Η στυγνή δολοφονία του 19χρονου Άλκη Καμπανού στην περιοχή του Χαριλάου στη Θεσσαλονίκη έχει συγκλονίσει την κοινωνία και έχει συνταράξει για τα καλά το αθλητικό και κυρίως το οπαδικό οικοδόμημα της χώρας. Το γεγονός ότι ο Άλκης ήταν οπαδός του Άρη και οι άνθρωποι (ή ο άνθρωπος γιατί μέχρι την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές έχει πραγματοποιηθεί μόνο μία σύλληψη ενός 23χρονου) που του αφαίρεσαν τη ζωή φέρεται να είναι οπαδοί του ΠΑΟΚ δείχνει κάτι για τα κίνητρα της επίθεσης αλλά στην πραγματικότητα λίγη σχέση έχει με την πραγματικότητα. Και αυτό δεν είναι μία κυνική παραδοχή αλλά μία ρεαλιστική αποτύπωση της πραγματικότητας που ζούμε. Όταν χτυπάς έναν άνθρωπο που περπατά στο δρόμο με μάρμαρα, μπετόβεργες και τον μαχαιρώνεις μέχρι να πεθάνει από ακατάσχετη αιμορραγία δεν μπορείς να μπεις σε κάποιο οπαδικό καλούπι. Όταν μαχαιρώνεις έναν άνθρωπο μέχρι θανάτου γιατί είναι «Άρης» (ή ό,τι) είσαι απλά δολοφόνος.
Και καλό είναι να σταματήσουμε να χαρακτηρίζουμε κάθε «καρτέρι» κάτω από σπίτια, «επίσκεψη» σε εργασιακούς χώρους, random επιθέσεις σε δρόμους, ως «συμπλοκές οπαδών». Οι συμπλοκές οπαδών έχουν (ή τουλάχιστον είχαν) κάποιους κανόνες και κώδικες. Γίνονται με άλλους όρους και με σχετική «ισονομία». Δεν γίνονται με επιθέσεις «30 σε έναν». Δεν μπορεί να βαφτίζεται κάθε εγκληματική πράξη ως βία με οπαδικά κίνητρα. Το να στήνεις καρτέρι κάτω από σπίτι κάποιου και να τον μαχαιρώνεις δεν λέγεται οπαδική συμπλοκή. Λέγεται μαφιόζικη επίθεση.
Και για να κλείσουμε αυτή τη μικρή εισαγωγή και να μπούμε στο προκείμενο. Δάκρυα έχουν δικαίωμα να χύνουν η οικογένεια του Άλκη, οι φίλοι του και οι σύντροφοί του. Κανένας άλλος. Ούτε η πολιτεία, ούτε η αστυνομία, σίγουρα όχι οι ιδιοκτήτες των ομάδων και σίγουρα όχι οι υπάλληλοι του κάθε «ισχυρού άνδρα» (sic) που παρουσιάζονται ως οπαδοί και υπερασπιστές των συμφερόντων του.
Πόσες φορές δηλαδή θα χρειαστεί να διαβάσουμε αυτό το κλισέ ότι «η Θάτσερ έβαλε το μαχαίρι στο κόκκαλο και τελείωσε τους χούλιγκαν» μέχρι να καταλάβουμε ότι είναι παραπλανητικό και ανεδαφικό; Ας δούμε λοιπόν τι έκανε η Σιδηρά Κυρία στη μάχη της μέχρις εσχάτων κατά του χουλιγκανισμού και πώς τον ξερίζωσε από τις κερκίδες. Και τον ρίζωσε στους δρόμους. Γιατί από εκεί ξεκινάνε όλα.
Ένας μύθος που χρησιμεύει μόνο για τίτλους στα μίντια
Η βρετανίδα αρχηγός του κόμματος των Συντηρητικών, Μάργκαρετ Θάτσερ, διετέλεσε πρωθυπουργός της χώρας από το 1979 μέχρι το 1990. Διαβόητη για τις σκληρές μεθόδους της και θιασώτης της αστυνομοκρατίας και του δόγματος «Νόμος και Τάξη». Η Θάτσερ εκτός όλων των άλλων είχε δύο ορκισμένους εχθρούς: Την εργατική τάξη και το ποδόσφαιρο. Δύο έννοιες απόλυτα συνυφασμένες με τη βρετανική κουλτούρα. Όπου έβλεπε ποδόσφαιρο (ή αθλητισμό γενικά) έβλεπε και χούλιγκαν.
