Ο αστρονόμος που δάνεισε το όνομά του στον γνωστότερο κομήτη

Ο διασημότερος από τους κομήτες, που κάνει την εμφάνισή του κάθε 75-76 χρόνια στη γειτονιά μας, αναμένεται να μας επισκεφτεί και πάλι τον Ιούλιο του 2061.

Κάθε φορά που έκανε βέβαια τη γνώριμη τσάρκα κοντά από τον πλανήτη μας έσπερνε φόβο και πανικό στο πέρασμά του, τόσο ως κακός οιωνός όσο και ως απειλή πρώτου μεγέθους για τον αφανισμό της γήινης ζωής.

Αξιομνημόνευτη είναι η γυροβολιά του το 1910, όταν όλοι πίστεψαν ότι είχε έρθει το οριστικό τέλος της Γης, καθώς ο κομήτης ερχόταν να συγκρουστεί με τον πλανήτη μας: οι καταστροφολόγοι έκαναν άλλο ένα πάρτι. Παλιότερα βέβαια πολλοί είχαν θεωρήσει πως ήταν το Άστρο της Βηθλεέμ (12 π.Χ.).

Κάθε μα κάθε εμφάνιση του τακτικού στα ραντεβού του με την Ιστορία κομήτη τάραζε την ανθρωπότητα και ένας άνθρωπος έβαλε σκοπό να τον μελετήσει όπως του άξιζε, επιστημονικά και χωρίς δεισιδαιμονίες δηλαδή.

Ήταν ο διαπρεπής βρετανός μαθηματικός και αστρονόμος Έντμοντ Χάλεϊ, ο οποίος μελέτησε για πρώτη φορά επιστημονικά τον κομήτη στις 4 Σεπτεμβρίου 1682, περιγράφοντας την τροχιά του και απομαγεύοντάς τον έτσι από το δαιμονικό στοιχειό που στάλθηκε για να αφανίσει τον μικρό μας πλανήτη.

Τον κομήτη τον γνώριζαν τόσο οι αρχαίοι Κινέζοι (αναφορές υπάρχουν από το 240 π.Χ.) όσο και οι Έλληνες πιθανότατα ήδη από τον 5ο αιώνα π.Χ. (μεγάλο όνομα εδώ, ο Αναξαγόρας), αν και θα ήταν ο Χάλεϊ αυτός που θα κουτσούρευε σταδιακά το ζοφερό δέος που προκαλούσε ανέκαθεν η θέασή του στην οικουμένη. Κι έτσι, όταν όργωσε τον ουρανό τον Φεβρουάριο του 1986, το μόνο που προσέλκυσε πια ήταν το ενδιαφέρον των αστρονόμων…

Ο Έντμοντ Χάλεϊ κατέπληξε τον κόσμο όταν πρόβλεψε την επιστροφή του κομήτη που φέρει πλέον (και δικαίως) το όνομά του, εφαρμόζοντας στην πράξη τον νόμο της παγκόσμιας βαρύτητας του συγχρόνου του Νεύτωνα. Κι έτσι απέδειξε με μια κίνηση ότι η επιστήμη μπορούσε πράγματι να πετύχει εκείνο που ισχυρίζονταν ότι κατάφερναν αστρολόγοι, καταστροφολόγοι και λογής προφήτες: να προβλέψει ένα μελλοντικό γεγονός!

Και όλα τα χρωστάμε σε ένα από τα λαμπρότερα μυαλά που ξεπήδησαν ποτέ από τη Βρετανία, που αν δεν ήταν ο φοβερός και τρομερός Ισαάκ Νεύτων να τον επισκιάσει θα τον ξέραμε σήμερα σαφώς διαφορετικά. Ο Χάλεϊ έζησε στην εποχή της Επιστημονικής Επανάστασης και έστρωσε κι αυτός με τη σειρά του τα θεμέλια της σύγχρονης επιστήμης, που ερχόταν με γοργούς πια ρυθμούς να αλλάξει τον κόσμο.

