Η τραγωδία στον κάμπο της Καρδίτσας και το Πήλιο είναι ανείπωτη. Η φονική κακοκαιρία Daniel έπνιξε ανθρώπους και περιουσίες στα νερά και τις λάσπες, ενώ οι περιοχές που επλήγησαν μετράνε ακόμη τις πληγές τους.
Στην κεντρική Ελλάδα έχουν δημιουργηθεί δύο μεγάλες λίμνες, ενώ ειδικοί προσπαθούν να αναλύσουν το φαινόμενο που προκάλεσε τη βιβλική καταστροφή, ανατρέποντας όλα τα μέχρι τώρα δεδομένα. Η κακοκαιρία Daniel αποτελεί μέρος του φαινομένου «ωμέγα μπλοκ» που κάλυψε σχεδόν ολόκληρη την Ευρώπη, χτυπώντας και την Τουρκία και φτάνοντας μέχρι και τη Λιβύη. Η Ιβηρική χερσόνησος, όπως και τα Βαλκάνια, είχαν πολύ υγρό καιρό με σφοδρές πλημμύρες, ενώ η κεντρική και η βόρεια Ευρώπη ήρθαν αντιμέτωπες με ένα κύμα καύσωνα.
Όπως εξηγεί ο επίκουρος καθηγητής φυσικών καταστροφών του ΕΚΠΑ, Μιχάλης Διακάκης, στο Newsbeast, στην Ελλάδα εγκαταστάθηκε για πολλές ημέρες ένα βαρομετρικό χαμηλό, το οποίο σημαίνει ισχυρές βροχές με μεγάλη διάρκεια. «Το πρόβλημα λοιπόν ήταν και η ένταση και η διάρκεια του φαινομένου. Στη δική μας περίπτωση “κάθισε” περίπου δύο ολόκληρες ημέρες. Η ένταση της βροχής κινήθηκε μεταξύ 500 και 1.000 mm μέσα σε 48 ώρες. Να το πω αλλιώς: Στην Αθήνα κατά μέσο όρο πέφτουν 400 mm όλο το χρόνο. Άρα έριξε σε 48 ώρες μιάμιση με δυόμιση φορές το νερό που πέφτει στην Αθήνα όλο το χρόνο», σημειώνει.
Όπως φαίνεται από τον χάρτη που δημιουργήθηκε από την υπηρεσία FloodHub του «Κέντρου Επιστημών Παρατήρησης της Γης και Δορυφορικής Τηλεπισκόπησης BEYOND», οι πλημμυρισμένες εκτάσεις στην περιοχή της Καρδίτσας ανέρχονται σε 118.700 στρέμματα στις (6/9), 430.260 στρέμματα στις (7/9), 321.658 στρέμματα στις (10/9). Η έκταση της πλημμύρας στον σχετικό χάρτη παρουσιάζεται συγκριτικά και με τις πλημμύρες που προκλήθηκαν από την κακοκαιρία «Ιανός» τον Σεπτέμβριο του 2020 στην ίδια ακριβώς περιοχή.
Η πραγματικότητα που έχει διαμορφωθεί στην περιοχή είναι οδυνηρή, αλλά ανεξάρτητα από τις όποιες ευθύνες, αποτελεί μια τρομακτική υπενθύμιση των ευρύτερων περιβαλλοντικών προκλήσεων που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε σε τοπικό και διεθνές επίπεδο.