Ο ποδοσφαιρικός χουλιγκανισμός στο Νησί στη δεκαετία του 1980 ήταν τόσο ανησυχητικός που η κυβέρνηση της Μάργκαρετ Θάτσερ δημιούργησε ένα «πολεμικό γραφείο» για να τον αντιμετωπίσει. Αλλά οι υπουργοί της Σιδηράς Κυρίας ανησυχούσαν επίσης βαθιά για ένα άλλο κομμάτι του ζητήματος – τα αυξανόμενα επίπεδα εγκληματικότητας σε κοινότητες που βρίσκονταν εν υπνώσει σε όλο το Ηνωμένο Βασίλειο.
Η άνοδος του «ταραχών της υπαίθρου» προκάλεσε τέτοιο άγχος που ο υπουργός Εσωτερικών Ντάγκλας Χερντ ανέθεσε επείγουσα έρευνα για το πώς να αντιμετωπιστεί το επιδεινούμενο φάσμα της «βίας του μεθυσμένου όχλου».
Σε ένα πλαίσιο εκτεταμένης ποδοσφαιρικής βίας στη Βρετανία και περιστατικών όπως η καταστροφή στο στάδιο Χέιζελ το 1985, όταν 39 οπαδοί της Γιουβέντους έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια του τελικού του Ευρωπαϊκού Κυπέλλου εναντίον της Λίβερπουλ, ο Χερντ διέταξε την αστυνομία να διερευνήσει το πρόβλημα των νέων που προκαλούν προβλήματα σε πόλεις και χωριά μετά από πάρα πολλά ποτά την Παρασκευή και το Σάββατο βράδυ.
Τα αρχεία του Γραφείου του Υπουργικού Συμβουλίου που δεν είχαν εμφανιστεί προηγουμένως, δείχνουν ότι ο Χερντ είδε «ομοιότητες μεταξύ των ταραχοποιών της υπαίθρου και των χούλιγκαν του ποδοσφαίρου».
Σε ένα υπόμνημα από τον Ιούνιο του 1988, ο κ. Χερντ σημείωσε: «Δεν υπάρχει τίποτα καινούργιο στις ταραχές στις πόλεις και στην ύπαιθρο. Η βία του μεθυσμένου όχλου πηγαίνει αιώνες πίσω, οι teddy boys στη δεκαετία του ’50, οι mods και οι rockers στη δεκαετία του ’60, οι punks και οι skinheads στη δεκαετία του ’70 κληρονόμησαν μια μακρά παράδοση. Αλλά ανησυχώ ότι το πρόβλημα χειροτερεύει».
Ο Χερντ ωστόσο ήταν και από αυτούς που αντιτάχθηκαν στη Θάτσερ όταν κατάλαβε ότι τα μέτρα της θα ήταν αναποτελεσματικά. Μάλιστα όταν έμαθε ότι η πρωθυπουργός σχεδίαζε να βάζει αστυνομικούς με πολιτικά να κοιτούν στις κερκίδες ποιος οπαδός βρίζει και τι λέει ώστε να αποβάλλεται από το γήπεδο της είχε πει ότι «καλύτερα αυτό το μέτρο να μείνει στο συρτάρι».
Πονάει χέρι, κόβει χέρι – Τα τρία αιματηρά περιστατικά που οδήγησαν σε ακραία και αναποτελεσματικά μέτρα
Η τραγωδία στο Χίλσμπορο συνέβη στις 15 Απριλίου 1989 και ήταν η τελευταία και φρικιαστική πράξη ενός καταστροφικού έργου. Τον Μάιο του 1985, 56 θεατές έχασαν τη ζωή τους στη φωτιά στο στάδιο Valley Parade της Μπράνφορντ. Τρεις εβδομάδες αργότερα, 39 θεατές πέθαναν στον τελικό του Ευρωπαϊκού Κυπέλλου μεταξύ της Λίβερπουλ και της Γιουβέντους στο στάδιο Χέιζελ των Βρυξελλών.