Αστρονόμος τρομερός, ακόμα καλύτερος μαθηματικός, ο πάντα μαγεμένος με τα άστρα Χάλεϊ άφησε βαριά κληρονομιά και σε άλλους τομείς, όπως η γεωφυσική, τα μαθηματικά, η μετεωρολογία, η φυσική, η αρχαιολογία, ακόμα και καταδυτικό μηχανισμό ανέπτυξε για υποβρύχιες εξερευνήσεις!

Πρώτα χρόνια

Ο Έντμοντ Χάλεϊ γεννιέται στις 8 Νοεμβρίου 1656 στο Λονδίνο ως γιος ευκατάστατου σαπωνοποιού και ιδιοκτήτη γης. Η καλή οικονομική επιφάνεια της οικογένειας εξασφάλισε στον μικρό στρατιά δασκάλων για μαθήματα κατ’ οίκον, με τις καταπληκτικές επιδόσεις του στα μαθηματικά να καλούν τους γονείς σε ακόμα καλύτερες εκπαιδευτικές δράσεις.

Αργότερα φοίτησε στο φημισμένο St. Paul’s School, όπου διέπρεψε για άλλη μια φορά στα μαθηματικά, τη φυσική και την αστρονομία. Κι έτσι το 1673, σε ηλικία 17 ετών, γίνεται δεκτός με τιμές στο Queen’s College της Οξφόρδης, φέρνοντας μάλιστα στις βαλίτσες του τα δικά του αστρονομικά όργανα, δώρο του πατέρα του, κάτι πραγματικά ασυνήθιστο για την εποχή.

Όντας ακόμα στο προπτυχιακό επίπεδο, έγινε προστατευόμενος του διαπρεπούς επιστήμονα Τζον Φλάμστιντ, του Βασιλικού Αστρονόμου της Βρετανίας, και ξεκίνησε τις αστρονομικές παρατηρήσεις και συνεισφορές του ήδη από φοιτητής! Στα πανεπιστημιακά του χρόνια παρατήρησε και εξήγησε την έκλειψη του Άρη από τη Σελήνη και δημοσίευσε αρκετές εργασίες για τις κινήσεις του ηλιακού μας συστήματος αλλά και τις ηλιακές κηλίδες.

Νιώθοντας προφανώς ότι έχανε πια τον χρόνο του στην Οξφόρδη, ο Χάλεϊ εγκατέλειψε τις σπουδές του το 1676, πήρε παραμάσχαλα τα αστρονομικά του όργανα και μετακόμισε στο απομονωμένο νησάκι της Αγίας Ελένης στα νότια του Ατλαντικού. Εκεί κατάφερε να καταγράψει τις θέσεις 341 άστρων του Νοτίου Ημισφαιρίου, των οποίων συνέταξε τον πλήρη κατάλογο (1678), παραδίδοντας τον ουρανό του Νότου πλήρως χαρτογραφημένο!

Ταυτοχρόνως, ανακάλυψε νέα αστρικά σμήνη, παρατήρησε τη διάβαση του Ερμή μπροστά από τον ήλιο και βασιζόμενος στη συνολική πια θέαση που είχε για το Υπερπέραν, επινόησε μια μέθοδο για τον υπολογισμό της παράλλαξης του ήλιου αλλά και για το τελικό μέγεθος του ηλιακού μας συστήματος! Για να τα κάνει βέβαια όλα αυτά έπρεπε να τελειοποιήσει τα αστρονομικά όργανα του καιρού του, με τη βελτίωση της λειτουργίας του εξάντα να παραμένει εδώ κολοσσιαίο τεχνολογικό επίτευγμα.

Επιπρόσθετα, στην Αγία Ελένη ο Χάλεϊ έκανε παρατηρήσεις τόσο για την ατμόσφαιρα όσο και τους ωκεανούς, με τη συνολική επιστημονική δράση του στο απομονωμένο νησί και τις αστρονομικές του ανακαλύψεις να ξεφεύγουν από τα όρια της παρούσας βιογραφίας, καθώς θα χρειαζόταν ξεχωριστό άρθρο για το τι κατάφερε ο Χάλεϊ στην Αγία Ελένη!

