Ένα από τα αρχαιότερα μοναστήρια όχι μόνο της Νάξου και της Ελλάδας, αλλά και ολόκληρων των Βαλκανίων, χρονολογείται από τον 6ο αιώνα και συναντάται στο στο βόρειο άκρο της κοιλάδας της Δρυμαλίας.
Πρόκειται για την ιστορική μονή της Παναγίας Δροσιανής, του μοναστηριού που είναι αφιερωμένο στην Παναγία της βροχής. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση προκειμένου να ξορκίσουν την ανομβρία που ταλάνιζε το νησί για μεγάλο χρονικό διάστημα, οι πιστοί Ναξιώτες απευθύνθηκαν στην Παναγία με τάματα και λειτουργίες για να βρέξει έτσι ώστε να μην ξεραθούν οι μπαξέδες και τα δέντρα των κατοίκων του νησιού, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων ασχολούνταν κατεξοχήν με τις αγροτικές εργασίες.
Όσο για την τοποθεσία της; Ο θρύλος λέει ότι αρχικά είχε επιλεγεί άλλο μέρος για την ίδρυση της μονής. Ωστόσο, η εικόνα της Παναγίας μεταφερόταν κάθε βράδυ στο συγκεκριμένο μέρος.
Ένας τρίτος θρύλος σχετικός με τη μονή είναι ότι στο νεότερο τμήμα της και κάτω από την τεράστια κυκλική πλάκα από μάρμαρο μπροστά στην εικόνα της Παναγίας υπήρχε μεγάλος θησαυρός, που κανείς, ωστόσο, δεν αναζήτησε ποτέ καθώς θα τον μαρμάρωνε η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας.
Αυτό που προκαλεί εντύπωση είναι το γεγονός ότι μόλις την δεκαετία του ’70 πραγματοποιήθηκαν οι πρώτες ανασκαφές από την αρχαιολογική υπηρεσία προκειμένου να αποκαλυφθεί πλήρως και ο παλαιότερος ναός. Μέχρι τότε το μόνο ορατό για το κοινό σημείο του ναού ήταν η κυρίως εκκλησία, που ήταν και η πιο πρόσφατη κατασκευή. Ο ναός είναι βυζαντινού ρυθμού και όλοι οι χώροι του, εσωτερικά και εξωτερικά είναι σε σχήμα σταυρού.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι τοιχογραφίες του ναού, σύμφωνα με τους αρχαιολόγους οι καλύτερα σωζόμενες κάποιες από αυτές να χρονολογούνται από τον 7ο αιώνα και τις πιο πρόσφατες από τον 14ο αιώνα, με εικονογραφικές ιδιοτυπίες που δεν συναντώνται σε άλλο αντίστοιχο μνημείο, όπως η αναπαράσταση του δόγματος της διπλής φύσης του Ιησού, της ανθρώπινης και της θείας.