Τα όσα συνέβησαν στο Χέιζελ κηλίδωσαν για πάντα το αγγλικό ποδόσφαιρο: Μία ώρα πριν από την προγραμματισμένη έναρξη του αγώνα, οι Άγγλοι χούλιγκαν της αγγλικής ομάδας παραβίασαν ένα κιγκλίδωμα που τους χώριζε από τους Ιταλούς, οι οποίοι οπισθοχώρησαν προς τον τοίχο. Όσοι βρίσκονταν κοντά στον τοίχο συνεθλίβησαν από την πίεση χιλιάδων, ενώ ο τοίχος τελικά κατέρρευσε.
«Δεν υπάρχουν λέξεις, δεν υπάρχουν δικαιολογίες. Το φταίξιμο είναι αποκλειστικά της Αγγλίας. Πρέπει να πατάξουμε τον χουλιγκανισμό και θα διαβούμε ξανά τη θάλασσα για να παίξουμε σε ευρωπαϊκές διοργανώσεις, μόνο αν και όταν τελειώσουμε με αυτό το πρόβλημα», είχε πει η Θάτσερ μετά την διαβόητη απόφασή της να να αποκλείσει για 5 χρόνια όλους τους αγγλικούς συλλόγους από τις διοργανώσεις των ευρωπαϊκών κυπέλλων και τη Λιβερπουλ για έξι.
Η κίνηση αυτή εκθειάζεται ακόμα και σήμερα. Χωρίς να υπολογίζεται όμως ότι ήταν ένα ανεπαρκέστατο μέτρο το οποίο μετατόπισε το πρόβλημα εκτός κερκίδων, στους δρόμους και τις παμπ ακριβώς έξω από τα γήπεδα. Το πιο βασικό όμως ήταν ότι μετατόπισε το ενδιαφέρον από τη βάση του ζητήματος όσον αφορά το γιατί οι νέοι της Αγγλίας γίνονται μέρος τόσο βίαιων και θανατηφόρων εξάρσεων.
Ας δούμε όμως γιατί η Θάτσερ στην πραγματικότητα απέτυχε
Αναφέραμε πρωτύτερα ότι η Σιδηρά Κυρία είχε μία φυσική απέχθεια προς το γήπεδο. Στην πραγματικότητα θεωρούσε όσους πάνε στο γήπεδο πολίτες κατώτερης κατηγορίας. Στην πραγματικότητα ήταν εργάτες και η Θάτσερ τους μισούσε ως τέτοιους.
Η Θάτσερ επισκέφτηκε την ταράτσα του Leppings Lane στο γήπεδο της Σέφιλντ Γουέντσντεϊ, την ημέρα μετά τον θάνατο 96 οπαδών της Λίβερπουλ. Οι αποκαλύψεις βάσει του Νόμου για την Ελευθερία της Πληροφορίας αποκάλυψαν ότι ανώτεροι αστυνομικοί ανέφεραν ότι ο καταλύτης για την τραγωδία ήταν μεθυσμένοι, χωρίς εισιτήριο οπαδοί της Λίβερπουλ. Ένα τεράστιο ψέμα που δείχνει ένα πλέγμα ψευδών καταθέσεων και αναφορών που ως μόνο στόχο είχε την κηλίδωση των οπαδών και την αποφυγή των ευθυνών από την αστυνομία.