Κερδίζοντας φήμη

Ο Χάλεϊ δημοσίευσε τον κατάλογο των άστρων του το 1678, κάτι που τον εκτόξευσε στη φήμη ως ένας από τους καλύτερους πλέον αστρονόμους του καιρού του (και όλων φυσικά των εποχών, καθώς η εποχή του ήταν πιο προωθημένη επιστημονικά από τις προγενέστερες).

Με προσωπική παρέμβαση του βασιλιά Καρόλου Β’ της Αγγλίας, η Οξφόρδη χορήγησε μεταπτυχιακό δίπλωμα στον Χάλεϊ, παρά το γεγονός ότι δεν είχε πάρει ποτέ πτυχίο! Ταυτοχρόνως, εκλέχτηκε μέλος της περίφημης Βασιλικής Εταιρίας της Αγγλίας. Ήταν μόλις 22 ετών και το νεότερο μέλος στην ιστορία του σπουδαίου επιστημονικού θεσμού.

Καμιά τιμή δεν μπορούσε ωστόσο να κάνει τον ταγμένο επιστήμονα να παρεκκλίνει από το έργο του. Ο Χάλεϊ συνέχισε να ταξιδεύει εκτεταμένα και να κάνει παρατηρήσεις και νέες αστρονομικές ανακαλύψεις, κάτι που έκανε τη φήμη του ακόμα πιο τρανή. Το 1682, βρέθηκε στο Παρίσι για να παρατηρήσει από πρώτο χέρι το πέρασμα ενός κομήτη και να υπολογίσει την τροχιά του, παρέα με τον άλλο σπουδαίο αστρονόμο της εποχής Τζιοβάνι Κασίνι (αν και εδώ θα επανέλθουμε!).

Σημαντική στιγμή στην εξέχουσα καριέρα του ήταν το 1684, όταν παρέα με άλλα δύο μέλη της Βασιλικής Εταιρίας ο Χάλεϊ επισκέφθηκε τον Νεύτωνα για να συζητήσουν τα καυτά επιστημονικά θέματα του καιρού και κυρίως τις πλανητικές κινήσεις. Ο Νεύτωνας μοιράστηκε τους δικούς του υπολογισμούς με τον Χάλεϊ και ο δεύτερος τον προέτρεψε να συνεχίσει την έρευνά του.

Και κάτι ακόμα, σαφώς σπουδαιότερο: ο Νεύτωνας επέτρεψε στον Χάλεϊ να διορθώσει το σύγγραμμά του, δίνοντάς του την άδεια να το εκδώσει κιόλας. Κι έτσι ο Χάλεϊ επιμελήθηκε το πόνημα, διόρθωσε ασάφειες και υπολογιστικά λάθη (που αποδυνάμωναν την αποδεικτική του ρώμη) και πλήρωσε από την τσέπη του για να εκδοθεί το «Philosophiae Naturalis Principia Mathematica», γνωστό απλώς ως «Principia», η ίδια η Βίβλος δηλαδή της Επιστημονικής Επανάστασης! Το κατακλυσμιαίο σε επιπτώσεις επιστημονικό έργο κυκλοφόρησε το 1687 εγκαινιάζοντας ουσιαστικά αυτό που θα έμενε γνωστό ως σύγχρονη επιστήμη.

Ο Χάλεϊ συνέχισε να εργάζεται (και) για λογαριασμό της Βασιλικής Εταιρίας και σύντομα ήταν ο υπεύθυνος για την έκδοση των «Philosophical Transactions», της πρώτης επιστημονικής επιθεώρησης του κόσμου! Εκεί δημοσιεύτηκαν (πολλά εκ των οποίων δικά του έργα) οι πρώτοι μετεωρολογικοί χάρτες της Ιστορίας, οι πρώτοι στατιστικοί πίνακες και πολλές ακόμα επιστημονικές πρωτιές, πάντα υπό το άγρυπνο βλέμμα και τους απανωτούς ελέγχους του Χάλεϊ.

