέρω», είπε μεγαλόστομα, «τότε δεν είναι παιχνίδι τύχης αλλά δεξιοτεχνίας». Ολοκληρώνοντας την ιστορική ριξιά του, το συμβούλιο υπερψήφισε αμέσως την αποποινικοποίηση του φλίπερ. Ναι, το 1976! Αν και οι περιπέτειές του με τον αμερικανικό νόμο δεν θα τέλειωναν εδώ: πολύ πρόσφατα, το δημοτικό συμβούλιο του Νάσβιλ ήρε την απαγόρευση του φλίπερ σε ανήλικους κάτω των 18 ετών, ενώ ακόμα και σήμερα στο Ocean City του Νιου Τζέρσεϊ απαγορεύεται να παίζεις φλίπερ τις Κυριακές! Game over… Δείτε όλα τα θέματα του Weekend