Μετά το Χέιζελ κανένα πραγματικό μέτρο δεν πάρθηκε για τη βία στα γήπεδα. Το μόνο που έκανε η Θάτσερ ήταν να θεσπίσει το Εθνικό Σύστημα Μελών. Ένας απίστευτος νόμος που έλεγε πως όλοι οι φίλαθλοι στην χώρα θα έπρεπε να προμηθευτούν την ίδια κάρτα κι όποιος έμπαινε σε γήπεδο χωρίς αυτήν θα μπορούσε είτε να φυλακίζεται για έναν μήνα ή να πληρώνει ένα πολύ βαρύ πρόστιμο. Τίποτα δεν άλλαξε όσον αφορά την ασφάλεια των σταδίων, την κατανάλωση αλκοόλ, τα φαινόμενα βίας, αλλά αντιθέτως το μέτρο ενίσχυσε ακόμα περισσότερο την ήδη υπάρχουσα έχθρα ανάμεσα στην αστυνομία και στους οπαδούς στα πέταλα, χούλιγκαν ή μη.
Εκτός από την κάρτα η Θάτσερ εισηγήθηκε την τοποθέτηση ηλεκτροφόρων συρμάτων έξω από τα γήπεδα, ώστε να αποτρέπουν τους οπαδούς από έκνομες πράξεις. Την απάντηση σε αυτή την ευφάνταστη ιδέα έδωσε ο τότε διευθυντής της αγγλικής Ποδοσφαιρικής Ομοσπονδίας, Τεντ Κρόκερ: «Οι χούλιγκαν είναι πρόβλημα της κοινωνίας. Δεν θέλουμε τους χούλιγκάν σας στο ποδόσφαιρό μας, κυρία Πρωθυπουργέ».
Ως σκέψη που δεν ευοδώθηκε υπήρξε η σειρά ομιλιών των τερματοφυλάκων στους οπαδούς γιατί ήταν πιο κοντά στις κερκίδες. Υπό την ονομασία «Goalies against Hoolies» («Τερματοφύλακες εναντίον χούλιγκαν»), θεωρήθηκε… έξυπνο οι αθλητές που είχαν μεγαλύτερη χωροταξική εγγύτητα με τις κερκίδες να περιγράφουν στο κοινό τους τις επιπτώσεις των επεισοδίων και το πόσο… κακά είναι αυτά.
Είπαμε όμως, όποιος ασχολείται με το ποδόσφαιρο είναι προβληματικός. Σε μία άνευ προηγουμένου απόφαση μείωσε τα κονδύλια για καθηγητές φυσικής αγωγής στα σχολεία, περιόρισε τις ώρες που οι μαθητές έπαιζαν ποδόσφαιρο στα σχολεία στο μάθημα της γυμναστικής και δαιμονοποίησε το σπορ συνολικά ως ευτελή τρόπο διασκέδασης.
Ο γνωστός προπονητής Σαμ Αλρντάις είχε πει: «Η Θάτσερ σκότωσε το ποδόσφαιρο. Καμιά αμφιβολία επ’ αυτού. Από τότε που η Θάτσερ σταμάτησε να πληρώνει δασκάλους και γυμναστές να μένουν στο σχολείο πέρα από τις κανονικές ώρες λειτουργίας του, για να κάνουν τα παιδιά προπονήσεις, ο αριθμός των ταλέντων που βγάζουμε έχει πέσει στο μισό. Το ποδόσφαιρο είναι άθλημα της μεσαίας τάξης σε αυτήν τη χώρα, και σήμερα μόνο στα πλούσια ιδιωτικά σχολεία μπορούν τα παιδιά να ασχοληθούν πιο σοβαρά με τον αθλητισμό. Τα παιδιά όμως που πηγαίνουν σε αυτά τα σχολεία κατά κανόνα προτιμούν το ράγκμπι. Στους συλλόγους γίνεται σημαντική δουλειά, όμως έχω την αίσθηση ότι αυτή η χώρα παράγει μόνο τα μισά ταλέντα από αυτά που θα μπορούσε να παράγει αν το κράτος δεν είχε σκοτώσει το άθλημα επί Θάτσερ».
Τι σήμαινε στην πραγματικότητα η τραγωδία στο Χίλσμπορο
Τέσσερα χρόνια μετά το Χέιζελ ήρθε το Χίλσμπορο και ενώ το «μαχαίρι είχε μπει βαθιά στο κόκκαλο». Οι συγγενείς των 96 θυμάτων είχαν δίκιο που πάντα έλεγαν πως η τραγωδία δεν ήταν αποτέλεσμα χουλιγκανισμού, φασαριών και μέθης, αλλά οφειλόταν στην ακαταλληλότητα του γηπέδου, στην ελλειπή οργάνωση και στην εγκληματική αμέλεια, έως και αδιαφορία της αστυνομίας. Σ’αυτά που δεν είχαν αλλάξει κι είχαν μείνει ίδια, ακόμα και τέσσερα χρόνια μετά το Χέιζελ.
Ο τότε υπουργός Δικαιοσύνης, Λόρδος Τέιλορ ήταν αυτός που ανέλαβε την «καυτή πατάτα» της εκπόνησης έρευνας σχετικά με το απόγευμα στο Χίλσμπορο, αλλά και με την κατάσταση στα αγγλικά γήπεδα.
Η έκθεσή του περιείχε 76 παρατηρήσεις που αφορούσαν τα πάντα για αγγλικά γήπεδα και είχαν βαθύ αντίκτυπο στα πρότυπα ασφαλείας για τα γήπεδα στο Ηνωμένο Βασίλειο. Η περίμετρος και η πλευρική περίφραξη απομακρύνθηκαν και πολλά κορυφαία στάδια μετέτρεψαν το σύνολο των εξεδρών τους σε θέσεις καθήμενων, αφού στις θέσεις ορθίων «γινόταν ασύντακτη τοποθέτηση ανθρώπων, δίχως εισιτήριο, δίχως ελέγχους και όργιο διακίνησης αλκοόλ και ναρκωτικών».
Γήπεδα ξαναχτίστηκαν με νέα σχέδια, προβλέψεις για την είσοδο των οπαδών ορίστηκαν ξανά και η καταγραφή των φιλάθλων έγινε πραγματικότητα. Τότε ήταν που μπήκαν οι ρίζες του modern football και της πλήρους εμπορευματοποίησης του αθλήματος. Οι κανόνες επανασχεδιάστηκαν, εξορίζοντας τους προβληματικούς, αλλά αναγνωρίζοντας πως υπάρχει ένα σύνολο οπαδών που θέλουν απλώς να απολαύσουν το σπορ. Ένα σύνολο ριζοσπαστικών μέτρων που οδήγησε στη βελτίωση του θεάματος και στην εμπορική εκτόξευση του προϊόντος του αγγλικού ποδοσφαίρου, αλλά απλά εξοβέλισε το πρόβλημα 2 δρόμους μακριά από το γήπεδο.
Όταν η έκθεση του Τέιλορ ολοκληρώθηκε ένα χρόνο μετά, περιείχε και αναφορές στις ευθύνες της αστυνομίας, η οποία είχε φροντίσει να αλλοιώσει, όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων, 164 καταθέσεις αστυνομικών πριν φτάσουν στα χέρια του. Η Θάτσερ χαρακτήρισε ως «ανεπίτρεπτο» και «μη ευπρόσδεκτο» το περιεχόμενο της αναφοράς, που ουσιαστικά έλεγε την αλήθεια, χρόνια πριν το ανακαλύψουν τα βρετανικά ΜΜΕ και ειδικότερα η Sun. Ως απάντηση η Θάτσερ μάλιστα, καθαίρεσε μέχρι και τον γραμματέα της κυβέρνησης, Ντάγκλας Χάρντ, που παραδέχθηκε την αντιπαθητική αλήθεια.
Ας σταματήσουμε να επικαλούμαστε τη Θάτσερ λοιπόν κάθε φορά που παρατηρούμε ένα θλιβερό περιστατικό να έχει κάποια σχέση με τα γήπεδα. Τα γήπεδα δεν τα άλλαξαν τα ανύπαρκτα μέτρα της Σιδηράς Κυρίας. Τα γήπεδα τα άλλαξαν τα χρήματα και το κεφάλαιο και ό,τι αυτά φέρουν γύρω τους. Και όχι απαραίτητα προς το καλύτερο.