«Για τα αντιπλημμυρικά έργα η συζήτηση είναι περίπλοκη», σχολιάζει ο κ. Διακάκης και εξηγεί: «Πρόκειται για ένα τόσο ακραίο φαινόμενο που δεν προσφέρεται για να δεις την απόδοση των αντιπλημμυρικών έργων. Αυτά γίνονται με κάποιον σχεδιασμό, κάποιες προδιαγραφές. Δεν γίνονται φαραωνικά έργα παντού. Υπάρχουν κάποια στοιχεία ανάλογα με την περιοχή. Αυτή η κακοκαιρία ξεπέρασε τις προδιαγραφές που υπήρχαν μέχρι σήμερα. Οπότε ακόμη και ένα καλό έργο πιθανόν να αποτύγχανε. Ξέφυγε από όλες τις προδιαγραφές που υπήρχαν. Και αυτό είναι το ανησυχητικό, ότι λόγω της κλιματικής αλλαγές φαινόμενα τέτοιας έντασης, εκτός προδιαγραφών, θα έρχονται ξανά και ξανά».
«Αυτή τη στιγμή, τα στατιστικά που έχουμε δεν μπορούν πλέον να θεωρηθούν αξιόπιστα. Πριν από τρία χρόνια λέγαμε για τον Ιανό πως ήταν μια τρομερή καταιγίδα που τη βλέπουμε μια φορά στα 300 χρόνια. Να όμως που μετά από τρία χρόνια είχαμε νέα καταιγίδα στην ίδια περιοχή και ακόμη χειρότερη», σημειώνει στο Newsbeast και προσθέτει:
«Η γενική πρόταση που υπάρχει στην επιστημονική κοινότητα είναι πως πρέπει να επανασχεδιάσουμε τα έργα, εξ αρχής, μη έχοντας στο μυαλό μας τα υπάρχοντα στατιστικά. Το πιο σημαντικό είναι στην αποκατάσταση που θα επιχειρηθεί να γίνει να έχουμε στο μυαλό μας τη δημιουργία υποδομών που πραγματικά θα ενισχύουν την πρόληψη. Πρέπει να κάνουμε αυτό που οι αμερικάνοι αποκαλούν “build back better”, δηλαδή να χτίσουμε καλύτερα κατανοώντας τις αλλαγές στη φύση και φτιάχνοντας τις υποδομές μας με έναν τρόπο που να είναι πιο ανθεκτικές και όχι με τον ίδιο τρόπο που τις φτιάχναμε μέχρι σήμερα γιατί θα παθαίνουμε τα ίδια πράγματα».
«Για παράδειγμα οι διατομές των ρεμάτων θα πρέπει να είναι πιο μεγάλες, τα φράγματα να αντέχουν μεγαλύτερη ενέργεια νερού, οι διατομές των γεφυρών θα πρέπει να είναι αρκετά μεγαλύτερες, οι κατοικίες να είναι υπερυψωμένες και όχι ένα με το έδαφος, ώστε να είναι λιγότερο τρωτές. Να τα ξαναχτίσουμε όλα ώστε να είναι πιο ανθεκτικά».
Βάσει αυτού του πλάνου δεν μπορεί να αποκλειστεί ακόμη και η μετεγκατάσταση ενός μέρος του πληθυσμού που ζει σε περιοχές, οι οποίες βάσει των νέων δεδομένων πιθανόν να βρίσκονται σε ακατάλληλες πλέον περιοχές. Ο καθηγητής διαχείρισης φυσικών καταστροφών Ευθύμιος Λέκκας χαρακτήρισε πιθανή ακόμη και την οριστική μετοίκηση τουλάχιστον ενός μέρος του πληθυσμού του θεσσαλικού κάμπου, υπογραμμίζοντας ωστόσο πως ο βασικός στόχος «είναι να καταστήσουμε τις περιοχές οι οποίες έχουν πληγεί πιο ανθεκτικές στα επόμενα φαινόμενα».
Η Ιωάννα Σταματάκη, λέκτορας μηχανικής του νερού, στο Πανεπιστήμιο του Γκρίνουιτς, σε άρθρο της στο Conversation, υπογραμμίζει πως εν γένει η περιοχή της Μεσογείου έχει γίνει πιο ευαίσθητη στις πλημμύρες λόγω των συνδυασμένων επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και της αστικοποίησης. Το δεύτερο φαινόμενο έχει επεκτείνει την αστική ανάπτυξη σε περιοχές που είναι περισσότερο επιρρεπείς στις πλημύρες και έχει αυξήσει τις αδιαπέραστες επιφάνειες (όπως δρόμοι και πεζοδρόμια), εμποδίζοντας τη φυσική απορρόφηση του νερού στο έδαφος.
Η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή στην περιοχή της Μεσογείου εξέδωσε προειδοποίηση πως τα ακραία φαινόμενα βροχοπτώσεων θα συμβαίνουν στο εξής συχνότερα και θα είναι ακόμη πιο έντονα, αυξάνοντας τον κίνδυνο ξαφνικών πλημμυρών. Αυτή η προειδοποίηση, σε συνδυασμό με τα αρχεία ξαφνικών πλημμυρών το 2023 στην Ισπανία, την Ιταλία, την Τουρκία, τη Βουλγαρία, τη Γαλλία και την Ελλάδα, υπογραμμίζει την επείγουσα ανάγκη για ισχυρότερα προληπτικά μέτρα.
Οι μετεωρολόγοι προειδοποιούν για νέα ακραία φαινόμενα στην Ελλάδα και μάλιστα άμεσα, μέσα στο φθινόπωρο. Ο Κλέαρχος Μαρουσάκης σε ανάρτησή του εκτίμησε πως δεν αποκλείεται να δούμε κακοκαιρίες με τροπικά χαρακτηριστικά. «Το φθινόπωρο φέτος κρύβει κι άλλες επικίνδυνες κακοκαιρίες μιας και από αρκετά νωρίς σημειώνουμε κάθοδο αρκετά ψυχρών αερίων μαζών κάτι το οποίο στατιστικά θα το περιμέναμε από Οκτώβρη και μετά», αναφέρει και προσθέτει: «Καθώς αυτές οι πιο ψυχρές αέριες μάζες θα αλληλοεπιδρούν με τις πολύ θερμές θάλασσες της Μεσογείου είναι δυνατόν να δημιουργήσουν πολύ ισχυρά βαρομετρικά χαμηλά τα οποία είναι δυνατόν να λάβουν ακόμη και τροπικά χαρακτηριστικά».
«Η πλήρης εξάλειψη των πλημμυρών δεν είναι ούτε τεχνικά εφικτή ούτε οικονομικά προσιτή. Αντίθετα, σε μεγαλύτερη κλίμακα, είναι σημαντικό να αρχίσουμε να εντοπίζουμε περιοχές που είναι επιρρεπείς σε ξαφνικές πλημμύρες, ειδικά σε λεκάνες απορροής με ιστορικές ξαφνικές πλημμύρες. Στη συνέχεια, θα πρέπει να επικεντρωθούμε στη συνηγορία για τη δράση για το κλίμα και τα μέτρα ανθεκτικότητας, τα οποία μπορεί να είναι οτιδήποτε από “σκληρές” άμυνες, όπως νέα τείχη για πλημμύρες, έως πολιτικές και καλύτερη ευαισθητοποίηση του κοινού για τους κινδύνους. Μόνο αυτό θα προσφέρει ελπίδα για ένα ασφαλέστερο και πιο ανθεκτικό μέλλον», τονίζει στο άρθρο της η κ. Ιωάννα Σταματάκη.
Που οφείλονται οι ακραίες βροχοπτώσεις της κακοκαιρίας Δανιήλ – Ανάλυση του μετεωρολογικού φαινομένου
Σύμφωνα με προκαταρκτική ανάλυση των διαθέσιμων μετεωρολογικών δεδομένων, οι ακραίες βροχοπτώσεις που σημειώθηκαν στη χώρα μας κατά τη διάρκεια της κακοκαιρίας Δανιήλ οφείλονται κυρίως στα παρακάτω χαρακτηριστικά της κακοκαιρίας, όπως παρουσιάζονται από το meteo.gr:
1. Αποκοπή ψυχρών αερίων μαζών από τη γενική κυκλοφορία της ατμόσφαιρας πάνω από την Ευρώπη, στην οποία οφείλεται το φαινόμενο της Ψυχρής Λίμνης. Η αργή νότια-νοτιοδυτική κίνηση της Ψυχρής Λίμνης οφείλεται στον έντονο κυματισμό του αεροχειμάρρου ο οποίος οδήγησε στην ανάπτυξη ενός εκτεταμένου πεδίου υψηλών πιέσεων πάνω από την Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη (Ωμέγα εμποδιστή – Omega blocking). Οι Ωμέγα εμποδιστές όπως έχουμε αναφερθεί και σε παλαιότερα άρθρα μας συνδέονται με επίμονες καιρικές συνθήκες (Εικόνα 1) για αρκετές ημέρες αυξάνοντας έτσι την πιθανότητα εκδήλωσης ακραίου καιρού σε μια συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή.
Εικόνα 1: Ατμοσφαιρική κυκλοφορία πάνω από την Ευρώπη στις 05/09/2023.
2. Οι ψυχρές αέριες μάζες στη μέση και ανώτερη τροπόσφαιρα σε συνδυασμό με την επικράτηση θερμών και υγρών αερίων μαζών στην κατώτερη ατμόσφαιρα, συνέβαλαν στην ανάπτυξη έντονης ατμοσφαιρικής αστάθειας πάνω από την περιοχή μας και τη δημιουργία εκτεταμένων καταιγίδων (Εικόνα 2). Αν και η παρουσία της Ψυχρής Λίμνης και του Ωμέγα εμποδιστή δεν είναι πρωτοφανή φαινόμενα, η επικράτηση υψηλών τιμών θερμοκρασίας στην επιφάνεια της θάλασσας και στον υπερκείμενο αέρα αυτή την περίοδο του έτους συνέβαλε στην έντονη ατμοσφαιρική αστάθεια που αναπτύχθηκε στην ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου.
3. Η ισχυρή μεταφορά υδρατμών σε μεγάλο βάθος της ατμόσφαιρας από το Αιγαίο προς την ανατολική ηπειρωτική χώρα με έμφαση στη Θεσσαλία (Εικόνα 2), όπως είχαμε τονίσει και στην αρχική μας ανακοίνωση το μεσημέρι της Κυριακής 03/09 (https://www.meteo.gr/article_view.cfm?entryID=2908). Η ένταση και η επιμονή αυτής της μεταφοράς υδρατμών οφείλεται στη θέση και στη χαμηλή ταχύτητα μετατόπισης της Ψυχρής Λίμνης, που συνέβαλαν στην επικράτηση επίμονων ανατολικών ανέμων από το έδαφος έως 10.000 – 11.000 μέτρα ύψος. Γενικά, οι καταιγίδες καταναλώνουν τη διαθέσιμη ενέργεια στην ατμόσφαιρα και εξασθενούν, όμως την περίπτωση της κακοκαιρίας Δανιήλ, η διαθέσιμη ενέργεια παρέμενε σε εξαιρετικά υψηλά επίπεδα λόγω της συνεχούς ροής ασταθών αερίων μαζών από το Αιγαίο Πέλαγος προς τη Θεσσαλία.
4. Η αλληλεπίδραση των ορεινών όγκων με την ισχυρή μεταφορά υδρατμών, η οποία και συνέβαλε στην εκδήλωση πιο ραγδαίων βροχοπτώσεων, όπως συνέβει για παράδειγμα στο Πήλιο όπου και καταγράφηκαν τα μεγαλύτερα ύψη βροχής στους μετεωρολογικούς σταθμούς του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών/meteo.gr.
Εικόνα 2: Συνοπτική εξήγηση των ακραίων βροχοπτώσεων της κακοκαιρίας Δανιήλ.
