Ακόμη και να μην έχει επισκεφτεί κανείς τη Νάξο, γνωρίζει πολύ καλά ότι η Πορτάρα, η γιγάντια πέτρινη πύλη που υψώνεται απέναντι από τη Χώρα, αποτελεί συνώνυμο για το νησί. Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά σημεία αναφοράς του νησιού, είναι το πρώτο πράγμα που αντικρίζει κανείς φτάνοντας στον προορισμό.

H Πορτάρα καλωσορίζει τους επισκέπτες της Νάξου

Η επιβλητική και άκρως εντυπωσιακή, τεράστια πέτρινη πύλη υποδέχεται τους επισκέπτες της Νάξου, καθώς το πολυφωτογραφημένο σημείο του νησιού αποτελεί την πρώτη εικόνα που παρατηρεί κανείς (ήδη από μακριά) φτάνοντας με το πλοίο στο λιμάνι.

Στην ουσία πρόκειται για μια πανύψηλη μαρμάρινη πύλη, που χρονολογείται από τον 6ο αι. π.Χ., υπενθυμίζοντας στους επισκέπτες της Νάξου την άκρως ενδιαφέρουσα ιστορία του νησιού, του μεγαλύτερου των Κυκλάδων. Συναντάται στην νησίδα Παλάτια, στο βόρειο τμήμα του λιμανιού και ορθώνεται πανύψηλη σαν ακοίμητος φρουρός της Χώρας.

Σύμφωνα με τη μυθολογία, στο νησάκι όπου βρίσκεται η Πορτάρα ο Θησέας είχε εγκαταλείψει την Αριάδνη μετά την αρπαγή της από την Κρήτη και τη δολοφονία του περίφημου Μινώταυρου. Πρόκειται για το ίδιο σημείο, όπου την είδε ο Διόνυσος και την ερωτεύτηκε, κάνοντάς την μετέπειτα γυναίκα του.

Το συγκεκριμένο νησάκι δεν συνδεόταν με το νησί, μέχρι το 1919 όποτε και κατασκευάστηκε λωρίδα γης για να το ενώσει με τη Νάξο. Ο επισκέπτης σήμερα βλέπει τα απομεινάρια του ναού του Απόλλωνα, που χρονολογείται μεταξύ 6ου- 7ου αιώνα π.Χ., χωρίς, ωστόσο, το έργο τελικά να έχει ολοκληρωθεί. Το ύψος της Πορτάρας αγγίζει τα 6 μέτρα, ενώ το πλάτος της ξεπερνάει τα 3,5 μέτρα. Η πανύψηλη πύλη του ναού αποτελούνταν από τέσσερα υπερμεγέθη κομμάτια τοπικού μαρμάρου, το καθένα από τα οποία ζύγιζε περί τους 20 τόνους.

Ο ναός του Απόλλωνα αποτέλεσε διακαή πόθο του τυράννου Λύγδαμη, ο οποίος ήθελε να δημιουργήσει έναν μεγαλοπρεπή ναό, μεγαλύτερο ακόμη και από εκείνον του Ολυμπίου Διός στην Αθήνα, αλλά και της Ήρας στη Σάμο. Με την κατάλυση, όμως, της τυραννίας σταμάτησαν οι εργασίες για την κατασκευή του ναού, και έτσι το έργο έμεινε ημιτελές.

Με το πέρασμα των χρόνων, στα ερείπια του ναού του Απόλλωνα οι Χριστιανοί έχτισαν εκκλησία, ενώ επί Ενετοκρατίας καταστράφηκε ολοσχερώς, με αρκετά από τα μάρμαρα του ναού, να χρησιμοποιούνται για την κατασκευή του Κάστρου της Χώρας.