Το 1698 ήταν έτοιμος για άλλη μια επιστημονική αποστολή: ναύλωσε πολεμικό βρετανικό πλοίο και επιδόθηκε σε δύο εκστρατείες στον Ατλαντικό Ωκεανό, όπου έκανε ακριβέστατες μετρήσεις στον Νότιο Ατλαντικό υπολογίζοντας με ασύγκριτη ακρίβεια τα γεωγραφικά στίγματα των λιμανιών της περιοχής. Στα ίδια ταξίδια, μελέτησε τις διαφοροποιήσεις μεταξύ μαγνητικού Βορρά και πραγματικού Βορρά (Αληθής Βορράς) και δημοσίευσε αργότερα έναν χάρτη που έδειχνε για πρώτη φορά τις ισοκλινείς γραμμές!

Πετυχαίνοντας την αθανασία

Το 1704, ο Χάλεϊ διορίστηκε καθηγητής γεωμετρίας στην Οξφόρδη (θέση που του είχαν αρνηθεί το 1691 επειδή δήλωνε ανοιχτά άθεος). Συνεχίζοντας πάντα το αστρονομικό του έργο με το ίδιο αμείωτο ενδιαφέρον, δημοσίευσε το 1705 ένα σύγγραμμα με το σύνολο των παρατηρήσεών του για τους κομήτες: η «Σύνοψη της Αστρονομίας των Κομητών» ισχυριζόταν ότι οι θεάσεις των κομητών του 1456, του 1531, του 1607 και του 1682 ήταν τόσο παραπλήσιες στις εκδηλώσεις τους που πρέπει να ήταν ουσιαστικά ο ίδιος κομήτης. Η θεωρία του προέβλεπε μάλιστα ότι ο κομήτης θα επέστρεφε ξανά το 1758.

Το 1716, σε άλλη μια πρωτοποριακή του συνεισφορά, βρήκε μια νέα μέθοδο για τον υπολογισμό της απόστασης Γης-Ηλίου (μετρώντας τις διελεύσεις της Αφροδίτης κατά μήκος του ηλιακού δίσκου) και ανέπτυξε δύο τεχνικές για υποθαλάσσιες καταδύσεις, έτσι μαγεμένος καθώς ήταν πάντα από τις εξερευνήσεις.

Το 1718 άφησε τη δική του σφραγίδα πάνω στις πλανητικές κινήσεις, μελετώντας από πρώτο χέρι τις αστρονομικές παρατηρήσεις του Πτολεμαίου (ο Χάλεϊ ήξερε άπταιστα λατινικά και ελληνικά), ενώ το 1720 διαδέχτηκε τον μέντορά του Φλάμστιντ ως Βασιλικός Αστρονόμος!

Οι τιμές ωστόσο ποτέ δεν ενδιέφεραν τον ακούραστο εργάτη της επιστήμης, ο οποίος συνέχισε το αστρονομικό του έργο με την ίδια θέρμη όσο και παλιά. Πλέον είχε στο στόχαστρο το γεωγραφικό μήκος και πλάτος και μελέτησε έτσι εκτεταμένα τις φάσεις της Σελήνης. Μέχρι και το Βόρειο Σέλας εξήγησε, όπως και τις διακυμάνσεις στην πυκνότητα της ατμόσφαιρας.

Ο ακούραστος επιστήμονας άφησε την τελευταία του πνοή στις 14 Ιανουαρίου 1742 πού αλλού, στο Γκρίνουιτς της Αγγλίας. Ήταν παντρεμένος από το 1682 και απέκτησε δύο παιδιά. Δεν έζησε δυστυχώς για να δει την επιστροφή αυτού που θα ονομαζόταν αργότερα Κομήτης του Χάλεϊ, ο οποίος εμφανίστηκε πράγματι στον ουρανό τα Χριστούγεννα του 1758…

Το έργο του Χάλεϊ αποκάλυψε πολλά από τα μυστικά των ουράνιων σωμάτων, παρά το γεγονός ότι ο ίδιος ισχυριζόταν ότι «πιο κοντά στους θεούς κανείς θνητός δεν μπορεί να πλησιάσει». Κι όμως, αυτός το έκανε, αν και την περίφημη ατάκα του, που την έγραψε στον πρόλογο του «Principia», την προόριζε για τον άλλο ογκόλιθο της επιστημονικής επανάστασης, τον Νεύτωνα…

Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr